Karşılığı Kısmen Bulunan Çekin Ödenmesi

İbraz süresi içerisinde muhataba ibraz edilen çekin hesapta kısmen karşılığı bulunabilir. TTK’nın 783/2 maddesindeki düzenlemeye göre : “Düzenleyen, muhatap nezdinde çekin ancak bir kısım karşılığını hazır bulundurduğu takdirde, muhatap, bu tutarı ödemekle yükümlüdür.” hükmü getirilmiştir. Bu miktarı ödemeyen banka görevlilerinin cezai sorumluluğu Çek Kanununun 7/5.maddesinde düzenlenmiştir.332

Çek, hesabın bulunduğu bankanın herhangi bir şubesine ödemek için ibraz edilebilir. Hesabın bulunduğu şube dışındaki banka görevlisi bu durumda hesabın bulunduğu bankadan provizyon soracaktır. Bu yönde Çek Kanunundaki düzenlemenin emredici olduğunu vurgulamak gerekir. Keşideci, banka ile arasındaki hukuki ilişki

330 _{Reisoğlu, Çek Hukuku, s. 236.}

331 _{Donay, Gerekçeli Ve Açıklamalı Çek Kanunu, s. 74.}

332 _{Narbay, hamilin açık bir istemi olmaksızın, muhatap bankanın kendiliğinden kanunî garanti}

miktarının ödenmesini hamile teklif etmesi gerektiğini, bunun hakkaniyete ve 5941 sayılı yasanın amacına daha uygun olduğunu ileri sürmüştür. Bu konuda bkz. Narbay, “5941 Sayılı Çek Kanununun Getirdiği…”,s.83-85

113

gereği, çek hesabında para olmaması halinde başka bir hesabından çek hesabına aktarma yapılması yetkisini bankaya tanımış olabilir.333 _{Ya da çeki ödemeye yetecek} miktarın, bankanın kullandıracağı bir kredi şeklinde hesapta bulundurulması da taraflarca kararlaştırılmış olabilir. Bu durumda çekin ibraz edildiği diğer şubenin, hesabın bulunduğu şubeye sormadan çekin arkasına “karşılıksızdır” yazması keşidecinin mağduriyetine sebep olabilir.

2018 yılı için (29.01.2018 olan yürürlük tarihinden itibaren), bankanın ödemekle sorumlu olduğu miktar 1.600TL olarak belirlenmiştir. Buna göre çek bedeli 1.600TL’nin altında ise ve hesapta kısmen karşılık var ise, banka kısmi karşılığı hamile ödeyecek, ayrıca sorumlu olduğu 1.600TL’nin bir kısmını ödeyerek çekteki bedeli tamamlayacaktır. Bu tamamlama yapılırken çek bedelinin aşılmamasına özen gösterilmelidir334_{. Çek bedeli, 2018 yılı için 1.600TL’nin üzerinde ise muhatap banka} hesapta bulunan kısmi karşılığı ödeyecek, ayrıca buna ilaveten 1.600TL’lik kendi sorumlu olduğu miktarı ödeyecektir. Banka bu ödemeyi yapmakla yükümlüdür.

Hamil, hesaptaki kısmi ödemeyi reddedemez. Bu, TTK’nın 709. maddesine atıfta bulunan TTK’nın 818/1-h maddesinde açıkça düzenlenmiştir. Kısmi ödemeyi reddetmesi halinde reddettiği miktar için müracaat borçlularına başvuru hakkını yitirir. Dolayısıyla bu kişilerden reddettiği miktar yanında, bu miktara isabet eden temerrüt faizi, komisyon ve diğer giderleri talep edemez.335 _{Ancak burada belirtmek gerekir ki,} “hamilin kısmi ödemeyi kabul zorunluluğu” kısmi ödemenin hamile zorla yapılması anlamına gelmemektedir. Burada kanun koyucu yetkili hamile, çekin kısmi karşılığını kabul etme ya da reddetme seçimlik hakkını tanımıştır. Sadece kabul etmediği taktirde reddettiği tutar kadar müracaat borçlularına başvuramayacaktır. Maddenin bu şekilde yorumlanması gerekir ve amaca uygundur. Dolayısıyla hamilin kısmi karşılığı kabul etmemiş olması, ibrazı geçersiz kılmayacaktır.

Çek Kanunun 3/6. maddesine göre, muhatap bankanın 3.fıkraya göre ödemekle yükümlü olduğu tutar dâhil kısmi ödeme halinde, çekin ön ve arka yüzünün onaylı

333 _{Coşkun, Hukuki ve Cezai Yönleriyle Kıymetli Evrak Hukuku, s. 506-507.} 334 _{Narbay, “5941 Sayılı Çek Kanunu…”, s.84}

114

fotokopisi ücretsiz olarak hamile verilir. Çek hamili bu fotokopiyle müracaat borçlularına ya da kambiyo senetleri hakkındaki takip yollarına başvurabilir, bunu icra daireleri veya mahkemelerde delil olarak kullanabilir. Mahkeme ya da icra dairesinin talebi olması halinde banka tarafından bu mercilere çekin aslı gönderilir. Özellikle fotokopi evrak üzerinde imza kontrolü, dolayısıyla kriminal ya da bilirkişi incelemesi yapılamadığından keşidecinin imzaya itirazı halinde çekin aslı mahkeme ya da icra dairesine gönderilmelidir.

Yetkili hamilin çekin aslını bankaya bırakmak istememesi durumunda, banka ibraz tarihini yazıp, bankanın yükümlülüğünü düştükten sonra karşılıksız kalan miktarı ve kısmi karşılığın ödenmediğini çekin arkasına not düşülüp karşılıksızdır işlemi yapmalıdır. Sonrasında tüm bunları belirten ibareleri çekin arkasına yazıp hamile imzalatmalı ve çekin aslını hamile geri vermeden evvel çekin ön ve arka yüzünün fotokopisini alıp saklamalıdır. Çekin bu şekilde hamile iadesi, bankanın kısmi karşılıktan ötürü sorumluluğunu ortadan kaldırmamaktadır. Zira geçerli bir çekin süresinde ibrazı halinde, keşidecinin kısmi karşılık üzerinde tasarruf etmesini önlemek için muhatap bankanın kısmi karşılığı hamil adına bloke etmesi gerekmektedir.336

Burada şu soru üzerinde doktrinde tartışılmıştır. İleri tarihli bir çekte, çekin ibraz tarihinden önce muhataba ibraz edildiği, kısmen karşılıksız çıktığı, kısmi karşılığın hamil tarafından kabul edildiği varsayılacak olunursa; üzerinde yazılı keşide tarihine kadar çekin birden fazla defa ibraz edilip edilemeyeceğidir337_{. PULAŞLI, hamilin çek} üzerinde yazılı düzenleme tarihinden önce birden fazla defa ibrazın, ibraz kurumu ile bağdaşmayacağını, hatta Çek Kanununa “ikinci defa ibrazın ancak çekin üzerindeki düzenleme tarihi geldikten sonra ve kanuni ibraz süresi içinde yapılabileceğine” dair hüküm konulmasının bu kargaşayı gidereceğini ileri sürmüştür. TEKİNALP ise; ileri tarihli bir çekin, keşide tarihinden önce ibraz edilmesi ve kısmen ödenmesine rağmen, üzerinde yazılı keşide tarihine kadar müteaddit defa hamilin bunu ibraz edebileceğini ve arada o hesaba para gelmişse, havale, v.s. sebeplerle muhatap bankanın hamile

336 _{Reisoğlu, Çek Hukuku, s. 240}

337 _{Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi ve Ankara Barosu İşbirliği İle Düzenlenen “5941” sayılı çek} kanunu” paneli (panelde sunulan bildirileri içermektedir), 26 Mart 2010, Ankara, s. 80-81.

115

ödeme yapabileceğini, böyle bir çeki ikinci defa ibrazından yasaklamak için bir kanun hükmüne gerek bulunmadığını ileri sürmüştür.

KIRCA, üzerinde yazılı keşide tarihinden önce bankaya ibraz edilen çekin karşılığı hiç yoksa, bankanın, Çek Kanun'nun 3. maddesinde belirtilen şekilde karşılıksızlık işlemi yapmaksızın, ibraz tarihi ile hesapta karşılığın bulunmadığını belirtmek suretiyle çeki ibraz eden hamile iade edeceğini, ancak bu hâlde bankanın, ibraz tarihinde karşılığın olmadığının zaten banka kayıtlarından anlaşılabileceğinden, çeki işleme almayarak ibraz eden hamile iadeyle de yetinebileceğini görüş olarak ileri sürmüştür.338