değerlendirilmesi, üretilmesi ve dağıtımı şeklinde sürdürülmektedir.349
1981 yılına kadar beş renkli basılan 1:25.000, 1:50.000 ve 1:100.000 ölçekli haritalarda kırmızı ve sebye renkler birleştirilerek dört renkli olarak basılmaya başlanmıştır. Ayrıca 1:100.000 ölçekli haritalarda 1 km’de bir çizilen grid çizgileri 5 km’de bir çizilerek haritada okunurluk ve sadelik sağlanmıştır.350
Bilgisayar teknolojisindeki gelişmeler ve güncel coğrafi bilgiye olan ihtiyacın artması üzerine Harita Genel Müdürlüğünde 1980'li yıllarda Kartografyada otomasyon uygulanmasına yönelik ilk adımlar atılmıştır. Bu yönde yapılan ilk uygulama 1985-1986 yılında başlatılan bilgisayar destekli kitabe çizimidir. Söz konusu çalışma Fotogrametri Dairesi Başkanlığındaki çizim masasında 1998 yılı sonuna kadar sürdürülmüştür.
1987-1989 yılları arasında Kartografya Şubesinde 1:250.000 ölçekli haritalara ait münhaniler sayısallaştırılmaya başlanmış ve çizim masasından kâğıt çıktıları alınmıştır.
1989 yılında 1:25.000–1:250.000 ölçekli haritalarda kullanıcıların istekleri ve NATO STANAG'ları da dikkate alınarak renk ve lejant düzeltmeleri yapılmış ayrıca uydu görüntülerinden doğrudan üretilen 1:50.000 ölçekli haritanın basımı da gerçekleştirilmiştir.351
1990 yılında yapılan teşkilatlanmada Kartografya Daire Başkanlığı bünyesindeki Tahvil ve Tersim Şubesi yeniden Kartografya Şubesi, Harita Teknik Arşiv Şubesi de Kartografya Arşiv Şubesi olmuştur. 1991 yılında ise büyük bir değişiklik olarak bünyesindeki Basım Şubesi ilk defa iki ayrı şubeye ayrılarak Fotomekanik ve Basım Şubesi adları altında çalışmalarını sürdürmeye başlamış, Kartografya Arşiv Şubesi de Arşiv Şubesi olmuştur.
1992 yılında Türkiye'ye ait 1:250.000 ölçekli haritalar 200 metre yükseklik farkına göre renk kademeli olarak hazırlanmış ve basılmıştır. YÜKPAF bilgileri
349 Önder, a.g.e, s. 336.
350 Harita Genel Komutanlığı, Kartografya Dairesi Başkanlığı Tarihçe Notları.
351 a.g.e.
kartografik amaçla 1992 yılında Kartografya Dairesi Başkanlığınca üretimi gerçekleştirilen 1:50.000 ölçekli topoğrafik haritaların münhani kalıplarının elde edilmesinde kullanılmıştır. Bu kalıplar sayısal olarak WİLD-TA2L masasında kazınmış ve eksiklikleri klasik yöntemle tamamlanmıştır. Ayrıca 1:50.000 ölçekli hipsometrik renk kademeli paftaların peel-coat hazırlık çalışmalarında 1:250.000 ölçekli YÜKPAF bilgileri kullanılmıştır.
1993 yılında bilgisayar yerel ağı genişletilmiş ve iki adet DEC/5400 çalışma istasyonu ile ARC/İNFO-6.1 yazılımı temin edilmiştir.
1994 yılında yapılan teşkilatlanmada bünyesindeki Arşiv Şubesi, Kartografik Arşiv Şubesi olmuş ve geçirdiği evreler sonucunda Kartografya Dairesi Başkanlığı bünyesinde Kartografya Şubesi, Fotomekanik Şubesi, Basım Şubesi, Kabartma Harita Şubesi ve Kartografik Arşiv Şubesi olmak üzere bugünkü konumuna ulaşmıştır. Bu teşkilatlanmada Kartografya Şube Müdürlüğü bünyesinde Bilgisayar Destekli Harita Üretim Kısmı kurulmuş ve bilgisayar destekli münhani ve nehir kalıbı üretimi ile ilgili çalışmalar yapılmıştır. Bu dönemde yapılan çalışmalar bilgisayar destekli 1:25.000 ölçekli harita üretiminde kullanılan detay kodlama, semboloji ve kitabe oluşturulmasına esas teşkil etmiştir. 1:25.000, 1:50.000 ve 1:100.000 ölçekli topoğrafik haritaların gizlilik derecesi “Hizmete Özel”e, 1:250.000 ölçekli haritanın ki ise "Tasnif Dışı"
durumuna getirilmiştir. Ayrıca alınan intel 486-DX2-66 dizgi makinası ile basım çalışmalarında dizgi işlerine takviye sağlanmıştır.
Temmuz 1995'e kadar ED-50 datumunda üretilen 1:25.000 ölçekli haritalara bu tarihten itibaren yeni bir datum olan WGS-84 datumuna ait kırmızı renkli koordinat çizgileri ilave edilmiştir.352
1996 yılında 1:250.000 ölçekli Gazetteer çalışması tüm Türkiye için gerçekleştirilmiştir. 1996 yılında başlayan Harita Genel Komutanlığının modernizasyonu kapsamında 1997 yılı sonunda 1:25.000 ölçekli Bilgisayar Destekli
352 a.g.e.
Topoğrafik Harita (TOPO-25) üretimi projesi başlatılmıştır. Klasik üretime kısmen ara verilmiş ve personel bilgisayar ve yazılımlar konusunda eğitilmiştir.
1997-1998 yıllarında bazı tematik çalışmaların yanında 1:60.000 ölçekli Ankara Planı, 1:10.000 ölçekli İzmir Şehir Rehberi gibi bilgisayar destekli üretimler gerçekleştirilmiştir. Ayrıca 1996 yılında başlatılan Sayısal Bütünleme Arşivi (BAVET) projesi tekrar ele alınarak Türkiye Yerleşim Yerleri Veri Tabanı oluşturulmuştur.
1999 yılında 1:25.000 ölçekli baskıya esas ilk kartografik vektör harita (İZMİR L18-a3) üretimi sayısal olarak gerçekleştirilmiş klasik üretime 2000 yılı içerisinde son verilmiştir. 2000 yılında VMAP Düzey-1 verilerinden yararlanılarak 1:250.000 ölçekli JOG harita üretim çalışması başlatılmış ve 2001 yılı sonunda ilk pafta üretilmiştir
. 2001 yılı sonu itibari ile bilgisayar destekli üretilen 1:25.000 ölçekli kartografik vektör harita sayısı 1000 adede ulaşmıştır. 2002 yılı başında 1:25.000 ölçekli kartografik vektör haritadan bilgisayar destekli 1:50.000 ve 1:100.000 ölçekli sayısal ürünler elde etmek için genelleştirme projesi başlatılmıştır.353
1:25.000 ve 1:250.000 Ölçekli Kartografik Vektör Harita354
353 a.g.e.
354 a.g.e.
1983 yılında teknolojinin ilerlemesi ve ihtiyaçların artması ile günün koşullarına uyabilmek, baskı kapasitesini ve kalitesini artırmak amacıyla iki adet ofset baskı makinesi (Heidelberg GTO tek renkli ve Heidelberg SORSZ iki renkli ) alınmıştır.
1986 yılında MCS 8000 Compigrafy cihazı alınarak basım işlemlerinde hurufat dizgiden (sıcak dizgi), elektronik dizgi (soğuk dizgi) sistemine geçilmiştir. 1987 yılında yatay kamera (klimsch pontika) ve kâğıt sayma makinesi 1988 yılında da düşey kamera (Klimcsch) alınarak basım çalışmalarında günün koşullarına uygun büyük mesafe katedilmiştir. 1997 yılında basım çalışmaları için bir adet dört renkli ofset baskı makinesi (Heidelberg Speadmaster Cd 102) alınarak üretime hız kazandırılmış ve zaman tasarrufu sağlanmıştır.
Harita Genel Komutanlığı basılı harita üretim yeteneğini ve kaliteyi artırmak, üretim iş akışını baştan sona sayısal ve bilgisayar destekli ortama taşımak, bilgisayardan doğrudan kalıba pozlama teknolojisi ile daha süratli ve daha kaliteli baskı kalıplarının üretilmesi, etkin bir renk yönetim sistemi ile baskı öncesi süreç boyunca renk standartlarının elde edilmesi ve baskı öncesi çalışmalarda maliyetin azaltılıp üretim kapasitesinin arttırılması amacıyla Doğrudan Kalıba Pozlama Sistemi (CtP) temin edilmiş ve 2007 yılında üretim sürecine dâhil edilmiştir.
1. Bilgisayar Destekli Kartografik Genelleştirme Çalışması:
Harita Genel Komutanlığında sayısal anlamda üretime yönelik genelleştirme faaliyetleri ve çalışmaları Ocak 2002 tarihinde Kartografya Dairesinin bünyesinde KartoGen isimli bir proje grubunun kurulması ile başlatılmıştır.
Projenin amacı; Türk Silahlı Kuvvetlerin ihtiyacı olan ve Harita Genel Komutanlığının üretim sorumluluğundaki 1:25.000 ve 1:250.000 ölçekli Standart Topoğrafik Harita (STH) serileri dışındaki,
• 1453 adet 1:50.000 ölçekli K716,
• 391 adet 1:100.000 ölçekli K613 serisi haritaların,
bilgisayar destekli genelleştirme yöntemleri kullanılarak optimum zamanda, yüksek standardizasyon ve mümkün olan en yüksek otomasyon oranlarında gerçekleştirebilecek kartografik üretim sistemlerinin kurulmasıdır.
K613 serisi haritaların üretimini amaçlayan KartoGen100 sistemi tamamlanmıştır. Sistemin işlerlik kazanabilmesi için gerekli yatırımlar (Yazılım, donanım, personel, eğitim vb.) yapılmış olup, 2006 yılından itibaren seri üretime geçilmiştir. Proje ile kısa, orta ve uzun vadeli hedefler gerçekleştirilirken bunların birbirlerini ve kurumsal yapılanmayı destekler nitelikte olmasına azami önem gösterilmektedir.
Söz konusu hedefler kapsamında; genelleştirme konusunda ileri olan ulusal haritacılık kuruluşları, konuyla ilgilenen üniversiteler ve firmalar ile teknik görüşme ve çalışmalar gerçekleştirilmiş olup, dünyadaki gelişmeler yakından takip edilmektedir.355
Genelleştirme Sistemi356
355 a.g.e.
Proje grubu, “Ulaşım, Yükseklik, Hidrografya, Endüstri, Tesisler, Yerleşim, Bitki Örtüsü, Fizyografya, Sınırlar, Coğrafi İsimler” gibi tematik katmanlarda genelleştirme işlemlerini modellemiştir. Proje hedeflerinden olan KartoGen-100 sistemi 31 Aralık 2005 tarihi itibariyle tamamlanmış ve 6 pilot paftada prototip üretimler gerçekleştirilmiştir.
Proje grubu hâlen, 1:50.000 ölçekli üretim sisteminin kurulabilmesi için çalışmalara devam etmektedir. Bu çalışmalara paralel olarak, Uluslararası Kartografya Birliği (ICA) Çoklu Gösterim ve Genelleştirme Komisyonu çalışmalarını da yakından takip ederek, bilgi ve deneyim paylaşımı sağlanmaktadır.357
2. 1:25.000 Ölçekli Kartografik Vektör Veri Kütüphanesi Kurma Çalışması:
Kartografya Şubesi tarafından Ocak 2002 tarihinde başlatılan çalışmanın amacı;
• ED50 datumunda ve UTM projeksiyonunda üretilmiş olan mevcut vektör haritaları, WGS84 datumunda tam topolojik ve kesintisiz bir yapıya çevirmek,
• İleride kurulacak coğrafi veri tabanlarına altlık sağlamak maksadıyla verileri hazırlamak ve bu konuda deneyim kazanmak,
• Mevcut verilerin yönetimi, bakımı ve işletilmesi gibi işlemleri en uygun şekilde gerçekleştirmek,
• WGS84 datumunda üretilen vektör haritaları doğrudan kütüphaneye yükleyebilmek,
• Vektör haritaların belirli standartlara ulaşmasını sağlamak,
• Bilgisayar Destekli Kartografik Genelleştirme Projesine altlık olabilecek standartlarda veri sağlamaktır.
356 a.g.e.
357 Genelleştirme, http://www.hgk.mil.tr/haritalar_projeler/kartografya/bilgi_notu_genelles, (Son erişim: 20.02.2007).
Proje, Karto25 (1:25.000 Ölçekli Kartografik Vektör Harita Üretim Sistemi) sistemi içerisinde geliştirilen Kalite Kontrol Sisteminden geçerek standartlaştırılan vektör haritaların Mart 2003 tarihinde yüklenmeye başlamasıyla, faal hâle gelmiş olup, geliştirilen Kartografik Veri Kütüphanesi Yönetim Sistemi aracılığıyla bir coğrafi veri tabanından beklenen genel uygulamaların tamamı gerçekleştirilebilmektedir.358
3. Kabartma Harita Üretim Çalışmaları:
2000 yılı başına kadar Kabartma Harita Şubesinde 1:250.000 ölçekli Türkiye paftalarının tamamı, 1:100.000 ölçekli Türkiye paftalarının %60’ı, 1:25.000 ölçekli Trakya Bölgesi haritaları ile Türkiye ve dünyaya ait küçük ölçekli, farklı boyutlarda çeşitli ölçek ve büyüklüklerde kabartma haritası vb. büyük bir özveri ile gerçekleştirilmiştir. 359 Kabartma harita yapımının dışında, şubenin olanakları ölçüsünde, Millî Eğitim Bakanlığının talebi üzerine ilkokullar için baş, deri kesiti, boşaltım sistemi, hücre kesiti, göz kesiti, burun kesiti gibi modeller, görme özürlü vatandaşlar için dünyaya ve Türkiye’ye ait farklı ölçekte haritalar, kabartma amblemler vb.
üretilmiştir.360
2000 yılına kadar yapılan kabartma harita üretim çalışmaları, daha çok insan emeğine, dikkatine, sabrına ve yeteneğine bağlı olarak çok fazla sayıda adımda ve çok personel ile gerçekleştirilmekteydi. Kullanılan ana malzeme alçı ve balmumu olup, deformasyona ve kırılmalara karşı çok hassas olduğu için, bir kalıptan çok fazla sayıda kabartma harita üretilemiyordu. Üretim uzun zaman almaktaydı. 1999 yılı Aralık ayında Tezsan marka bir adet dik işleme merkezi, bir adet WorkNC Computer Assisted Manufacturing (CAM) yazılımı ve iki adet kişisel bilgisayarın alınmasıyla 2000 yılı başlarında, sayısal yükseklik verisinin kullanıldığı bilgisayar destekli kabartma harita ve arazi modeli üretimine geçildi. Bu yeni üretim sistemiyle birlikte 20 iş günü olan üretim süresi iki iş gününe indi, yarı yarıya personel tasarrufu sağlandı, model doğruluğu
358 Projeler, http://www.hgk.mil.tr/haritalar_projeler/kartografya/ozet_kvk25.htm, (Son erişim:
21.02.2007).
359 Özağaç, a.g.e, s. 126.
360 Harita Genel Komutanlığı, Kabartma Harita Şubesi Tarihçe Notları, Ankara, 2006, s. 3.
sayısal verinin doğruluğu ile aynı oldu. Kalıp imalinde kullanılan midform isimli sert malzeme sayesinde tiraj sorunu kalmadı. Alçı ve balmumlu modelleri arşivlemedeki zorluklar ortadan kalktı, acil gelen kabartma harita yapım istekleri istenen sürede karşılanabildi. Üretim tekniğindeki bu gelişme sonrasında Türkiye’nin 1:100.000 ölçekli kabartma haritalarının %90’lık bir bölümü, kalıplarının tamamı ise 2004 yılına kadar tamamlanmıştır.361
2004 yılında şubede bir ilk gerçekleştirilmiş ve İsviçre Teknoloji Enstitüsü (ETHZ)’nün talebi üzerine 1:50.000 ölçekli Everest ve 1:4.000 ölçekli Nazca/Peru’nun ortofoto görüntülü kabartma haritaları yapılmıştır. Bu iki ürün yurt dışı kaynaklardan çok övgü almıştır. Nazca ortofoto kabartması hâlen Palpa Arkeoloji Müzesi/Peru’da sergilenmektedir.
Kabartma Haritalar362
361 Özağaç, a.g.e, s. 125.
362 Harita Genel Komutanlığı, Kartografya Dairesi Başkanlığı Tarihçe Notları.
1:250.000 1:100.00
1:25.000 1:50.000
Son durumu ile Harita Genel Komutanlığı Kabartma Harita Şubesi her ölçekte arazi maketini, kabartma haritayı ve vakumlama ile yapılabilecek her türlü ürünü, ofset baskı boyutlarının izin verdiği büyüklükte, en hassas ve en hızlı şekilde üretme imkânına sahiptir.
Ayrıca dünya küresi üretim çalışmalarına, tamamen Kabartma Harita Şubesi personelinin gayretleri ile 2004 yılı sonunda başlanmıştır. Deneme üretiminde kullanılacak her türlü makine ve teçhizat en basit biçimiyle Kabartma Harita Şubesi içerisindeki atölye imkânlarıyla üretilmiş ve 1:38.500.000 ölçeğindeki prototip dünya siyasi küre Mayıs 2005 ayında imal edilmiştir. Prototip makinelerin, seri üretime geçecek şekilde revize edilmesi ve oluşacak talep durumuna göre, küre üretimi de seri olarak gerçekleştirilebilecektir.363