Kızların Kan Bedeli Olarak Verilmeleri - Afganistan'da kadınların sosyo-kültürel ve dini durumu

Afganistan topraklarında az da olsa meydana gelen ve kadınların kurban gittiği olaylardan biri de kimi bölgelerde genç kızların kan bedeli ve düşmanlığı bitirme amacıyla verilmeleridir. Yani kimi zaman kadınlar akrabalar arasındaki anlaşmazlıkları ortadan kaldırmada bir araç olarak kullanılmaktalar.247

Örneğin, iki aile arasında adam öldürmeden bir kan davası meydana gelmiş ise köy veya mahallenin büyükleri bir arada toplanıp iki aileyi barıştırmak isterler. Diyet olarak ilk önce nakit para veya gayr-ı menkul eşya verme yollarını denerler; problem bununla çözülmeyince mağdur olan tarafın oğluna karşı tarafın kızını verilmesine ve böylece aralarındaki düşmanlığın bitirilmesine karar verirler. Nitekim h ş 1387 yılında 200 kadınla yapılan bir anketin sonucuna göre kadınların %9’u kan bedeli karşılığında evlenmişler.248

Şerife NECİB’e göre “kızların kan bedeli olarak verilmeleri Afgan kadınının en büyük problemlerindendir.”249

Kızların kan bedeli olarak verilmeleri daha çok Peştunlar arasında yaygındır.250

Hatırladığımız kadarıyla genç kızların bu durumu anlatan “Tar ve Zahme” isminde bir film de çekilmiştir.

Evet, halk arasındaki uygulama bundan ibarettir. Şimdi ise konuyla ilgili olarak Anayasada yer alan ifadelere bir göz atacağız:

Afganistan Ceza Kanunu’nun 517. maddesine göre kızların kan bedeli olarak verilmeleri suç sayılmaktadır.251

Yukarıdaki cümlelerden de anlaşıldığı gibi Afganistan’da Anayasa ile halkın uygulaması arasında bir uyuşmazlık mevcuttur. Zira kızların kan bedeli olarak verilmeleri suç sayıldığı halde kimi insanlar bunu yapmaktalar.

Bize göre ise kızların kan bedeli olarak verilmeleri hiç de hoş olmayıp; aksine aşağıdaki olumsuz sonuçları doğurabilir:

- Kızların kan bedeli olarak verilmeleri her şeyden önce mehrin içeriğine aykırıdır. Zira mehir denen şey milkedinebilecek türden olmalıdır. Ama yukarıdaki durumda güya öldürülen insan mehir sayılmaktadır.

- Afgan halkının % 75’inin Hanefi olduğunu ve bu mezhebe göre mehirsiz nikâhın olmayacağını göz önünde bulundurursak, böyle bir uygulamanın Hanefi mezhebine de aykırı olduğunu söyleyebiliriz. Zira kan bedeli meselesinde mehir söz konusu olmayıp; amacın sadece aralarındaki düşmanlığı bitirmek olduğu ortadadır..

246

Mecit MUHAMMEDPUR, a.g.e, s. 63.

247

Seyyid Abdullah KAZİM, a.g.e, s. 21.

248

İzdivac Hayi Piş Az Vakit Der Afganistan, s. 13.

249

Mecit MUHAMMEDPUR, a.g.e, s. 58.

250

Halilur Rahman HANNANİ, a.g.e, s. 297.

251

- Kan bedeli yoluyla nikâh akdine giren kızlar, damat ailesi tarafından hoş karşılanmamaktadır. Çünkü o aile gelinlerini eski düşmanlarının kızı olarak görür252 ve daha ötesi öldürülen oğlu veya aile efradını hatırlattığından geline nefret gözüyle bakacaklar.

- Kan bedeli karşılığında evlendirilen kız kocasının sitem ve şiddetine maruz kalabilir. Zira karı-koca arasında tartışma çıktığında koca karısına şöyle söyleyebilir “Ben seni istemiyordum seni zorla bana verdiler...”vs.

- Kan bedeli olarak verilen kimi kadınlar koca ve ailesinin zülüm ve baskısından kurtulmak için kendilerini yakabilirler.253

- Birden fazla evliliğe Sebep Olabilir: Eğer erkek kan bedeli olarak verilen genç kızla istemeyerek evlendiyse er ya da geç kendi isteği ve sevdiğiyle de evlenebilir. Çünkü Afganistan Anayasası’nda çok evliliği yasaklayan bir durum yoktur.

İ. Çok Evlilik

İslam Dini açısından bir erkek kendi gücü dahilinde ve belli şartlar dahilinde birden fazla eşle evlenmeye izin veriri ve bunu normal bir olay olarak görmektedir. Ancak Afganistan Medeni Kanunu çok evliliğe izin verdiği halde 86. maddesinde çok evliliğin şartları sayılırken birinci fıkrasında “Eşler arasında adaletsizlik korkusunun olmaması” ve ikinci fıkrasında “kocanın, eşlerin yeme, içme, giyinme ve mesken etme gibi ihtiyaçlarını karşılayabilme gücüne sahip olması” gibi meseleler de şart koşulmaktadır. Ama halk arasındaki uygulama farklıdır. Örneğin, H ş 1388 yılında yapılan bir araştırmaya göre evlenen kadınların %88’i kocalarının adaletsizliklerinden şikâyet etmekteler.254

Verilen bu orana göre Afganistan’da çok evlilik yapanların hemen hemen hiçbiri adaletli davranamamaktalar. Çok evlilik konusunda öncekiler eşler herhangi bir itiraz hakkına sahip olmayıp hatta kimi kadınlar bunun kocalarının doğal bir hakkı olduğuna inanmaktalar255_{Çok evliliğin} Afganistan’daki tarihine baktığımızda bunun 18. YY ’da Afganistan’ın ilk kralı olan Ahmet Şah DURRANİ’nin dört hanımla evlenmesiyle başladığını 256

ve günümüze kadar yaygın bir şekilde devam ettiğini görebiliriz. Çok evlilik yapanların çoğu da zengin insanlar topluluğudur.257 Hatta kimi erkeklere göre Afganistan’da savaşlarda pek çok erkek öldürüldüğü ve ailelerin çoğu da dört, beş kıza sahip oldukları için ülkede birden fazla kadınla evlenmek zaruri ve erdem meselesidir.258

Ancak kadınlar böyle düşünmemekte ve hatta Şukriye Heyder ismindeki bir kadına göre “çok evlilik

252

Halilur Rahman HANNANİ, a.g.e, s. 296.

253

Yukarıdaki dip.

254

Nihad-ı Tahkikati Hukuk-ı Zenan-ı Afganistan, İ’lamiyey-ı Matbu’ati, s. 1.

255_{Polygamy İn Afghanistan, WCLRF, Research Report, 2006, s. 22; Early Marriage İn Afghanistan,}

WCLRF Research Report, 2008, 29-30.

256

Seyyid Abdullah KAZİM, a.g.e, s. 23-25.

257

Polygamy İn Afghanistan, WCLRF, Research Report, 2006, s. 25-26.

Hz. Muhammed (s.a.v) döneminde vardı; ancak günümüz modern Afgan toplumunda bunun bir yeri yoktur.”259 Bir araştırmaya göre kadınların çoğu da bekar kalmaktansa bir erkeğin üçüncü veya dördüncü eşi olmasını tercih etmekteler.260

Ancak 1400 kişiyle yapılan bir araştırmaya göre deneklerin %86.5’i tek evliliği ve kalan %13.5’i de çok evliliği tercih etmişler.261

Şimdi ise çok evlilikle ilgili olarak deneklerin görüşünü Tablo 8’de ele almaya çalışacağız:

Tablo 8. Çok Evlilik Hakkında Ne Düşünüyorsunuz? İslam izin verdiği

için erkek eski hanımının rızasını almadan da başka biriyle evlenebilir Erkek başka biriyle evlenmek istediğinde eski hanımının rızasını almalıdır Çok evliliğe karşıyım Diğer Toplam Aşırı Dindar 6 17 89 0 112 Dindar 4 11 37 11 63 Az Dindar 0 3 18 4 25 200 Şehirde yaşamakta olanlar 5 11 129 11 156 Köyde yaşamakta olanlar 4 9 31 0 44 200 Tablodaki manzaraya baktığımızda çok evliliğe razı olan kadınların oranı dindarlar arasında (eski eşinin rızasını şart koşan ve koşmayanlar) %20.535; dindarlar arasında %23.809; az dindarlar arasında %12; şehirliler arasında %21.794 ve köylüler arasında %29.545’tir. Durum böyle olunca da diyebiliriz ki dinin etkisi açısından çok evliliği kabul edenler arasında dindar olanlar %23.809 ile birinci

259_{http://wwrn.org/articles/13901/?&place=afghanistan&section=polygamy}_{. 09.06.2013.} 260

http://en.wikipedia.org/wiki/Polygamy_in_Afghanistan. 09.06.2013

sırada, dindar olanlar %20.535 ile ikinci sırada ve az dindar olanlar %12 ile üçündü sırada yer almaktadır. Bunun sebebi de İslam’ın çok evliliğe izin vermesinden kaynaklanmış olabilmesidir. Yerleşim merkezine göre değerlendirdiğimizde çok evliliğe olumlu bakanların (eski hanımın rızasını şart koşan ve koşmayanlar) oranı şehirde yaşamakta olanlar arasında %10.256 iken bu oran köyde yaşamakta olanlar arasında %29.545’tir. Buna karşı çok evliliğe karşı olanların oranı dindarlar arasında %79.464, dindarlar arasında %58.73, az dindarlar arasında %72, şehirde yaşamakta olanlar arasında %82.692 ve köyde yaşamakta olanlar arasında %70.452’tir.

Anlaşıldığı gibi dindar, dindar, az dindar, şehirde ve köyde yaşamakta olan her bir kesimin çok evliliğe karşı olma oranı daha fazladır. Özellikle şehirde yaşamakta olanlar %82.692 ile birinci sırada yer almaktadır. Bu da şu anlamdadır ki şehirleşmeyle alakalı olarak çok evlilik de azalacaktır. Şu bir gerçektir ki her ne kadar kadınlar bu duruma karşı iseler de kocaları ikinci veya üçüncü evlilik yapmak istedikleri zaman karşı çıkamaz ve bu durumu engelleyemezler.

Gözlemlediğimiz kadarıyla Afganistan’da çok evliliğe Sebep Olan Durumlardan bazıları şunlardır:

- Zenginlik: Kimi insanlar çok paraya sahip olunca hemen ikinci ve üçüncü evliliğe yönelmekteler. 1400 üzerinde yapılan bir araştırmaya göre örneklemlerin %7.3’ü birden fazla kadınla evlenmenin sebebini zenginlik olarak göstermişler.262 Ayrıca 15.10.2012 tarihinde Cüzcan Üniversitesinde 200 kişiyle yaptığımız anketin sonucuna göre ankete katılanların %82.3’ü çok evliliğin sebebini zenginlikte görmekteler.

- Güç Sahibi Olma: Afganistan’da kimi bölgelerde güç ve iktidar sahibi insanlar veya eski deyimiyle komutanlar kabul edilebilecek hiçbir delilleri olmaksızın çok evlilik yapmaktalar. Yukarıdaki ankete katılanların %12’si çok evliliğin sebebini güç sahibi olmada bağlamaktadır.

- Kadının Yaşlanması: Afganistan’da her ne kadar erkeğin yaşı kadına göre daha büyükse kimi zamanlarda tam tersi de olabilir. Örneğin, yaşı büyük olduğuna rağmen evde kalan kimi zengin kızlar kendilerinden daha küçük olan fakir erkeklerle evlenmekteler. Fakat zaman ilerledikçe ve kadın yaşlandığında işte o zaman koca kendi yaşına uygun birini bulup onunla evlenmektedir.

- Kadının Hastalığı: Afganistan’da çok evliliği gerektiren sebeplerden biri de kadının cinsel ilişkiye girmesini engelleyen veya iyileşmesi uzun zamanı alacak nitelikte olan hasta hastalıklardır. Bize göre ise ma’kul neden de bu olmalıdır. Nitekim Yapılan bir araştırma çok evlilik yapanlardan %13,25’inin kadının hastalığından kaynaklandığını göstermektedir.263

- Erkeğin Kendi Rızası Dışında Evlendirilmesi: Yukarıdaki sayfalarda da Afganistan’daki evliliklerin çoğunun çiftin rızaları dışında gerçekleştiğini ve bunun

262_{Women and Children Legal Research Foundation, Polygamy In Afghanistan, ?, Kabil, 2006, s. 22.} 263

Nihad-ı Tahkikati Hukuk-ı Zenan ve Eftal, Guzarişi Tahkiki Ta’addud-ı Zevcat Der Afganistan (Afganistan’da Çok Evliliği Araştırma Raporu), Kabil, h ş 1385, s. 30.

çok evliliğe sebep olabileceğini söylemiştik. Nitekim 200 kişiyle yaptığımız anketin sonucuna göre gerçekleşen çok evliliklerin %5.7’i ilk evlilikte karşılıklı veya tek taraflı rızanın olmadığını göstermektedir.

- Gelenek: Konunun başında da söylediğimiz gibi Afganistan’da kimi insanlar çok evliliği bir gelenek haline getirmiş, çok evliliği gerektiren hiçbir neden olmadığı halde bu yola başvurmaktalar. Hatta öyle ki zaman zaman fakir bir erkek bile birden fazla kadınla evlenebilmektedir.264

Örneğin, aylık geliri100 dolar olan ve Kabil’deki yaşamakta olan 29 yaşındaki bir erkeğin iki hanımı ve 8 çocuğu vardır ve o kişi çocuklarının sayısını 12’ye çıkartmak istediğini ısrarla söylemektedir.265

Diğer bir örnek ise aylık 120 Amerikan doları maaşı olan 45 yaşındaki bir erkeğin iki hanımı ve 17 çocuğu vardır.266

Yukarıdaki her iki örnekte de aslında çok evliliği gerektiren bir durum yoktur. Zira her iki kişi ne zengindir ne de güç ve iktidar sahibidir. Kabil’deki zor hayat şartlarını göz önünde bulundurursak 100 veya 120 Amerikan dolarıyla küçük bir ailenin bile bu miktar parayla geçinebilmesinin zor olduğunu söylemek mümkündür. 10 veya 15 kişilik bir ailenin bu miktar parayla geçinmesi daha da zor olacaktır herhalde.

-Çocuk Sahibi Olamama: Aile kurmadaki en önemli sebeplerden birinin çocuk sahibi olabilme olduğu herkesçe bilinen bir durumdur. Fakat bazen evlenen çift bu arzularına kavuşamıyor ve böyle bir durumda erkek veya ailesi çözümü başka bir kadınla evlenmede bulur. Nitekim yapılan bir araştırmaya göre gerçekleşen çok evliliklerden %11,2’sinin sebebi ilk hanımın çocuk sahibi olmamasıdır.267 Unutmadan söylemeliyiz ki eğer sorun kadında ise çözüm yolu olarak çok evlilik söz konusu olmaktadır.

- Kız Çocuk Dünyaya Getirme: Çocuklar arasında kızla erkek ayırımı yapmak aslında Cahiliye kültür ve dönemine ait bir gelenektir. Kur’an-ı Kerim’in de bildirdiği gibi onlara kız çocuk müjdesi verilince moralleri bozulur ve yüzleri simsiyah olurdu. Çünkü cahil Araplar kız çocuğu bir utanç ve za’fiyet kaynağı olarak görmek ve öyle davranmakta idiler. Afganistan’da da genel anlayış budur. Durum böyle olunca da kimileri erkek çocuğa sahip olabilmek için ikinci veya üçüncü bir evliliğe başvurmaktalar.

- Boşanma Korkusu: Kadınların kumayı kabul etmelerini gerektiren bir diğer husus boşanma korkusudur. Zira Afganistan’da boşanma çokça ayıplanan bir durumdur. Bu nedenden dolayı da kadınlar türlü türlü sıkıntıları kabul etmekteler. Örneğin, Herat’ta yaşamakta olan bir kadına göre “Biz yedi yıl önce evlenmiştik, hiçbir problem olmadığı halde kocam yeni bir hanım alacağını söyleyince ben itiraz

264

Mecit, MUHAMMEDPUR, a.g.e, s. 32.

265

Mecit MUHAMMEDPUR, s. 41.

266

Mecit MUHAMMEDPUR, a.g.e, s. 42.

267

ettim ve bunun üzerinde kocam beni boşayacağını söyledi ben de durumu kabul etmek zorunda kaldım.”268

Kısacası Afganistan’da çok evlilik bir ihtiyaçtan ziyade bir gelenek halini almıştır. Daha da kötüsü ikinci, üçüncü veya dördüncü evlilikten önce eski kadının rızasının alınmamasıdır.

Gözlem ve anketimizin sonuna göre çok evliliğin doğuracağı sorunlar şunlardır:

- Ailevi Sorunlar: Afganistan’da birden fazla kadınla evli olanlar bütün hanımlarıyla aynı evde yaşamaktalar. Hâlbuki Afganistan Medeni Kanununun yüz on altıncı maddesine göre “Birden fazla hanımı olan kişi onların rızası olmadan hepsini aynı mekânda yaşamaya zorlayamaz.” Fakat ülkede bu kanuna uyan kişi pek yoktur. Hal böyle olunca da günlük hayatta hem hanımlar hem de çocuklar arasında kavga çıkma ihtimali vardır. Böyle bir durumda da büyük iş kocaya düşmektedir. Çünkü kavga edenler ya hanımlardır veya çocukları; koca hangi tarafa yönelirse kendisi zarar edecektir. Böyle bir nedenden dolayı sorunun çıkması halk dilinde de destan olmuştur. Çünkü Farsça bir atasözünde şöyle denmektedir: “Üç hanımı olanın vay haline!”

- Büyük Hanımın Mağdur Olması: iki veya üç hanımla evlenenler evdeki yetkiyi genelde küçük hanıma verirler; durum böyle olunca da küçük hanım daha çok mutlu olmaya ve büyük hanım mağdur hale düşmeye başlar.

- Geçim Sıkıntısı: Afganistan’da bu durum çok evlilik yapanların karşılaştıkları en büyük problemlerden biridir. Zira iki veya üç hanımla evli olan bir erkeğin en az on çocuğu olur ve hepsinin bakımını kendisi üstlenmek zorundadır. Maaşı ortala olarak yaklaşık 200 dolar olan bir kişinin birden fazla hanım ve yaklaşık on çocuğa bakması hiç de kolay değildir.

- Eğitim Problemi: Çok evlilik yapanlar genelde 8-10 çocuk sahibi olmaktalar. Bu çocukların eğitim vb. İhtiyaçlar gibi pek çok ihtiyaçları vardır. işte yaklaşık on çocuğu okula, camiye veya dershaneye gönderip bütün masraflarını karşılama normal bir gelir düzeyine sahip olan bir erkeğin üstesinden gelebileceği bir iş değildir. Durum böyle olunca da baba çocuklarını okula değil de para kazanmak için çalışmaya göndermek zorunda kalmaktadır. Bu durum çocuğun eğitimsiz büyümesine sebep olmaktadır.

- Terbiye Problemi: Anne-baba sadece yedirme, içirme ve okula gönderme gibi sorumlulukları çocuklarına karşı üstlenmezler; onlar aynı zamanda çocukların terbiyelerinden de sorumludurlar. Fakat şu var ki günümüz Afganistan’ında çok evlilik yapanlar gereken terbiyeyi çocuklarına veremiyorlar. Aslında vermesi de zor bir iştir. Örneğin, 10 çocuğu olan bir anne-babayı düşünün. Anne-baba sahip

268

Nihad-ı Tahkikati Hukuk-ı Zenan ve Eftal, Guzarişi Tahkiki Ta’addud-ı Zevcat Der Afganistan, s. 57-58.

oldukları 10 çocuğun geçimine mi baksın, eğitimine mi baksın veya terbiyesine? İşte çocuklarına iyi bir terbiye veremeyen aileler terbiyesiz çocukların yetişmesine ve bunun sonucu olarak sorunlu bir toplumun meydana gelmesine sebep olmaktalar.

Belirtmek gerekir ki Afganistan’da nikâhlar imam nikâhıdır; evlenen çiftlerin çoğunun evlilik cüzdanı yoktur. Çiftler ancak yurt dışına çıkmak istediklerinde evlilik cüzdanına ihtiyaç duyarlar.

Belgede Afganistan'da kadınların sosyo-kültürel ve dini durumu: Cüzcan örneği (sayfa 88-94)