KALIPLAR (M.S 3 – 6 yy) (Kat No: 271 – 275) 1 Hamur, Kil, Renk ve Tipolojik Özellikler

Kandil kalıplarına ait parçaların oluşturduğu bu kategoride, alt ve üst yarılara ait parçalar bulunmaktadır.

Hamur, genel olarak, orta sertlik ve yoğunlukta olup, ince taneciklidir. Ayrıca orta yoğunlukta gümüş renkli mika, beyaz katkı, ince kum, kireç ve beyaz renkli taşcık içerdiği gözlenmiştir. Hamur rengi çeşitlilik göstermektedir: 2.5 YR 6/6 light red, 5 YR 6/4 light reddish brown, 5 YR 7/6 reddish yellow, 7.5 YR 5/1 gray, 7.5 YR 7/4 pink, 7.5 YR 6/2 pinkish gray ve 7.5 YR 7/6 light red renkleri görülmektedir.

Astar da kendi içinde farklılıklar göstermektedir. Kalıplar üstünde çok yoğun astar kullanımı bulunmamaktadır. Mevcut renkler içinde 5 YR 4/2 dark reddish gray ve 10 YR 7/4 very pale brown renkleri görülmektedir.

3.25.2. Dekorasyon Özellikleri

Kat. No 271 (Lev. 69, Şek. 283.a, b; Lev. LXXXIX, Şek. 557) numaralı kandil kalıbında, omuz üzerinde üç sıra halindeki kabaralar bulunmaktadır. Kabaralardan hemen sonra discus bandı yer almaktadır. Bu tip kandil kalıplarından çıkan kandil örnekleri Loeschcke Tip VIII’e girmektedir. Bailey bu kandilleri M.S. 200 – 300 yıllarına tarihlemektedir.122 Bu tip yine Bailey’in yaptığı kategoride Tip R’ye girmektedir.123 _{Baur bu tipi Tip IX; Ponsich ise Tip III C kategorisine}

sokmuşlardır. Bu kandil kalıbı, Kat. No: 13 (Lev. 9, Şek. 25; Lev. IV, Şek. 299) numaralı kandil parçasıyla benzeşmektedir.

Kat. No: 273 (Lev. 70, Şek. 285; Lev. XC, Şek. 559) numaralı kalıp, kandilin alt yarısına aittir. Daha çok burna doğru olan kısmı kapsayan kalıp parçasında, plastik halka da mevcuttur. Kat. No. 272 (Lev. 69, Şek. 284; Lev. LXXXIX, Şek. 558) numaralı kandil kalıbı parçası da, üst yarıya ait bir omuz parçasıdır. Omuzda discusa dik uzanan, ince kabartma çizgiler bulunmaktadır.124

Kat. No. 274 (Lev. 70, Şek. 286; Lev. XC, Şek. 560) Ephesos Tipine ait bir kandil kalıbı olup, genellikle bu tip kalıplardan çıkan kandillerde kulp ve kaide, kaide ve burun arasında stilize bitkisel ve çizgisel motifler bulunmaktadır. Kandil bezemesi olarak tarihleme yoluna gidilecek olursa Menzel bu tip gövde bezemelerine sahip kandilleri M.S. 6. yy’a tarihlemiştir.125 Bovon, bi tip süslemeye sahip kandilleri M.S. 4. yy’a tarihlemektedir.126 Bu alt dekorasyona göre Bernhard, bu tip kandilleri M.S. 3. yy’a tarihlendirmiştir.127 Bu tip kandiller Bronerr Tip XXIX, Grup 4 sınıfına girmektedir.128 Bu tip kandillere Ephesos’ta, özellikle 19. yy’da yapılan kazılarda, Yedi Uyuyanlar ve Artemision yakınlarında rastlanmıştır; bu nedenle literatürlerde bu tip kandillere Ephesos Tipi Kandil denilmiştir.129 Bu tip kandiller M.S. 500 – 600 yıllarına tarihlendirildiğine göre, bu kalıp da yine aynı tarihe verilebilir. Bu kandil 122 _{Bailey, BMC III, s. 191.} 123 _{Bailey, BMC III, s. 375.} 124 _{KAБAKЧИEBA, Обр. 32, No: 551.} 125 _{Menzel, s.98.} 126 _{Bovon, s. 60, Pl. 8, 344.} 127 _{Bernhard, s. 331.} 128 _{Bailey, BMC III, s.367.}

kalıbı, bu çalışmada yer alan Tip 21’de yer alan kandil ve kandil parçaları ile benzeşmektedir.

Kat. No. 275 (Lev. 70, Şek. 287.a, b; Lev. XCI, Şek. 561) numaralı kandil kalıbı da kabaralı kandil üretimi için kullanılan bir kalıptır. bu kalıpta kabaralar oldukça ince ve yoğundur; ayrıca kalıpta bulunan bu kabaralar özensiz yapılmışlardır. Bu kalıp Hayes Tip 1 kandilleriyle benzeşmektedir ve M.S. 6. yy’a tarihlenmektedir.130

3.25.3. Diğer Kandil Buluntuları ile Karşılaştırma

Kat. No: 271 için bakınız BERNHARD, 1955, Tabl. XCII, Nr. 321, 327. BAILEY, 1988, Pl. 16, Q1725PRB, Q1726 – 1729. BAILEY, 1980, Pl. 86, Q1421, 1422. BAUR, 1947, Pl. XIII, 401. PONSICH, 1961, Pl. XXIV, 327. Kat. No. 272 ve 273 numaralı kalıplar için bakınız, KAБAKЧИEBA, 1986, Обр. 32, No: 551. Kat. No. 274 için BAILEY, 1988, s. 371, Q3104 – 3115, MENZEL, 1969, s. 98, Abb. 81, 2’de bulunan kandil örnekleri görülebilir. Ayrıca kalıp karşılaştırması için bakınız MILTNER, 1937, Tafl. XV, 363. Kat. No. 275 için bakınız HAYES, 1992, Pl. 18, 1 – 3.

3.25.4. Kronoloji

Kat. No 271 (Lev. 69, Şek. 283.a, b; Lev. LXXXIX, Şek. 557) numaralı kalıp, M.S. 3. yy’a; Kat. No. 272 (Lev. 69, Şek. 284; Lev. LXXXIX, Şek. 558) ve Kat. No: 273 (Lev. 70, Şek. 285; Lev. XC, Şek. 559) numaralı kalıplar da M.S. 4. yy’a: Kat. No. 274 (Lev. 70, Şek. 286; Lev. XC, Şek. 560) ve Kat. No. 275 (Lev. 70, Şek. 287.a, b; Lev. XCI, Şek. 561)ise M.S. 500 – 600 yıllarına tarihlenmişlerdir.

SONUÇ

Doğu Thrakia Bölgesi’nde yer alan Hadrianoupolis antik kenti (bugünkü Edirne), antik dönemde önemli yerleşim yerlerinden bir tanesiydi. Edirne ve çevresinde yapılan kazılara göre, kentin tarihi geçmişi Khalkolitik Çağ ve İlk Tunç Çağı’na kadar inmektedir. Thrakia’da gerçek anlamda şehirler, ancak Grek kolonileri ve Roma iskânları ile meydana gelmiştir. Bu kent, Roma Dönemi’nde yerleşmeye, polis (kent) statüsü veren ve M.S. 123-124 yıllarında Doğu seyahati sırasında buraya gelen, İmparator Hadrianus (M.Ö. 117–138) ile başlamıştır.

Hadrianus’un kenti bir surla çevirerek Castrum (ordugah) haline dönüştürdüğünü antik kaynaklardan öğrenmekteyiz. Kareye yakın bir plana sahip bu sur, çağlar boyunca Edirne savunmasında oldukça önemli bir rol oynamıştır. Kale, Bizans ve Osmanlı dönemlerinde çeşitli tamirler ve eklentilerle, 19. yy’a kadar korunmuştur.

Ayrıca Hadrianoupolis’in antik dönemde oldukça önemli bir yere sahip olan ve kenti, jeopolitik açıdan önemli bir hale getiren; bunların yanısıra önemini uzun süre koruyan bir yolu vardı. Bu yol Via Egnetia yoludur. Via Egnetia, Hadrianoupolis üzerinden geçen kuzey yolu ve Dyrrhakhion’dan (Draç’tan) başlayıp, Selymbria (Silivri) yolu ile İstanbul’a varan antik yoldur. Bu yol önemli bir Roma yolu olup, Bizans ve Osmanlı Dönemlerinde de oldukça çok kullanılmıştır. Ordu tarafından ve ordu için yapılmış bu yol, imparatorluk ve ticaret yolu olarak da işlev görüyordu.

Böylesine önem taşıyan bu tarihi kentte, 2002 ve 2003 yıllarıda, Edirne Müzesi tarafından, Makedonya Kulesi ve çevresinde, çevredeki kirlilik ve tahribatı önlemek amacıyla çevre temizliği ve kurtarma kazıları yapılmıştır. Bu iki yıl boyunca yapılan kazılarda ortaya çıkarılan sur kalıntıları, Geç Döneme ait buzhane yapısı, kilise ve seramik fırınlarının yanısıra, yoğun bir şekilde küçük buluntu da ele geçmiştir. Bunların içinde, önemli bir yere sahip olan ve bu çalışmanın ana konusunu oluşturan kandiller de yer almaktadır. Bu kazıda ele geçen kandil kalıntılarının hepsi genel olarak Geç Roma ve Erken Bizans Dönemleri’ne aittir.

Çalışmanın ana konusunu oluşturan, yukarıda bahsi geçen bu kandillerin incelemesi yapılırken, ilk olarak genel anlamıyla kandil, çeşitleri, yapım teknikleri ve

kullanım alanları incelenerek ana konuya giriş yapılmıştır. Katalogtan önce, incelemeye alınan bütün kandiller bezemelerine göre tasnif edilmiş ve kronolojik bir sıraya konmuştur. Yapılan her tasnif için, bir tip numarası verilmiştir. Herhangi bir tipe girecek bezeme ve bilgiyi vermeyen kaide, burun ve kulp parçaları ayrı başlıklar altında toplanarak incelenmiştir. Bu kandil ve kandil parcaçaları dışında, kazıda ele geçen ve kandiller kadar önemli bulgular olan kandil kalıbı parçalarına da çalışmada yer verilmiştir. Kandil kalıbı parçalarının olması, Hadrianoupolis’te seramik ve kandil üretiminin olduğuna dair önemli bir veridir. Ayrıca kalıpların yanısıra, kazı alanında bulunmuş olan ve kronolojik bir sıra gösteren fırın kalıntıları da, bu kentte kesintisiz olarak uzun süre seramik ve kandil üretiminin var olduğunu bize göstermektedir.

Kandil ve kandil parçaları incelenirken, bezemelere ve kronolojik sıraya göre yapılan tasnifte, eserler 22 tipe ayrılmışlardır. Her tip kendi içinde hamur, kil, renk, tipolojik ve dekorasyon özelliklerine göre incelenmiş ve daha sonra diğer kandil buluntuları ile karşılaştırılarak tarihlendirme yoluna gidilmiştir. Çalışmada yer verilen bütün kandil ve kandil parçaları kalıp yapımı olup, genel olarak daldırma tekniği ile astarlanmışlardır. Bu kandiller içinde astarsız ya da boyasız olan eserler de mevcuttur. Hamur açısından da neredeyse bütün incelenen kandil ve kandil parçaları birbirine benzerdir; hamur genel anlamda iyi pişmiş, sert, yoğun ve ince taneciklidir. ayrıca hamurda genel olarak, altın ve gümüş renkli mika parçacıkları, beyaz katkı ve hepsinde olmasa da ince kum ve siyah ya da beyaz renkli taşcıklar da mevcuttur.

1. Tip Kandiller, içinde incelenen en erken kandil parçaları olup (Kat. No. 1 – 7), M.S. 2 – 4. yy’a tarihlenmiştir. Bu tipe giren kandil parçalarının formu, genel olarak, oval ya da yuvarlak olup, burun da yuvarlak formdadır. Bu tip kandillerin discusu yuvarlaktır. Bezeme açısından bakıldığında, plastik kabartma çizgilerin ve büyük kabartma noktaların (Kat. No: 1, 3 ve 4), stilize kalp ve çiçeklerin, omuzlarda ikişer dikey yivlerin (Kat. No: 2, 3, 5, 6 ve 7) hakim olduğu görülür. Discus yuvarlak formda olup, plastik bantla ya da ince yivlerle çevrilidir. Bu tip kandillerin benzerleri için, KAБAKЧИEBA, 1986, Обр. 31, s. 33’e bakılabilir.

2. Tip kandiller ise (Kat. No: 8) M.S. 3. yy’ın 2. çeyreğine tarihlenmiştir. Bu