II.Viyana muhâsarası sonrasında oluşan bozgun döneminde istilâya uğrayan pek çok kasaba ve kalenin yeniden geri alınabilmesi için Anadolu ve Rumeli’deki kazâlara nefîr-i âm, yörük ve neferât ihrâcı için emirler gönderilmişti. Ancak ya askerler göreve gelmiyor ya da savaş meydanında dağılıp kaçıyorlardı. Bununla beraber muhâsaralar sırasında gerek Anadolu’da ve gerek Rumeli’de ve hatta Arap vilâyetlerinde bazı eşkıya zümreleri türemiş ve halkın can ve mal güvenliği kalmamıştı. Tahlil ettiğimiz defter döneminde bu zümrelerin çoğunlukla asker firârileri oldukları görülmektedir.173 Ancak kale neferatları gibi halen görevine devam eden bazı askerler de bu tür faaliyetlerde bulunuyordu.174
Anadolu vilâyetlerinden orduya gönderilmesi ferman olunan Kürt ve Türkmen aşîreti yörüklerinin firarları175 defterde en çok değinilen eşkıyâlık hâdiseleridir.176
168 Uzunçarşılı, a.g.e., s.545-546.
169 MD, C, s.69, h.256. “…sen dahî Vezîr-i müşârun-ileyh ile ta‘yin olunmuşsundur…fî 20 M[uharrem] Sene 1102” 170 MD, C, s.38, h.124. 171 MD, C, s.68, h.252. 172 Uzunçarşılı, a.g.e., s.545-546. 173 MD, C, s.51, h.174. 174 MD, C, s.65, h.240. 175 MD, C, s.104, h.402. 176 MD, C, s.32, h.97.
XXXIV Aşîretlerde ayrıca eşkıyâlık faâliyetlerinde bulunmaktaydılar.177 İçlerinden çıkan bazı eşkıyayı vermedikleri de göülmektedir.178 Ayrıca Arap vilâyetlerinde de revâfîz eşkıyası ile179 sâir eşkıya toplulukları180 benzer şekâvetlerde bulunmuşlardır. Bu tür eşkıyalar yalnızca yeniçeriler arasından çıkmıyordu elbette. Belgrad’ın istilâya uğramasında büyük kusûru olan Yeğen Osman Paşa gibi bir serdâr da Niş’e kaçmış ve isyan etmişti. Yeni serdâr olan Recep Paşa, Sofya’yı işgal etmek isteyen Yeğen Osman Paşa üzerine vararak maiyeti ile beraber İpek kasabasında yakalayarak isyanını bastırmıştır.181
Anadolu’da ve Rumeli’de beylerbeyi, sancakbeyi, vâli, alaybeyi182, ayân, kadı, dizdâr183, bostancıbaşı184 gibi yönetici sınıfın zulmünden şikayetçi olan halk durumu sık sık ilâm ediyordu.
Serdâr Recep Paşa’nın, Pasarofça yakınlarındaki mağlubiyeti de nefîr-i âm askerinin Niş’e kaçarak orduya gelmemişler ve istilâ döneminde büyük huzursuzluklara neden olmuşlardır.
Bu tür isyanlarda kullanılan en yaygın bahânelerden biri de maaşlarının verilmemesi konusudur. Bazen ise fazla bahşiş talep eden askerlerin Anadolu’da gezip dolaşıp eşkıyalık ettikleri duyulmaktaydı.185 Eşkıyalar her zaman maaş talebinde de bulunmuyorlardı. Vize kadısı gönderdiği bir mektupta kasabaları etrâfında görülen dört bayrak haydut eşkıyasının koyun ve kuzularını çaldıklarından ve korkudan taşra çıkamadıklarından yakınmaktadır.186 Gönderilen pek çok emirde askerlere ulûfelerinin hizmet bitiminde verileceği tekrarlanmıştır. Öyle ki, Köstendil Sancabeği Kurd Mehmed’in adamlarından Ömer Ağa’nın ulûfeleri verildiği halde otuz kırk kadar askeri ayarttığı bizzat belirtilmiştir.187 Şam’da görüldüğü gibi ‘Şeyh oldum’ iddiâsıyla isyân edenler görülmüştür.188
Tatar askerlerinin de istilâdan kurtarılan bölgelerde takındıkları sorumsuzca davranışlar şiddetle uyarılmıştır. Kırım kuvvetlerinden bazı zümreler Eflak ve Erdel
177 MD, C, s.33, h.100; s.33, h.102. 178 MD, C, s.109, h.411. 179 MD, C, s.137, h.521. 180 MD, C, s.48, h.162; s.74, h.278. 181 Uzunçarşılı, a.g.e., s.514-517. 182 MD, C, s.66, h.242. 183 MD, C, s.70, h.265. 184 MD, C, s.111, h.421. 185 MD, C, s.8, h.20. 186 MD, C, s.14, h.38; s.31, h.94; s.39, h.126 187 MD, C, s.53, h.185. 188 MD, C, s.27, h.84.
XXXV mıntıkalarından kânuna muhâlif olarak esir alıyor189 veya reâyayı beraberlerinde sürüyorlardı. Zimmet taleplerinde dahi kadîmi bazı istisnalar dışında yerlerinde iskânı esas tutan Osmanlı hükûmetini bu durum rahatsız etmiş ve yazılan hükümlerde gerek Kalgay nezdinde ve gerekse mutasarrıflar nezdinde bu şekâvetin men‘i gereği vurgulanmıştır.190
Zikredilen zümrelerin yanında, Sırp eşkıyaları Avusturya kuvvetlerinin Balkan Yarımadası’na girmesinden itibaren askere baskın yapmış, hazîneyi ve mekkâre kollarını vurmuşlardır.191
Eşkıyaya karşı alınan tedbirler daha çok idâm,192 hapis,193 kalebentlik194 ve nefy cezâları şeklinde olmasına karşın Cisr-i Ergene’de Çokköy adlı karyede dâima haydut eşkıyâsı zuhûr ettiğinden ormanın kesilmesi de istenebiliyordu.195
C- Diğer Meseleler
Kalpazanlık
Rumeli’de bazı kazâlarda bütün uyarılara rağmen mangır kat‘ olunmasının önü alınamamıştır.196 Bu konuda kalpazanlığı dillere düşüp meşhur olmuş köyler bulunmaktaydı. Bunlardan kimi âsi kimi serbest zeâmet kimi ise vakıf ve havâss-ı hümâyûn karyeleriydi.
Yalnızca mangır kat‘ etmekle yetinmeyen bu köyler sikke-i hümâyûna mugayir sikke dahi kazıp yirmişer otuzar kuruşa satmaktaydılar. Edirne, Filibe ve Sofya civârından tüccar tâifeleri ile serhadd leventleri bile mangır bozmaya Cuma, Florina, Manastır, Görice, Kolonya, Opar, Kopniçe, Bihlişte, Horpişte, Kesriye, Nasliç gibi kazâlara gelmekteydiler.
Gönderilen hükümlerde, elinde bilinçsiz bir şekilde mangır bulunanların mangırının eritilip bakırının sahibine teslim edilmesi istenirken, bilinçli bir tavır sergileyenlerin ise mangırı eritildikten sonra ibret için cezâlandırılması tembih edilmiştir.197 189 MD, C, s.48, h.165. 190 MD, C, s.111, h.419. 191 Uzunçarşılı, a.g.e.,s.527. 192 MD, C, s.67, h.247. 193 MD, C, s.70, h262. 194 MD, C, s.100, h.389. 195 MD, C, s.25, h.81. 196 Özcan, a.g.e., s.13-15.
“Bizim yetişdiğimiz vakitlerde İstanbul’da mankur râyic olmayup ancak Kasımpaşa ile Galata arasında peremecilerde görülürdü. Seferler sebebi masârif kesreti ve hazîne kılleti ile ol târîhde mankur revâcına ruhsât ve İstanbul Darbhânesinde kat‘ına mübâşeret, ikisi bir akçe hisâbı üzere harc olunmağa başlayup, halk dahî hazz eder şekilde olup, alış-veriş bey‘ üşirâ olundu … Arnavudluk’dan kalp mankur kat‘ edüp yük yük getürmeğe başladılar. Bu kadar tenbîh ü te’kîd fâide eylemedi …”
XXXVI
Zimmet istekleri
İstilâya uğrayan kasaba ve kalelerin yeniden zaptedilmesiyle beraber köylerini terk etmiş olan reâya emân dileyerek zimmet talebinde bulunmuştur. Bu tür talepler genel olarak kabul görmekle birlikte isyânda bulunup itaatten çıkanlar198 harbî kefereye yani Avusturya, Hırvat, Macar, Leh ve Rus askerlerine yardım edip tâbi olanlar hariç tutulmuşlardır. Esâretleri câiz görülüp ellerinde pençik kağıdı bulunmayanların iskele ve geçitlerden dahî geçirilmemesi istenmiştir.199
Varad’da olduğu gibi zimmet kabûlü bazı şartlara da bağlanabiliyordu.200 Bununla beraber zimmeti kabul edilen reâyanın hiçbir şekilde rencide edilmemesi istenmiştir.201 Bedelsiz yem ve yemek talepleri halkı rahatsız ediyordu.202 Genellikle bu taleplerde bulunanlar incelediğimiz yıllar için askerî tâifelerdir.203
Reâyayı taciz edenlere verilen cezalarda ise, gasp edilen malların geri alınması, gaspa cüret edenlerin katli ya da hapsi204 istenmekteydi.
Kilise tamirleri
Defterde, köylerinden firar eden ve gelip emân dileyen reâya205 ile fetihden206 yâhut kadîmden207 beri karyelerinde oturan reâyanın, yılların tahribatıyla harabe olmuş kiliselerinin veya manastırlarının tamiratı ricalarına dair 22 hüküm bulunmaktadır.
Bu tür taleplerde gözetilen hassasiyet dikkat çekicidir. Evvela bölgeye bir bilirkişi gönderilerek bina keşfettiriliyordu.208 Burada, kilisenin mevcut yapısının bir şekilde genişletilmesine kesin ifadelerle müsaâde edilmiyordu.209 Nitekim keşif heyetinin ilgili mahalle varmasının bir nedeni de bu gözükmektedir. Dahası harabe olmuş bir kilisenin ihyâsında aranılan şartlardan bir diğeri de kilisenin civarında Müslümanların iskan olmuş olmadığının temin edilmiş olmasıdır.210 Elbette bu, kazâ kadısından beklenilen bir teminattır. İzni çıkan tamiratlara ise hiçbir şekilde karışılmaması ve reâyanın taarruza uğramaması hükümlerin hepsinde geçen kesin emirlerdir.211
198 MD, C, s.44, h.148. 199 MD, C, s.58, h.207. 200 MD, C, s.61, h.221. 201 MD, C, s.63, h.229. 202 MD, C, s.64, h.237. 203 MD, C, s.79, h.301 204 MD, C, s.72, h.270. 205 MD, C, s.34\2, h.109. 206 MD, C, s.129, h.494. 207 MD, C, s.16, h.47. 208 MD, C, s.15, h.44. 209 MD, C, s.14, h.40. 210 MD, C, s.31, h.95; s.33, h.101 211 MD, C, s.19, h..57.
XXXVII
Fazla vergi talepleri
Ordunun seferde olduğu uzun bozgun yıllarında, reâyanın da hâli perişandı. Savaş meydanlarına yahut ordunun geçeceği bölgelere yakın olan hatta üzerinde olan halk firar ediyordu. Durum harp meydanlarından uzak eyaletlerde de mülkî idarecilerin çeşitli bahanelerle212 talep ettikleri karşılıksız mal veya vergi talepleri nedeniyle aynıydı.213
Osmanlı hükûmeti, idârecilerin bu çeşit tahsilatlarını bid‘at olarak nitelendirmiştir.214 Ancak yapılan zulümler nedeniyle yapılan şikayetler ve gönderilen emirler de ıslah olmalarını sağlamıyordu. Hatta bazı idarecilerin şikayet için İstanbul’a gittiğini öğrendikleri kişilerin ailelerine sopa attırdıkları dahi oluyordu.215
Halkın bir şekilde aciz düşmesi ve yurtlarını terketmesi istenmiyordu. Bu tür tacizler kadîme muhalif görülüyor216 ve taleplerin men edildiğini bildiren fermanların her kazâda sicillata kaydedilip gerektiğinde kullanılmak üzere kale dizdarlarına teslim edilmesi ve korunması talep edilmiştir.217 Gönderilen arz-ı hallerde, halkın mükellefiyetlerini defter mucibince vermeğe râzı oldukları ısrarla belirtilmiştir.218
Alınan tedbirler ise, daha çok ilgili kişilerin hapsedilmesi şeklinde oluyordu.219 Ve ferman gönderilmedikçe salıverilmemeleri emrediliyor, ayrıca halktan alınan mal ve paraların dahi tazmin ettirilmesi isteniyordu.220 Kâdıların ise derhal görevlerine son verilerek yerlerine yenileri tayin edilmiştir.221
METİN TE’SİSİNDE TAKİP EDİLEN YOL, İMLÂ VE TRANSKRİPSİYON
Arapça ve Farsça kelimelerde konuşma dilinden ziyade yazı dilindeki şekli esas alınmıştır.
Türkçe kelimeler yazım şekilleriyle transkrip edilmiş, yalnız “edib”, “görüb” gibi fiillerin sonlarındaki “b”ler “p” olarak gösterilmiştir.
Türkçe kelimelerde uzun sesli bulunmadığından, bu kelimelerdeki imâleler transkripsiyonda gösterilmemiştir.
Arapça ve Farsça kelimelerdeki uzun sesliler “â”, “î”, “û” olarak gösterilmiştir. 212 MD, C, s.38, h.121. 213 MD, C, s.30, h.92. 214 MD, C, s.1, h.1. 215 MD, C, s.19, h.56. 216 MD, C, s.48, h.163. 217 MD, C, s.38, h.122. 218 MD, C, s.102, h.398. 219 MD, C, s.42, h.143. 220 MD, C, s.67, h.245. 221 MD, C, s.88, h.343.
XXXVIII Kelime ortasında ve sonunda bulunan ( ع )’lar ( ‘ ), ( ء )’ler ( ’ ) şeklinde gösterilmiştir.
[ ] içinde gösterilen bilgiler bizim tarafımızdan eklenmiştir. ( … ) ile metinde okuyamadığımız kelimeler gösterilmiştir.
* işaretiyle metinde üzeri silinmiş ve okunamaz halde bulunan kelimeler gösterilmiştir.
# işaretiyle metinde hükmün bir kısmının kesilmesiyle meydana gelen boşluklar gösterilmiştir.
XXXIX
B İ B Lİ Y O G R A F Y A
AHISHALI, Recep, “Divân-ı Hümâyûn Teşkilâtı”, Yeni Türkiye, XXX\1 (2000), s.383-392.
——————, Osmanlı Devlet Teşkilâtında Reisülküttâblık (XVIII. Yüzyıl), İstanbul 2001.
ALPARSLAN, Ali, “Divanî”, DİA, IX, 445-446.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi, İstanbul 2000.
BULUT, Rukiye, “Tököli Emre’nin Kendi El Yazısıyla İki Belge”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, II (İstanbul 1967), s.29-32.
EMECEN, Feridun M., “Osmanlı Divanının Ana Defter Serileri: Ahkâm-ı Mîrî, Ahkâm-ı
Kuyûd-ı Mühimme ve Ahkâm-ı Şikâyet”, TALİD, III/5 (İstanbul 2005), s. 107-139.
GÖKBİLGİN, M. Tayyib, Osmanlı Paleografya ve Diplomatik İlmi, İstanbul 1979, s.105.
GUBOĞLU, Mihail, “Eflak ve Buğdan Voyvodalarının Babıâli ile Münasebetleri” Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, I (İstanbul 1967), s.61-67.
KILIÇ, Mustafa, “Osmanlı Tarih Araştırmalarında Mühimme Defterlerinin Yeri ve 107 Numaralı Mühimme Defteri”, CÜİFD, VII\2 (Sivas 2003), s.249-260.
KÜTÜKOĞLU, Mübahat S., “Mühimme Defterlerindeki Muamele Kayıtları Üzerine”, Tarih
Boyunca Paleografya ve Diplomatik Semineri, Bildiriler, İstanbul 1988, s. 95-96.
——————, “Mühimme Defteri”, DİA, XXXI, 520-523. ——————, Osmanlı Belgelerinin Dili, İstanbul 1995. MUMCU, Ahmed, “Dîvân-ı Hümâyûn”, DİA, V, 430-432.
ÖZCAN, Abdülkadir, Anonim Osmanlı Tarihi (1099-1116/1688-1704), Ankara 2000, s.13-22.
SAHİLLİOĞLU, Halil, Topkapı Sarayı Arşivi H.951-952 Tarihli ve E-12321 Numaralı
Mühimme Defteri, IRCICA, İstanbul 2002, s.I-VI.
SEZEN, Tahir, Osmanlı Yer Adları (Alfabetik Sırayla), Ankara 2006.
TEMELKURAN, Tevfik, “Divân-ı Hümâyûn Mühimme Kalemi”, TED, 6 (İstanbul 1975), s.
129-175.
TÜRKAY, Cevdet, Başbakanlık Arşivi Belgeleri’ne Göre Osmanlı İmparatorluğu’nda Oymak, Aşîret ve Cemâatlar, İstanbul 2001.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti’nin Merkez ve Bahriye Teşkilâtı, Ankara
1988, s.2.
XL NEŞREDİLEN VEYA ÜZERİNDE ÇALIŞILAN MÜHİMME DEFTERLERİ
Başbakanlık Osmanlı Arşivi Tarafından Yayımlanan Mühimme Defterleri
●3 Numaralı Mühimme Defteri (966-968/1558-1560) <Tıpkıbasım>, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Ankara 1993.
● 3 Numaralı Mühimme Defteri (966-968/1558-1560) <Özet ve Transkripsiyon>, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Ankara 1993.
● 5 Numaralı Mühimme Defteri (973/1565-1566) <Tıpkıbasım>, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Ankara 1994.
● 5 Numaralı Mühimme Defteri (973/1565-1566) <Özet-İndeks>, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Ankara 1994.
● 6 Numaralı Mühimme Defteri (972/1564-1565) <Tıpkıbasım>, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Ankara 1995.
● 6 Numaralı Mühimme Defteri (972/1564-1565) <Özet, Transkripsiyon ve İndeks>, I, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Ankara 1995.
● 6 Numaralı Mühimme Defteri (972/1564-1565) <Özet, Transkripsiyon ve İndeks>, II, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Ankara 1995.
● 7 Numaralı Mühimme Defteri (975-976/1567-1569) <Tıpkıbasım>, I, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Ankara 1997.
● 7 Numaralı Mühimme Defteri (975-976/1567-1569) <Tıpkıbasım>, II, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Ankara 1997.
XLI ● 7 Numaralı Mühimme Defteri (975-976/1567-1569) <Özet-Transkripsiyon-İndeks>, III, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Ankara 1999.
● 7 Numaralı Mühimme Defteri (975-976/1567-1569) <Özet-Transkripsiyon-İndeks>, IV, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Ankara 1999.
● 12 Numaralı Mühimme Defteri (978-979/1570-1572) <Tıpkıbasım>, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Ankara 1996
● 12 Numaralı Mühimme Defteri (978-979/1570-1572) <Özet, Transkripsiyon ve İndeks>, c. I, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Ankara 1996; Tıpkıbasım, Ankara 1996.
● 12 Numaralı Mühimme Defteri (978-979/1570-1572) <Özet, Transkripsiyon ve İndeks>, c. II, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Ankara 1996
● 82 Numaralı Mühimme Defteri (1026-1027/1617-1618) <Özet-Transkripsiyon-İndeks-Tıpkıbasım>, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Ankara 2000.
● 83 Numaralı Mühimme Defteri (1036-1037/1626-1628) <Özet-Transkripsiyon-İndeks-Tıpkıbasım>, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Ankara 2001.
Bu defter Neşat Süt tarafından yüksek lisans tezi olarak da çalışılmıştır: 83 Numaralı
Mühimme Defteri (M. 1627-1628/H. 1036-1037), Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2000.
● 85 Numaralı Mühimme Defteri (1040/1630-1631) <Tıpkıbasım>, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Ankara 2002.
● 85 Numaralı Mühimme Defteri (1040-1041/1630-1631) <Tıpkıbasım>, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Ankara 2002.
XLII Yüksek Lisans Tezi Olarak Hazırlanmış Olan Mühimme Defterleri ATICI, M. Ali, 61 Numaralı Mühimme Defteri (Tahlil-Metin), Yüksek Lisans Tezi, İstanbul
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 1997.
BIYIK, Ömer, 124 Numaralı Mühimme Defteri (H. 1128-1130), Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir 2001.
BİNGÜL, Harun, Mühimme Zeyli Kataloğu’ndaki 5 Numaralı Mühimme Defterinin
Transkripsiyon ve Değerlendirmesi, Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir 2002.
BOSTANCI, H. Muharrem, 19 Nolu Mühimme Defteri (Tahlil-Metin), İstanbul Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2002.
ÇELİK, Sıtkı, 21 Numaralı Mühimme Defteri (Tahlil-Metin), Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 1997.
ÇUKURYURT, Alime, 50 Numaralı Mühimme Defteri (993-1585)
Değerlendirme-Transkripsiyon (s. 84-166), Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 2005.
DEMİRSOY, M. Hanefi, 109 Numaralı Mühimme Defterinin Transkripsiyonu ve
Değerlendirmesi, Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir 2001.
DUMAN, Teslime, Mühimmeler ve Cevdet Tasnifinde Kal‘acık, Keskin ve Konur, Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, ? 1998. ERTAŞ, Recep Burhan, 60 Numaralı Mühimme Defteri (s. 105-208. h. 258-491)
993-994/1585-1586 Tahlîl-Metin, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 1997.
GENÇ, Yusuf İhsan, Mühimme Defteri, Başbakanlık Osmanlı Arşivi 113 Numaralı ve H. 1113-1115/M. 1701-1703 Tarihli, Uzmanlık Tezi, Başbakanlık Osmanlı Arşivi, İstanbul 1987.
GÖK, Eren Bahri, 89 Numaralı Mühimme Defteri, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 2003.
GÖKBUNAR, Bekir, 105 Numaralı Mühimme Defteri (Özet-Transkripsiyon), Yüksek Lisans
XLIII
GÜLTEPE, Necati, H. 1106-1107 Tarihli Mühimme Defterine Göre Devlet Kararları,
Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 1992.
GÜNAY, Musa, 55 Numaralı Mühimme Defteri, Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun 1996.
HÜSEYNİKLİOĞLU, Ayşegül, Mühimme Defterlerine Göre Osmanlı Devleti’nde Eşkiyalık
Olayları (1594-1607), Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, ? 2001.
İZGİ, Şuayib, 32 Numaralı Mühimme Defteri ( 986/1578 ) Transkripsiyon ve Değerlendirme ( s.201-400 ), Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 2006.
KAHVECİ, Gülay, 29 Numaralı Mühimme Defteri, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 1998.
KANDIRA, Durmuş, 84 Numaralı Mühimme Defteri (Tahlil-Metin), Yüksek Lisans Tezi,
İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 1995.
KAR, Serdâr, 63 Numaralı Mühimme Defteri, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2002.
KARABABA, Meltem, 50 Numaralı Mühimme Defteri (991-993/1583-1585)
Değerlendirme-Transkripsiyon-Dizin (s. 1-80), Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 2004.
KARACA, Mustafa, 68 Numaralı Mühimme Defteri (Tasnîf-Transkripsiyon), Yüksek Lisans
Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2000.
KARAMAN, Hasan, 38 Numaralı Mühimme Defteri (Tahlîl-Metin), Yüksek Lisans Tezi,
İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 1997.
KAYTAZ, Fatma, 88 No’lu Mühimme Defteri (Transkripsiyon ve Özet), Yüksek Lisans
Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 2006.
KILIÇ, Mustafa, 107 Numaralı Mühimme Defteri, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 1996.
XLIV KUCUR, Sadi S., Mühimme Defterlerine Göre II. Selim Devrinde Hamîd Sancağı, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 1986.
KÜLBİLGE, İlker, 141 Numaralı Mühimme Defteri (H. 1148), Yüksek Lisans Tezi, Ege
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir 2002.
OSMANOĞLU, Selçuk, 92 Numaralı Mühimme Defteri H. 1067-1069/M. 1656-1658 (Özet
ve Transkripsiyon), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 2004.
ÖNTUĞ, Mustafa Murat, Özü İle İlgili 17. Yüzyıl Mühimme Hükümleri ve Kalesi, Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, ? 1995. ÖZATA, Mustafa, 38 Numaralı Mühimme Defteri (s. 101-322) Tahlîl-Metin, Yüksek Lisans
Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 1997. ÖZER, Ayşegül, 113 Numaralı Mühimme Defteri’nin (H. 1112-1115/M. 1701-1703)
Transkripsiyon ve Değerlendirmesi, Yüksek Lisans Tezi, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, ? 2003.
PAŞAZADE, Orhan, 9 Numaralı Mühimme Defteri (977-978/1569-1570) <Özet ve
Transkripsiyon>, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 2006.
SÜT, Neşat, 83 Numaralı Mühimme Defteri (M. 1627-1628/H. 1036-1037), Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ 2000.
Bu defter Başbakanlık Osmanlı Arşivi tarafından da yayınlanmıştır: Başbakanlık
Osmanlı Arşivi, 83 Numaralı Mühimme Defteri (1036-1037/1626-1628) <Özet-Transkripsiyon-İndeks-Tıpkıbasım>, Ankara 2001.
ŞAHİN, Dilek, XVII. yüzyılın İlk Yarısında Anadolu’da Celâlî Hareketleri (8 Numaralı Mühimme Zeyli’ne Göre), Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2003.
TAŞ, Özlem, 3 Numaralı Mühimme Defteri (966-968/1558-1560) Tasnîf ve Analiz, Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2004.
ÜLKER, Hikmet, 51 Numaralı Mühimme Defteri (Tahlil-Metin), Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 1996.
Bu tez hazırlayanı tarafından yayınlanmıştır: Sultanın Emir Defteri (51 Nolu Mühimme
XLV
YAŞAROĞLU, Abid, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Koğuşlar 888 Numaralı
Mühimme Defteri (1a-260a Tahlil ve Transkripsiyon), Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 1995.
YILDIZ, Cevat, 60 Numaralı Mühimme Defteri (s. 209-314, h. 492-942)
993-994/1585-1586, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 1998.
YILDIZ, Hasan, 49 Numaralı Mühimme Defteri (Tahlil-Metin), Yüksek Lisans Tezi,
İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 1996.
YÜCEL, Kâzım Kürşat, 18 Numaralı Mühimme Defteri (Tahlil-Metin), Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 1996.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi Dışında Yayımlananlar ● 44 Numaralı Mühimme Defteri, haz. Mehmet Ali Ünal, Akademi Kitabevi, İzmir 1995. ● 90 Numaralı Mühimme Defteri, haz. İsmet Miroğlu vd., Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı,
İstanbul 1993.
● Sultanın Emir Defteri (51 Nolu Mühimme Defteri), haz. Hikmet Ülker, Tarih ve Tabiat Vakfı, İstanbul 2003.
● Topkapı Sarayı Arşivi H. 951-952 Tarihli ve E-12321 Numaralı Mühimme Defteri, haz. Halil Sahillioğlu, IRCICA, İstanbul 2002.
KİTAPLAR
AHMED REFİK, Hicrî Onuncu Asırda İstanbul Hayatı (961-1000), İstanbul 1333/1917.
—————, Hicrî Onbirinci Asırda İstanbul Hayatı (1000-1100), İstanbul 1931. —————, Hicrî Onikinci Asırda İstanbul Hayatı (1100-1200), İstanbul 1930. —————, Hicrî Onüçüncü Asırda İstanbul Hayatı (1200-1255), İstanbul 1932. —————, Osmanlı Devrinde Türkiye Madenleri, İstanbul 1931.
—————, Türk Mimarları (Hazine-i Evrâk Vesîkalarına Göre), İstanbul 1933.
ORHONLU, Cengiz, Osmanlı İmparatorluğu’nun Güney Siyaseti Habeş Eyaleti, TTK
XLVI MAKALELER
AHMED REFİK, “Osmanlı Devrinde Râfızîlik ve Bektâşîlik”, Dârülfünûn Edebiyat
Fakültesi Mecmûası, IX/2 (İstanbul 1932), s. 31-59.
ÇETİN, Atilla, “Kefken Tersanesi”, Tarih ve Medeniyet, 57 (İstanbul, 1998), s. 46-47. DEMİR, Aydoğan, “Bir Mühimme Kaydına Göre Rûm Çavuşları Kethüdası Hacı Ali’nin
Yolsuzlukları”, Tarih ve Toplum, XII/72 (İstanbul 1989), s. 47-51.
İPŞİRLİ, Mehmet, “XVI. Asrın İkinci Yarısında Kürek Cezası İle İlgili Hükümler”, TED, 12
(İstanbul 1982), s. 203-248.
ORHONLU, Cengiz, “Hint Kaptanlığı ve Pîrî Reis”, Belleten, XXXIV/134 (Ankara 1970), s
248-254.
SAFVET BEY, “Bir Osmanlı Filosunun Sumatra Seferi”, TOEM, II/10 (İstanbul 1911), s. 649-657; II/11 (İstanbul 1912), s. 713-730.
—————, “Hazar Denizi’nde Osmanlı Sancağı” TOEM, III/14 (İstanbul 1330[1928]), s. 857-861.
SAVAŞ, Saim, “XVI. Asırda Safevîler’in Anadolu’daki Faaliyetleri ve Osmanlı Devleti’nin Buna Karşı Aldığı Tedbirler”, Uluslararası Kuruluşunun 700. Yıldönümünde Bütün Yönleriyle Osmanlı Devleti Kongresi, Selçuk Üniversitesi Yayınları (Konya 2000), s. 183-189.
YİĞİT, Ahmet, “16. Yüzyılın İkinci Yarısında Edirne Kadıları ve Mühimme Defterlerine Göre Vazifeleri”, Tarih İncelemeleri Dergisi, 14 (İzmir 1999), s. 157-173.
XLVII