Karşılaştırılabilir Fiyat Yöntemi

Karşılaştırılabilir fiyat yöntemi (comparable uncontrolled price method); bir mükellefin uygulayacağı emsallere uygun satış fiyatının, karşılaştırılabilir mal veya hizmet alım ya da satımında bulunan ve aralarında herhangi bir şekilde ilişki bulunmayan gerçek veya tüzel kişilerin birbirleriyle yaptıkları işlemlerde uygulayacağı piyasa fiyatı ile karşılaştırılarak tespit edilmesini ifade etmektedir¹⁷⁴. Başka bir deyişle bu yöntem, ilişkili kuruluşlar arası, yani kontrollü bir mal ve hizmet transferi işleminde uygulanan fiyatı, benzer şartlar altında gerçekleşmiş ancak bağımsız, kontrol dışı mal ve hizmet transferi işlemindeki fiyat ile karşılaştırır¹⁷⁵. Karşılaştırılabilir fiyat yöntemi aşağıdaki şema ile ortaya konabilir¹⁷⁶.

Transfer Fiyatı ?

Piyasa Fiyatı

Bu yöntemin uygulanabilmesi için ilişkili kişilerle yapılan işlemin, birbirleriyle ilişkili olmayan kişilerin yaptıkları işlemler ile karşılaştırılabilir nitelikte olması gerekmektedir¹⁷⁷. Örneğin; kontrol altındaki işlemlerde satış fiyatının nakliye ve sigorta dahil teslim fiyatı olduğu, kontrol dışı işlemlerde ise satışların nakliye ve sigorta hariç teslim fiyatından benzer koşullar altında gerçekleştiği durumlarda düzeltme yapılmalıdır. Nakliye ve sigortadaki farklılıklar fiyat üzerinde kesin ve tespit edilebilir

174Saraçoğlu ve Kaya, s. 154.

175Aktaş, s.100.

176 Şenyüz, Gerçek ve Yüce, s. 298.

177Neslihan İçten İnce, “Transfer Fiyatlandırması Yoluyla Örtülü Kazanç Dağıtımı”, Vergi Raporu, Sayı.103 (Nisan 2008), s.25.

Grup İçi Şirket A

Grup İçi Şirket B

İlişkisiz Şirket

İlişkisiz Şirket

57

etkiler oluşturmaktadır. Dolayısıyla, kontrol dışı işlemdeki satış fiyatını belirlemek amacıyla teslimdeki bu farklılığın fiyat üzerindeki etkisi düzeltilmelidir¹⁷⁸.

Burada karşılaştırılabilir nitelik kavramı, işleme konu mal veya hizmet ile işlemin koşullarının gerek ilişkili kişiler arasındaki işlemlerde, gerekse aralarında ilişki bulunmayan kişilerin arasındaki işlemlerde benzer nitelikte olmasını ifade etmektedir.

Söz konusu işlemler arasında, ölçülebilir nitelikte küçük farklılıklar varsa, bu farklılıklar düzeltilerek yöntemin uygulanması mümkündür. Ancak farklılıkların büyük olması ya da farklılıkların ölçülebilmesinin yani somut bir biçimde, tespit işlemlerinde dikkate alınabilme olanağının mümkün olmaması halinde, yönteminde uygulanabilmesi mümkün olamayacaktır. Doğrudan karşılaştırma yapılmasına olanak veren bu yöntem, karşılaştırılabilir kontrol dışı işlemler için uygulamada en sık kullanılan yöntemdir¹⁷⁹.

Kontrollü bir işlem ile kontrol dışı bir işlemin karşılaştırılabilmesi için iki şartın sağlanması gerekir. Bunlar¹⁸⁰;

 İşlemler arasındaki farklılıklar karşılaştırılabilir nitelikte olmalı ve eğer varsa kuruluşlar arasındaki farklılıklar, fiyatı açık piyasa şartlarında ciddi anlamda etkiler nitelikte olmamalıdır.

 Sonuçları maddi anlamda etkileyen farklılıklar, bir takım makul düzeltmelerle ortadan kaldırılabilir nitelikte olmalıdır.

Bu yöntemle özellikle ilgili olabilecek faktörler şunlardır¹⁸¹:

 Ürünün kalitesi

 Sözleşme süreleri (örn., sağlanan garantilerin dönemi ve kapsamı, alım-satım hacmi, kredi süreleri, ulaştırma süreleri)

 Pazarın seviyesi

178Özmen, s.290.

179Kaşkaya, s.80-81.

180Aktaş, s.100.

181Metin Duran, “Transfer Fiyatlandırması”, Vergi Sorunları, Sayı.236 (Mayıs 2008), s.14.

58

 Coğrafi Pazar

 İşlem tarihi

 Satışla ilişkili gayrimaddi varlık

 Döviz kuru riski

 Alıcı ve satıcı için mevcut alternatifler

Hammadde gibi kayıtlı fiyatı olan ya da mal ya da ticaret borsalarına kota edilmiş fiyatların varlığında, ilişkili kişiler arasındaki çok sayıdaki alım satım işleminde emsal fiyatın bulunmasında karşılaştırılabilir fiyat yönteminin güvenilirliği nedeniyle tercih edildiğinden söz edilmektedir¹⁸².

Sonuç olarak, karşılaştırılabilir nitelikte kontrol dışı işlemlerin bulunması durumunda emsallere uygun fiyat ya da bedelin tespiti bakımından emsallere uygunluk ilkesinin en dolaysız ve güvenilir biçimde uygulandığı bir yöntem olması nedeniyle karşılaştırılabilir fiyat yöntemi diğer yöntemlere tercih edilir¹⁸³.

2.2.3.2.1.1. Karşılaştırılabilirlik Analizi

Karşılaştırılabilirlik analizi, kontrol altındaki işlemler ile kontrol dışı işlemlerin karşılaştırılabilir olmasını ifade eder. Kontrol altındaki işlem, birbirleriyle ilişkili olan kişiler arasındaki işlemleri; kontrol dışı işlem ise birbirleriyle herhangi bir şekilde ilişkisi bulunmayan kişiler arasındaki işlemleri kapsamaktadır¹⁸⁴.

Emsallere uygunluk ilkesinin uygulanması karşılaştırılabilirlik analizine dayanmaktadır. TF’de “karşılaştırma”, sadece fiyatların veya fiyat aralıklarının daha geniş anlam yüklenecek şekilde bir “koşul” karşılaştırmasıdır. Karşılaştırılabilirlik analiz aşaması mekanik bir finansal istatistik karşılaştırması değildir.

182Işıl Fulya Orkunoğlu, “Transfer Fiyatlandırmasında Yöntem Seçimi”, Vergi Sorunları, Sayı.242 (Kasım 2008), s.121.

183Özmen, s.291.

184Transfer Fiyatlandırması Yoluyla Örtülü Kazanç Dağıtımı Hakkında Rehber, s.13-14.

59

Karşılaştırılabilirlik analizi, işlemin ve işletmenin özelliklerinin karşılaştırılması anlamına gelir¹⁸⁵.

Karşılaştırılabilirlik analizi, genel olarak ilişkili kişiler arasındaki mal veya hizmet alım ya da satımına konu olan işlemdeki koşullarla, aralarında ilişki bulunmayan kişiler arasındaki benzer nitelikteki işlemlerin koşullarının karşılaştırılmasına dayanmaktadır¹⁸⁶. Bu analiz, mal ve hizmetlerin nitelikleri, tarafların üstlendikleri işlevler, sözleşme koşulları, ekonomik koşullar, iş stratejileri şeklinde sıralanan beş unsur çerçevesinde gerçekleşir¹⁸⁷.

İlişkili kişiler arasında kontrol altında gerçekleştirilen bir işlem tespit edildiğinde, transfer fiyatlandırması analizinin ikinci adımı işlev analizi olmakta ve bu kapsamda tarafların kontrol altında yaptığı ekonomik açıdan önemli işlemlerin analizi ve tanımlanması yapılmaktadır. Bu analizin sonucunda transfer fiyatlandırması yöntemi belirlenmekte ve karşılaştırılabilir işlemlerin (emsal) ve şirketlerin belirlenmesine gidilmektedir. Emsal bulunduktan sonra ise devreye karşılaştırılabilirlik analizi girmektedir¹⁸⁸.

İçsel karşılaştırma bağımlı işletmelerin kendi aralarında yaptıkları işlemleri bağımsız işletmelerle yapmaları halinde kendi aralarındaki işlem ve fiyatların bağımsız işletmelerle gerçekleştirdikleri işlem ve fiyatlarla karşılaştırılmasıdır. Dolayısıyla, içsel karşılaştırma yapabilmek için bağımlı şirketin bağımsız şirketlerle işlem yapmış olması şarttır. Dışsal karşılaştırma bağımlı işletmeler arasında geçen işlemlerin, benzer koşullarda bağımsız işletmeler arasında geçen benzer işlemlerle karşılaştırılmasıdır.

Karşılaştırmanın yapılabilmesi için ekonomik koşulların yeterli derecede karşılaştırmaya imkân verecek şekilde birbirine benzemesi gerekmektedir. İki durum arasındaki farklılıkların inceleme yönetiminde bir farklılık yaratmaması veya eğer

185Uğur Doğan, “Gümrük Tarife İstatistik Pozisyon (GTİP) Numaralarına Dayalı ‘Emsal Fiyat Aralığı’ Tespitine Dönük Bir Model Önerisi”, Vergi Sorunları, Sayı.284 (Mayıs 2012), 33.

186Özmen, s.285.

187Uğur Doğan, “Gümrük Tarife İstatistik Pozisyon (GTİP) Numaralarına Dayalı ‘Emsal Fiyat Aralığı’ Tespitine Dönük Bir Model Önerisi”, Vergi Sorunları, Sayı.284 (Mayıs 2012), 33.

188Demirci, “Transfer Fiyatlandırması Uygulamalarında ‘Gerçekçi Bir Şekilde Sahip Olunan Seçenekler’ Kavramı”, s.48-49.

60

farklılıklar varsa bunların etkilerini ortadan kaldırılabilecek veya yok sayılabilecek farklılıklar olması şarttır¹⁸⁹.