Kamu hizmetinin belirlenmesinde doktirinde çe/itli görü/ler savunulmu/tur. darenin bütün faaliyetleri ve hizmetleri kamu hizmeti say lmad 1 ndan bunlar n belirlenmesi için ölçütlere ihtiyaç bulunmaktad r.
1. Duguit'nin Ölçütü
Duguit, hangi tür idari faaliyetlerin kamu hizmeti say laca1 n faaliyetin toplumdaki önemine göre tespit etmektedir. Kamu hizmetini, yöneticiler taraf ndan düzenlenmesi, denetlenmesi ve yerine getirilmesi gereken bütün idari faaliyetler olarak belirtmi/tir. Kamu hizmetleri toplum ve sosyal ili/kilerin, toplumun temeli olan ilerlemenin, geli/menin ve kalk nman n gerçekle/mesi için gerekli bulunmaktad r. Ancak Devlet taraf ndan yerine getirilebilir. Bu ihtiyaçlar toplum için o derece gereklidir ki, bir an bile durdurulmalar mümkün bulunmamaktad r. Duguit, bu ihtiyaçlar n kamu hizmeti haline nas l geldi1ini belirleyememi/tir. Toplumun uygarl k seviyesi yükseldikçe kamu hizmetlerinin artaca1 n belirtmi/tir. Duguit'ye göre yöneticiler kamu hizmetlerini belirlemek ve yerine getirmekle yükümlüdür. Duguit, kamu hizmetlerinin kanunlarla düzenlenmesinin kurucu de1il, belirleme niteli1inde oldu1unu belirtmi/tir. Duguit'nin teorisi kamu hizmetinin niteli1ini yeterince aç klayamamaktad r (35).
2. Faaliyetin Mahiyetine ( çeriEine) Dayanan Ölçüt
Kamu hizmetinin belirlenmesini, faaliyetin mahiyetinden (içeri1inden) ç karmak istemi/lerdir. Bir faaliyetin kamu hizmeti olup olmad 1 n belirlemek için onun içeri1ine bak lmal d r. E1er faaliyet sadece Devletin bünyesine özgü olan, ancak Devlet taraf ndan yap lmas mümkün ve zorunlu bulunan bir faaliyet ise, bir ba/ka deyi/le Devletin normal faaliyeti ise kamu hizmeti say lmas gerekti1i belirtilmi/tir. Ulusal savunma, zab ta gibi faaliyetler ancak Devlet taraf ndan yap labilir. Bu görü/, liberal doktirine dayanmaktad r. Özel ki/ilerin yapt 1 faaliyetlerle, Devlet faaliyetlerini ay rmaktad r.
Bu görü/, Devletin tekeli alt ndaki kamu hizmetlerini ay rmakla birlikte, Devletin egemenlik gücüne dayanmaks z n özel tüzel ki/iler gibi özel hukuk kurallar na uygun olarak yapt 1 faaliyetleri özel sektör faaliyetlerinden ay rmak için yeterli de1ildir (36).
(35) ONAR, S.S.: dare Hukukunun Umumi Esaslar , C.I, stanbul 1966, sh. 27 vd. (36) ONAR, S.S.: age., sh. 28 vd.
3. Hizmetin Görülü<ündeki Yönteme Dayanan Ölçüt
Kamu hizmeti, faaliyetlerin konusunun içeri1inden ç kart lamam /t r. Bunun üzerine, bir faaliyetin kamu hizmeti olup olmad 1 , faaliyetin uydu1u yöntemden ç kar lmak istenmi/tir. Buna göre, bir faaliyetin kamu hizmeti olup, olmad 1 n n belirlenmesi için bu faaliyete uygulanacak olan hukuki rejime bak lmas gerekmektedir. Faaliyet özel sektör ve faaliyetlerinin uydu1u hukuki rejimden farkl ve idarenin ayr cal klar na (imtiyaz) ve üstün yetkilerine dayanan bir yöntem ile uygulan yorsa bu kamu hizmeti özelli1ine sahiptir. Kamu hizmetleri kamu hukuku yöntemlerinin uygulanmas yla yerine getirilen faaliyetlerdir. E1er bir ihtiyaç özel araç ve yöntemlerle kar/ lanabiliyorsa kamu hizmetinden söz etmek söz konusu bulunmamaktad r.
Bu kriter, kamu hizmetinin niteli1ini tan mak konusunda çok önemli bir özellik olu/turmakla birlikte, kamu hizmetini tam anlam yla belirtememektedir. Özel hukuka dayal ekonomik kamu hizmetlerini aç klayamamaktad r (37).
4. Pozitif Hukuka Dayanan Ölçüt
Kamu hizmetinin belirlenmesinde hukuk kurallar n n yorumlanarak, kamu hizmetinin niteli1inin belirlenmesi, subjektif bir ölçüyle belirlenmek istenmi/tir. Bir faaliyetin kamu hizmeti niteli1ine sahip olup, olmad 1 n kanun koyucu ona bu niteli1i vermek isteyip istememesinde, amac nda aranmas gerekmektedir. Bu da faaliyete esas olan kanunun veya bu faaliyet bir idare tasarrufuna dayan yorsa, tasarrufun dayand 1 kanunun yorumundan anla/ l r. Kanunun yorumundan kamu hizmeti olarak belirlenen faaliyetler, kamu hizmeti say lmaktad r. Kanunun yorumunda, bir faaliyetin kamu hizmeti say labilmesi için toplum ihtiyac n n kar/ lanmas gereklidir (38).
(37) ONAR, S.S.: age., sh. 30 vd. (38) ONAR, S.S.: age., sh. 31 vd.
5. Kamu Hizmetinin Organik ve Maddi Bak6mdan Ayr6lmas6 Ölçütü
Kamu hizmetlerinin geni/lemesi sonucunda, kamu hizmetlerinin organik ve maddi olmak üzere iki aç dan incelenmesi görü/ü ortaya at lm /t r. Kamu hizmetleri, organik kamu hizmetleri ve maddi kamu hizmetleri olarak ikiye ayr lm /t r.
Organik bak mdan kamu hizmetleri idare taraf ndan yönetilen kurulu/lar n faaliyetleridir. Bu organik ve /ekli tan md r. Kamu hizmeti, idare veya idare edilen kurulu/lar taraf ndan kamu gücü yetkilerine dayanan yöntemler ile yapt klar faaliyetlerdir.
Maddi bak mdan kamu hizmetleri, faaliyeti yürüten kurulu/ dikkate al nmaks z n, bu faaliyetin niteli1i gözönünde tutulmas ile kamu yarar ve toplum yarar n n gerektirdi1i ihtiyaçlar kar/ lamak üzere yürütülen faaliyetlerdir.
Bu ayr mda, birinci de organ ve /ekil, ikincide ise amaç temel olarak al nmaktad r (39).
6. dari Kamu Hizmetleri; Ekonomik, Ticari ve S6nai Kamu Hizmetleri
Devletin faaliyet alan n n geni/lemesi ve ekonomik, ticari, s nai alanlarda toplum yarar n n, kamu yarar n n gerektirdi1i faaliyetlerde bulunmak zorunlulu1u kamu hizmetlerinin kurulu/ /ekillerine, i/leyi/ yöntemlerine etki etmi/tir. Bu geli/meler kamu hizmeti ölçütlerinin yetersizli1ini ortaya ç karm /t r. Ekonomik, ticari ve s nai alanlarda ve ticari usullerle görülen kamu hizmetleri ayr bir kategori say lm /t r. Bunlar n faaliyetleri özel hukuka (Medeni Kanun, Borçlar Kanunu, Ticaret Kanunu vb.) tabi olmakla birlikte amaçlar kamu yarar ve toplum yarar d r. Bu faaliyetlerde genellik özelli1i tamamen görünmese de dolay s yla ortak bir ihtiyac kar/ lamalar ve toplumun kalk nmas n sa1lamak suretiyle Devletin sosyal görevlerinin yürütülmesinde araç olduklar ndan bu faaliyetler kamu hizmeti say lm /t r (40).
(39) ONAR, S.S.: age., sh. 33. (40) ONAR, S.S.: age., sh. 33 vd.
7. Türkiye'de Kamu Hizmetleri
Türkiye'de kamu hizmetlerinin niteli1inin belirlenmesinde dar ve organik manada anlay / n kabul edildi1i görülmektedir. Onar, Devletin bu günkü görevleri ve buna ba1l olan geni/ ve çe/itli faaliyetler kar/ s nda bu faaliyetlerin yürütülmesinde araç olan kamu hizmetlerini bu kadar dar bir anlamda aç klanamayaca1 n belirtmektedir (41).
Devletin ekonomik kurulu/lar arac l 1 yla yürüttü1ü faaliyetlerle kamu yarar , toplum yarar aras nda do1rudan do1ruya ve kamu hukuku ile ilgisi bak m ndan ili/ki kurulmas gerekmektedir (42).