Kamu hizmeti tan m ndan dört ana unsuru oldu1u görülmektedir. Bu unsurlar s ras yla incelenmi/tir.
1. Kamu hizmetleri Devlet veya diEer kamu tüzel ki<ileri taraf6ndan veya bunlar6n gözetim ve denetimi alt6nda veya bunlar6n kat6l6m6yla kurulan ve i<leyen kurulu<lard6r.
Ki/ilerin ve özel /irketlerin ba/aramayaca1 toplum ve kamu ihtiyaçlar n n tatmin edilmesi Devletin görevi ve varl k sebebidir. Bu itibarla kamu hizmetini kurmak ve i/letmek
(45) GÖZÜBÜYÜK, A.S.: Yönetim Hukuku, Ankara 1983, sh. 161.
Devletin görev ve yetkisindedir. Bu ihtiyaç özel ki/ilerce kar/ lan yor ve tatmin ediliyorsa bu kamu hizmetini olu/turmaz. Kamu hizmetinin önemli unsurlar ndan birisi Devlet veya kamu tüzel ki/ileri veya bunlar n kat l m yla kurulan ve i/leyen kurulu/lar taraf ndan yerine getirilmesi gereklidir. Devlet kamu hizmetlerini yerine getirmek üzere ülkenin bütününde, belli bir co1rafi alanda veya bölgede kamu hizmetini yerine getirebilir. Bakanl klar ülkede, belediyeler belli co1rafi alanlarda, karayollar ile ilgili kurulu/lar belli bölgelerde hizmet
vermektedir. Ayr ca Devlet, kamu hizmetini ayrcal k (imtiyaz) /eklinde özel sektör eliyle gördürülmesini de sa1layabilir. mtiyaz sözle/mesi ile gördürülmektedir (46). Ayr ca kamu hizmetinin tekel konumunda bulunmas gerekmemektedir. Ayn nitelikteki hizmetler hem kamu hem de özel kesim taraf ndan yürütülebilir. Örnek Devlet tiyatrolar ve özel tiyatrolar gösterilebilir (47).
Planlaman n görevi, Türkiye'nin ekonomik, sosyal ve kültürel kalk nmas n gerçekle/tirecek kalk nma plan ve y ll k programlar n haz rlanmas , Devlet veya kamu kurumu veya bunlar n gözetim ve denetim alt nda özel kurulu/lar arac l 1 yla yerine getirilebilir. Bu /art gere1ince a/a1 da incelenece1i gibi, bu görevi yerine getirmek üzere Devlet Planlama Te/kilat kurulmu/tur.
2. Kamu hizmetleri toplumun genel ve ortak ihtiyaçlar6n6
kar/ lamak ve kamu yarar n sa1lamak üzere kurulmu/lard r.
Bu unsur, kamu hizmetlerini idarenin özel faaliyetleri ile özel sektör faaliyetlerinden ay rmaktad r. Devlet veya kamu tüzel ki/ileri kendi görevlerini ilgilendiren, mali menfaat elde edilmesi için kurulu/lar ve faaliyetler yapmaktad r. Devlet ve kamu tüzel ki/ileri kendilerine ait gayrimenkulleri kiraya vermeleri ve gelir elde etmeleri buna örnektir. Bu kamu hizmeti de1ildir. Burada kamu yarar sa1lanmamaktad r. Kamu hizmetinin görülmesinde amaç
(46) ONAR, S.S.: age., sh. 14 vd. (47)GÖZÜBÜYÜK, A. .: age., sh. 162
kamu yarar n n sa1lanmas , toplumun genel ve ortak ihtiyaçlar n n kar/ lanmas d r (48). Kamu hizmeti kamuya yönelik ve kamuya yararl bir hizmettir. Kamuya dolayl olarak yararl olan hizmetler kamu hizmeti say lmamaktad r. Biraz önce verilen örnekte oldu1u gibi. Kamu hizmeti ücretli veya ücretsiz de olabilmektedir. Planlama göreviyle tüm toplumun ihtiyac
bulunan ekonomik, sosyal ve kültürel kalk nman n gerçekle/tirilerek, kamu yarar n n gerçekle/mesi amaçlanmaktad r.
3. Kamu hizmetleri, topluma sunulmu< veya toplumun kalk6nmas6n6n, kamu yarar6n6n saElanmas6 amac6 ile yap6lan faaliyetlerdir.
dare, kamu hizmetini topluma sunmakta veya toplumun kalk nmas n n, kamu yarar n n sa1lanmas amac yla faaliyet göstermektedir. Özel /irketler, faaliyetlerini diledi1i ki/iye yararland rmaktad r. Taksilerin herkese hizmet vermesi için k s tlama olsa da bunlar kamu düzeninin gerektirdi1i zab ta s n rlama ve önlemleridir ve istisnaidir. Ki/iler hukuka uygun olarak sözle/me yaparak /artlar belirleyebilirler. Kamu hizmetinde kurallar objektif hukuk kurallar yla önceden belirlenmi/tir. Ki/iler bu kurallarda kendi yararlar na de1i/iklik yap lmas n isteyemezler. dare bu kurallar ki/i aleyhine tek yanl olarak de1i/tirememektedir. Buna uygun olarak kamu hizmetini sunmak zorunda bulunmaktad r.
Kamu hizmetleri ki/inin gücünün ba/armaya yetmedi1i faaliyetler oldu1undan, ülkenin ekonomik, sosyal ve kültürel kalk nmas n n sa1lanmas için Devlet bu amaçla bir k s m kamu hizmetleri kurabilir (49). Kalk nma planlar n n haz rlanmas ve uygulanmas , koordinasyonu için, Devlet Anayasa gere1ince Devlet Planlama Te/kilat n kurmu/tur. Ülkenin kalk nmas n n sa1lanmas bir kamu hizmetidir.
(48) ONAR, S.S.: age., sh. 16 vd.
(49) ONAR, S.S.: age., sh. 17 vd.
Kamu hizmetleri toplum hayat n n devam , faaliyetlerinin i/lemesi, toplumun kalk nmas , ulusal ekonominin ve yararlar n sa1lanmas için zorunlu araçlard r. Sa1l k, e1itim ve ö1retim hizmetleri durdu1unda toplum çok büyük s k nt lar içine girecek ve toplum hayat tehlikeye dü/ebilecektir. Kamu hizmetleri devaml l k gösterirler. Ancak, kural bu olmakla birlikte, belli bir süre için veya geçici nitelikte kamu hizmeti olabilir. Örnek olarak depremlerde geçici olarak yürütülen hizmetler kamu hizmetidir. Kamu hizmetleri ayr ca, kamu hizmetlerinin ortak ihtiyaçlara, toplum ihtiyaçlar na cevap verebilmeleri için onun yöntem ve a/amalar na uygun /ekilde görülmeleri gerekmektedir. Örnek olarak, savunma ihtiyac n n günün teknik /artlar na uygun olarak yap lmas , elektrik /ebekesinin toplum ihtiyac n kar/ lamas gerekir. Kamu hizmetleri yöntem ve kurallar n n toplumun her günkü ihtiyaçlar na uygun bir /ekilde olmas gerekmektedir. Bunun gere1i olarak kamu hizmetinin daha iyi i/lemesi için gerekli de1i/ikliklerin yap lmas gereklidir. Kamu hukukunda, kamu yarar ki/i yarar ndan üstün tutulmu/tur.
Kamu hizmetlerinin, kamu kurulu/lar nca yaln z kamu hukuku kurallar na göre yürütülmesi gerekli de1ildir. Hizmetin niteli1ine göre, özel hukuk kurallar da uygulanabilir. Özellikle ekonomik alanda faaliyet gösteren ekonomik kamu kurulu/lar özel hukuk kurallar na göre faaliyet gösterebilmektedirler.
Ayr ca bir hizmetin kamu hizmeti olarak belirlenmesi bir siyasi kararla yap lmaktad r. Bir hizmetin kamu hizmeti say l p, say lmamas toplumun /artlar yla yak ndan ilgilidir.
Kamu hizmeti niteli1i gere1i ancak kanun veya kanunun verdi1i aç k bir yetkiyle düzenleme konusu yap labilir. 1982 Anayasas n n 123. maddesinde, idare kurulu/ ve görevleriyle bütündür ve Kanunla düzenlenir; Kamu tüzel ki/ili1i ancak kanunla veya kanunun aç kça verdi1i yetkiye uygun olarak kurulur hükmü getirilmi/tir.
Kamu hizmetinin belirleyici özelliklerinden birisi bu hizmeti gören /ah slar n kamu hukuku yöntemlerini kullanabilmeleri, bu hizmete özgü özelliklerden ve kurallardan faydalanabilmeleridir (50).
Planlama görevi, devaml ve düzenli olarak görülmelidir. Ülkenin kalk nmas n sa1layacak planlama görevinin devaml ve düzenli olarak görülebilmesi için gerekli önlemler ve de1i/iklikler Devlet taraf ndan yap lmaktad r.
Özet olarak, bir hizmetin kamu hizmeti olabilmesi için zorunlu /artlar /u /ekilde belirtilebilir:
a. Hizmetin kamuya (topluma) yönelmi/ olmas ve kamuya yararl olmas .
b. Hizmetin Devlet veya kamu kurulu/lar nca yada ilgili kamu kurulu/lar n n s k denetiminde yürütülmesi gereklidir (51).