Kamu yönetiminin yeniden yapılanması

20. yüzyıl, devletlerin yapısal ve fonksiyonel olarak değiĢimini ve geliĢimini sağlayan bir dönem olmuĢtur. Dönemin ilk bölümünde devletin ana fonksiyonu, liberal paradigmaya göre bireysel, ekonomik ve sosyal özgürlükler için gerekli ve yeterli bir fonksiyon olarak görülen adaleti ve düzeni oluĢturma görevi vardı. Sosyo- ekonomik faaliyet alanının piyasanın dinamikleri tarafından tayin edildiği ve devletin etkin rol almadığı bu süreç, 1929 yılındaki Ekonomik Krizle hükmünü kaybetmeye baĢladı. Aslında, liberal paradigma ile desteklenen klasik devlet düĢüncesinin sosyo- ekonomik alanına yansıyan politikaların sosyal gruplardan fazla katkı alamaması “devletin görevleri ve Ģahsi özgürlük düĢüncesiyle alakalı yeni teorik yaklaĢımların geliĢtirilmesine ortam hazırladı. Sosyal dengesizlikleri ortadan kaldırmak için devletin sosyal ve iktisadi hayata karıĢması gerektiğini düĢünen bu yeni devlet teorisi ile bu dönemde yeni bir devlet türü ortaya çıkmıĢtır (ġaylan, 2003a: 84 vd.).

Ġkinci Dünya SavaĢı'ndan sonra oluĢan ve 1960'ların ortasına kadar devam eden bu yeni geliĢim aĢamasında, devlet gelir kaynaklarını ve diğer sosyal yaĢam alanlarını düzenlemek ve üretim ile talep dengesini oluĢturma mecburiyetinde olmuĢ bu sebeple yalnızca iktisadi geliĢmelerin belirleyicisi olmamıĢ aynı zamanda bu süreçlerin bir parçası olmuĢtur (Güzelsarı, 2004: 88). Bu süreçte mal ve yapılan hizmetlerin adaletli ve eĢit Ģekilde bölüĢümü devletin esas fonksiyonlarından görülerek, liberalizmin teorik analizlerinin aksine, sosyo-ekonomik hayatın devlet müdahalesine göre Ģekillenmesi gerektiği düĢüncesi geçerlilik kazanmıĢtır. Böylece, adil bir sosyal düzen oluĢturmak ve ekonominin sağlıklı iĢleyiĢini sağlamak maksadıyla, devletin iĢletmeciliğini de içeren çok çeĢitli müdahaleler söz konusu

olmuĢ ve bununla birlikte devletin rollerinde hem çeĢitlilik hem de hacim bakımından önemli artıĢlar olmuĢtur (ġaylan, 2003a: 99).

Refah devleti düĢüncesinin getirmiĢ olduğu bir gereklilik olarak 20. yüzyılın son dilimine kadar devlet, genel olarak kalkınma ile alakalı problemlerin ortadan kaldırılmasında etkin olması gereken bir düzenleyici olarak görülmüĢ ve git gide daha fazla kaynak kullanımı kamu kurumları aracılığıyla gerçekleĢmiĢtir. Geleneksel kamu yönetimi ve kamu politikası sistemleri de bu düĢüncelerin oluĢtuğu ortamda geliĢimini sürdürmüĢtür. Bununla birlikte 1970li yılların ortalarına gelindiğinde baĢlayan petrol krizleri ve beraberindeki ağır iktisadi bunalımların gerçekleĢmesinin nedeni olarak ekonomik geliĢmelerdeki sorumluluğu gittikçe fazlalaĢan devletin görülmesi sebebiyle, devletin küçültülmesi, özel sektör iĢletmeciliğine dair değer, teknik ve faaliyetlerin devlete devredilmesini hesap eden düĢünceler iktidarların temel ilgi odağında olmuĢlardır (ÖmürgönülĢen, 2003:6).

Krizler için güçlü piyasa küçük devlet formülü oluĢturulmuĢ, bu ifadeye uyması içinde devletin görevlerinin tekrar tanımının yapılması ihtiyacı doğmuĢtur (Güzelsarı, 2004:89). Bu değiĢiklik, devletin daha evvelki dönemlerde üstlenmiĢ olduğu iktisadi ve toplumsal fonksiyonlardan çekilerek, yalnızda düzenin oluĢması ve bunun devam etmesi için çalıĢmalar yapmasını getirmektedir. 1980‟lerde ve 1990‟larda hâkim olan tekrar yapılanma giriĢimleri globalleĢme, özelleĢtirme ve serbestleĢtirme benzeri serbest piyasa politikalarıyla gitgide geliĢmiĢ veya geliĢmekte olan ülkeleri etkilemiĢtir. Bu süreç refah devleti düĢüncesinde oluĢan güdümlü ekonomi alanının daralmasına ve piyasa alanının büyümesine yol açmıĢtır. Piyasa ekonomisinin yeniden önemli hale gelmesi ve üstünlük sağlaması devletin ekonomiye müdahale de bulunarak düzenli bir ortam yaratmasından ve paylaĢımcı uygulamaların terk edilerek politik ve kültürel değiĢimin olmasına neden olmuĢtur. DeğiĢimin devlet ekonomilerinde oluĢan etkileri ise; toplumun belirli kesimine verilen desteklerin kaldırılması, sermaye yatırımlarının gerçekleĢmesi için uygun Ģartların oluĢturulması, enflasyonun oluĢmasına neden olmayacak para ve faiz politikalarının yapılması ile vergilerin düĢürülmesi gibi önlemleri kapsayan arz yönlü ekonomi uygulamaları biçiminde olmuĢtur(ġaylan, 2003b:584).

Devletin fonksiyonlarını değiĢtiren bu dönüĢümde; mali ve sanayi piyasalarının küreselleĢmesi, düĢünce tarzı değiĢimi ve siyasal zorlamaların artması, teknolojinin

geliĢimi benzeri bir takım etkenin sebep olduğu anlaĢılmaktadır (Tutum, 2003:444- 445).

Mal hizmet ve sermaye hareketlerinin iktisadi bakımdan hızlı bir Ģekilde ulusal sınırları aĢıp dünyaya yayılmasında etkisi olan küreselleĢmenin devletin yapısındaki ve fonksiyonlarındaki değiĢiminde önemli bir etkisi olduğu aĢikârdır. KüreselleĢmenin kamu birimlerinin üzerinde gerçekleĢen temel etkisi kamu ekonomisinin iĢlevlerinin tanımının yeniden yapılmasıyla beraber devletin küçültülüp ve piyasanın etkinlik sahasının büyütülmesi Ģeklinde özetlenebilir (Özer, vd. 2005:352 ). Bu sürecin geçmiĢine bakıldığı zaman devletin yaĢamıĢ olduğu yapısal bunalımın geride bırakılmasında serbest piyasa programı ile bu düĢüncenin geçmiĢindeki Yeni Sağ ideolojisinin dünya çapında geliĢmesi olgusu ile karĢılaĢılmaktadır. 1980‟li yıllarla beraber devletin geçirdiği değiĢimin önemli bileĢiklerinden bir tanesi de hızlı bir Ģekilde fazlalaĢan özelleĢtirme faaliyetleridir. Daha önce kamu iktisadi teĢebbüslerinin el değiĢtirmesi Ģeklinde olan özelleĢtirme, daha geniĢ anlamda kamu biriminde piyasa araçlarının etkinlik boyutunun geniĢlemesi ve hizmet uygulamalarının çeĢitlendirilmesini içinde bulundurmaktadır. “Bazı kamu faaliyetlerinin gerçekleĢtirilmesinde yönetsel bakımdan özerk ya da düzenleyici kararlar alma yetkisine sahip kurumlara veya üçüncü sektör kuruluĢlarına yetki devri, ekonomi, sigorta ve radyo-televizyon benzeri hizmet alanlarında düzenleyici karar verme yetkisine sahip kurul ya da kuruluĢların kurulması gibi araçlarla idarenin elinde olan araçların sınırlandırılması da bu sürecin bir parçasını oluĢturmaktadır ” (Köse, 2003:32).

Genel anlamda devletin özel anlamda ise kamu yönetiminde gerçekleĢen değiĢimde küreselleĢme süreciyle beraber biliĢim teknolojileri alanında gerçekleĢen geliĢimin de önemli bir katalizör rolü aldığı ifade edilebilir. Çünkü bu teknolojiler, düĢünülemeyecek boyutta bilgi ve verinin hazırlanmasına ve kullanılmasına imkân tanımakta, devletin çeĢitli kademelerindeki iletiĢimin daha rahat bir Ģekilde yapılmasını sağlamaktadır. GeniĢ çaplı bilgi yığınlarının hazırlanması, iĢlenmesi ve kullanımındaki hız ve kolaylık hiyerarĢi ve uzmanlık gibi geleneksel bürokratik iĢleyiĢe ait öğelerin önemini kaybetmesine yol açmaktadır (Özel, 2008:154).

Bilgi teknolojileri alanındaki bu geliĢmeler devletin yapı ve fonksiyonlarında gerçekleĢen bu dönüĢümün hızlanmasına, kamu idaresinde var olan değer ve

yöntemlerin yeni bir hal almasına sebep olmaktadır. Devletin devamlı bir Ģekilde fazlalaĢan iĢlevlerine rağmen kıt olan kamu kaynaklarının etkili ve verimli yönetilmesi mecburiyeti, küreselleĢmeyle birlikte hızlı ve yoğun bir artıĢ gösteren yeniden yapılanma çalıĢmalarının rekabetçiliğin, bireyciliğin, giriĢimciliğin, verimliliğin, etkinliğin arttırılması benzeri piyasa ile alakalı değerlerden yola çıkarak, yerelleĢme, kamunun yetkilerinin ve yükümlülüklerinin yeniden dağılımı, kamunun kaynak kullanımındaki etkinliğinin oluĢturulması gibi alanlara önem verdiği anlaĢılmaktadır(Özer, 2005:376 vd,430). Bu Ģekilde kamu birimlerinde merkezileĢmenin yerini yerelleĢmenin alması, piramit devlet (sıradüzensel bürokratik örgütlenme) yerine kurumlar arasında ağlar oluĢturacak Ģekilde, koordinasyonu maksimum seviyeye çıkaran, ölçeklerde ekonomi sağlayan ve sinerjiden faydalanan bir devlete geçilmesi, Weber tipi eskimiĢ bürokrasi yerine, esnek yapılı, güçlü teĢkilatlanmalarla proje düzeyinde teĢkilatlanmaya ulaĢılması amaçlanmaktadır (Ergun, 2003:612).