Kale Muhâfazaları

Sofya’nın boşaltılması ve muhâfazası

II.Süleyman 18 Şaban 1100\7 Haziran 1689’da Edirne’den hareket etmişti.Sofya’ya gelince Kendisinin orada kalıp Serdâr Recep Paşa’nın Belgrad’ı kurtarmağa gitmesi kararlaştırılmıştı. Ancak Recep Paşa’nın ve ardından sevk edilen Ömer Paşa’nın mağlup olmaları ve Niş’in de 26 Eylül 1689’da düşmesi üzerine Bekrî Mustafa’nın serdâr tayin edilip Sofya’da kalması ve padişahın Filibe’de oturması kararlaştırıldı. Buradan da Edirne’ye hareket edildi.¹⁴⁹

Niş, Semendire, Vidin ve Belgrad’ın istilâsından halk telaşa kapılmış bu nedenle halkın Bursa’ya ve Şam’a nakledilmesi düşünülmüştü.¹⁵⁰ Halkı tedirgin eden yalnızca istilâ değil mesken durumları da gözükmektedir. Sofya ahalisi gönderdiği bir arzda evlerinin bir çoğunun hendek dışında şaranpoda ancak câmi, mescit ve sularının içerde yer aldığını bildirmişlerdir.¹⁵¹ Ancak kalelerin yeniden zaptı üzerine hânelerinde kalmışlardır.¹⁵²

143 MD, C, s.83, h.225; s.87, h.337. 144 MD, C, s.56, h.199. 145 MD, C, s.56, h.200. 146 Uzunçarşılı, a.g.e., s.528. 147 MD, C, s.13, h.36. 148 MD, C, s.91, h.352; s.95, h.371. 149 Uzunçarşılı, a.g.e., s.518-521.

150 MD, C, s.80, h.307. “Sofya şehrinde sâkin olan kimesneler a‘dâ-yı dîn olan melâ‘în-i hâsirînin istilâsı havfıyla evlerin ve mülklerin terk idüp ve âhir yerlere gidüp sâkin olup Şehr-i mezbûrı ihlâya sebeb oldukları mesmû‘-ı hümâyûnum olmağın…”

151 MD, C, s.61, h.220. 152 Özcan, a.g.e., s.17.

XXXI

Niğbolu muhâfazası

Mühim kalelerin ve şehirlerin istilâ edildiği 1101 senesinde gönderilen emirlerde Niğbolu ve derbentlerinin muhâfazasında önemle durulmaktadır. Sofya seraskeri Vezîr Hüseyin Paşa’ya askerini yoklayıp atı ve silahı olmayanı deftere kaydetmeyip ulûfeleri vardıklarında verilmek üzere bin iki yüz nefer ihrâcı istenmiştir.¹⁵³ Bu sırada Plevne ve Berkofça kasabalarının da istilâya uğraması üzerine Niğbolu seraskeri Vezîr Tursun Mehmed Paşa bölgenin korunmasına tayin edilmiştir.154 Gönderilen hükümlerde daha çok Tursun Paşa’ya Rumeli kazâlarından topladığı neferâtı Vidin tarafına göndermesi istenmekteydi.¹⁵⁵

Niş muhâfazası

Serdâr Recep Paşa’nın, Belgrad’ı kurtarmak isterken Pasarofça’ya çekilen düşman üstüne varıp mağlup olan Ömer Paşa’dan sonra aldığı yenilgi üzerine pek çok top, çadır ve mühimmat düşman eline düşmüştü. Bu sırada II. Süleyman Sofya’da idi. Mağlubiyet nedeniyle bir çok nefîr-i âm ve yeniçeri de firâr etmişti. Recep Paşa ordu mühimmatını terk ederek kaçtığı Dragman’da iki gün kaldı. Niş’in müdafaasına karar verildi. İlk olarak kadın, çocuk ve ihtiyarlar arabalarla Üsküp ve Sofya’ya gönderildi ve hendekler kazıldı. Ancak 26 Eylül 1689’da Niş istilâ edilmişti.¹⁵⁶

Fazıl Mustafa Paşa 13 Temmuz 1690’da Avusturya cephesine hareket ederek önce Şehirköy’ü ardından Musa Paşa palangasını zapt etti ve Niş üzerine yürüdü. Büyük bir Tatar kuvvetiyle Kırım Hanı Selim Giray’ın büyük oğlu Kalgay Devlet Giray da yardıma yetişince Avusturyalılar Alacahisar’ı boşalttılar. Semendire ve Belgrad taraflarına çekilen düşman üzerine Kemankeş Ahmed Paşa kumandasında bir kuvvet gönderildi. Ordugâhtan gönderilen emirde Üsküp muhafızı Vezîr Halil Paşa’nın acilen yetişmesi istenmiştir.¹⁵⁷

Bu esnada isabetli bir kararla düşman kuvvetlerini çekmek için Çerkes Ahmed Paşa ve Tökeli İmre’nin yollanması üzerine Avusturya ordugâhı o cihete yöneldi. Ancak başkumandan Heister’in Tökeli tarafından yenilip esir edildiğini öğrenen Niş komutanı Veterani yirmi üç gün muhasaradan sonra kaleyi ( 5 Zilhicce 1101\9 Eylül 1690 )’da teslim etti.¹⁵⁸ Rumeli Beylerbeyi’ne kaleden emânla çıkan Nemçe, Macar ve Hırvat askerinin

“…halk-ı âlem seyre çıkup, küffâr Sofya’ya değin gelüp, halkın çoğu Burusa’ya ve Şam’a nakl eylemek üzere iken Niş ve Semendire ve Vidin ve Belgrad feth olunduğundan, bu mertebe mesrûr u şâd-kâm oldular ki, tabir olunmaz…”

153 MD, C, s.4, h.10 154 MD, C, s.4, h.11. 155 MD, C, s.10, h.26; s.13, h.36. 156 Uzunçarşılı, a.g.e., s.518-519. 157 MD, C, s.73, h.276. 158 Özcan, a.g.e., s.13-15.

XXXII emin ve salim bir şekilde yurtlarına dömeleri için Kalgay Sultan’ı yanına bir miktar asker vererek askerin gazabından korunması istenmiştir.159 Ayrıca istila olunan mahallerden emân dileyip zimmet kabûl edenler yerlerine iskân edildiler.¹⁶⁰ Niş kalesi tamir edilerek içine bir miktar kuvvet ve mühimmat konulmuş ve Şehirköy muhafızı Abdulkadir Paşa muhafız tayin olunmuştur.¹⁶¹ Daha sonra ordu hareketle Belgrad üzerine yürümüştür¹⁶²

Semendire muhâfazası

Belgrad üzerine yürünürken Semendire’nin düşman elinde bırakılarak geçilmesi doğru olmayacağından evvela buranın alınmasına karar verildi. Kalgay Sultan, Tatar askeri ile karşı yakaya geçerken Bosna Vâlisi Vezîr Hüseyin Paşa’da ordugâha yetişecekti.¹⁶³ Belgrad’dan Tuna vasıtasıyla Semendire’ye yapılmak istenen yardım yetişmediğinden yedi yüz esir ile 24 Zilhicce 1101\28 Eylül 1690’da kale alındı.

Burası tahkim edilerek içine bir miktar kuvvet konulup¹⁶⁴ Zil-hüccetü’l-harâmın yirmibirinci günü hareketle Semendire ile Belgrad arasındaki Hisarcık mevkiine geçilmiştir.¹⁶⁵ İstila olunan mahallerden Morava yakınındaki reâyanın emân dileyip zimmet kabul etmeleri üzerine Semendire kalesi etrafına gelip yerleşmeleri şartıyla gelmelerine izin verildi ve bekçi tayin olunan Tatar askerinin ve çetelerin fesâdından korunmaları istendi.¹⁶⁶ Ancak Morava Nehri kenârında Beçina’da oturan reâyaya Semendire kalesi yanında sâkin olmak yanında içlerinde gizlenen Nemçe, Macar ve haydut eşkıyâsını vermeleri de şart koşulmuştur.¹⁶⁷

Avlonya’nın zaptı ve muhâfazası

H.1101\M.1690’da Rumeli Beylerbeyi ve aynı zamanda Avlonya mutasarrıfı olan Küçük Câfer Paşa, Üngürüs (Macaristan) seferine memur olduğundan bütün maiyeti ve

“…murâfakat-ı bedrekâ-i inâyet ile ilerüye azîmet olunup, yevm-i dehüm-i zilka‘dede ( 15 Ağustos ) sahrâ-yı Niş muhayyem-i ecnâd-ı vegâ-kîş ü heycâ-endîş oldu. Kasaba-i mezbûre makarr-ı şeyâtîn-i dîv-âyîn olalı bir seneye karîb olmağla …ve kendülerine bâ‘is-i istizhâr olmağiçün etrâf-ı kasabâtı hisâra almağa leyl ü nehâr bezl-i iktidâr edüp…ve etrâf-ı kal‘a muhâsaraya ibtidâ olunup …ve sadme-i gülle-i ru‘b ü hirâs ile hısn-ı havâss-ı mu‘ânidîn esâslarına mesâs eden rahne-i indirâsdan ecnâs-ı cüyûş-ı dehşet ü haşyet sevâd-ı kulûb-ı kâsiyelerine yol bulmağla, miyân-ı iktidârlarından silâh-ı mukâvemet münhali olmağın, zilhiccenin dördüncü günü rûz-ı fîrûz-ı cum‘ada beden-i hisâr-ı firûtenîden i‘lan-ı livâ-yı istîmân ile çâre-cûyân-ı tahlîs-i cân olup terk-i ısrâr u inâd etdiler. Ve kal‘ayı top ve tophâne ve cebehânesiyle teslîm-i İslâmiyân edüp, nağme-serây-ı deryâ-yı musîbet olarak dârül-bevârlarına gitdiler.”

159 MD, C, s.92, h.359. 160 MD, C, s.99, h.385. 161 MD, C, s.63, h.232.

162 Uzunçarşılı, a.g.e., s.524-526. 163 MD, C, s.98, h.383.

164 MD, C, s.101, h.393. “…Semendire Kal‘âsı’nın gâilesi def‘inden sonra ordu-yı Hümâyûnım ‘umûmen ‘asâkir-i İslâm ile zil-hüccetü’l-harâmın yirmi birinci günü Belgrad havâlisine nüzûl…”

165 Uzunçarşılı, a.g.e., s.527. 166 MD, C, s.99, h.386. 167 MD, C, s.99, h.388.

XXXIII sancağındaki tımarlı sipahiler ile birlikte hareket etmiş ve bu sebeple Avlonya’da pek az kuvvet kalmıştı. Bunu fırsat bilen Arnavut tebaâsı durumu Venedik kumandanına haber vermişler ve kale muhâsarasına yardım edeceklerini de vaat etmişlerdi.

Venedik amirali elli beş kalyon, mavna ve çektiri ile gelip Avlonya kalesini istilâ eyledi. Bu durumu Belgrad muhasarası sırasında haber alan Vezîr-i âzam Fazıl Mustafa Paşa bölgeye derhâl Koca Halil Paşa’yı tayin ederek o sırada Rumeli Beylerbeyi olan Küçük Cafer Paşa, İşkodra Sancakbeyi Süleyman Paşa ve Prizren Sancakbeyi Mahmut Paşa gibi Arnavut Paşaları da yardıma tayin edilmişlerdir.¹⁶⁸

İskenderiye (İşkodra) muhâfızı Süleyman Paşa’ya gönderilen emirde kendisinin Belgrad muhâsarasında olduğunu bildiren Serdâr Fazıl Mustafa Paşa, acilen asker sevk ederek kendisinin de istilâyı kaldırmaya memur¹⁶⁹ olduğunu bildirmiştir.¹⁷⁰ Avlonya’ya yakın Rumeli livâlarına gönderilen emirlerde ise Vezîr Halil Paşa yanına hizmete memur oldukları bildirilmiştir.171 Bir ay muhâsaradan sonra Cemâziyel-âhir 1102\Mart 1691’de kalenin alınmasından sonra mevkii fenâ bulunup tamir edilmemiş ve terkedilmiştir. Tüm muhâfızları ve meskûnları yakınındaki Kanina kalesine naklolunmuştur.¹⁷²