Kıbrıs ve Jeopolitik Önemi

Kıbrıs’ın tarihi, Milattan Önce (M.Ö.) 3000 yılına kadar uzanmakta olup Mısırlılardan Akalara, Hititlerden Perslere, İngilizlerden Venediklilere kadar birçok uygarlık tarafından yönetilmiştir. Mısırlılar M.Ö. 1450 yılında Kıbrıs’ta egemenliği almış, arkasından Hititler tarafından hükümranlık sürdürülmüştür. M.Ö. 709 yılına gelindiğinde ise Asur egemenliği altına giren Kıbrıs, M.Ö. 332’de Büyük İskender tarafından fethedilmiştir. Kıbrıs, M.Ö. 58 yılında ikiye bölünmüş ve Bizans İmparatorluğu’na bağlanmıştır. Bizans İmparatorluğu’na olan bu bağlılık Yunanistan ile Kıbrıs’ta yaşayan halk arasında kurulan bağın temelini oluşturmaktadır. Bu bağ her iki halkın aynı dine mensup yani Ortodoks Hıristiyan olması nedeniyle oluşmuştur. Kıbrıs kilisesinin bağımsızlığı Milattan Sonra (M.S.) 488 yılında Bizanslılar tarafından tanınmış adada resmi dil Rumca ilan edilmiştir. Ada halkının Rum olmamasına karşın resmi dilin Rumca olması nedeniyle Kıbrıs sorunun bu yıllara kadar uzandığını söyleyebiliriz.193

Osmanlı’nın Kıbrıs’ı fethi ise 1571 yılında gerçekleşmiştir. Venedikliler’den alınan Kıbrıs’ta 307 yıl Osmanlı İmparatorluğu hakimiyet sürmüştür. 1878 yılına gelindiğinde ise ada hükümranlık hakkı Osmanlı’da kalacak şekilde İngiltere’ye verilmiştir. Ada’daki bu yönetim Birinci Dünya Savaşı’na kadar sürmüş, savaşta Osmanlı İmparatorluğu ile İngiltere’nin farklı saflarda yer alması nedeniyle 1914 yılında İngiltere’nin adayı ilhak etmesi ile son bulmuştur. 1923’te imzalanan Lozan Antlaşması ile Türkiye Cumhuriyeti Ada’daki İngiltere egemenliğini resmen tanımıştır.194

Egemenliğin yıllar boyu el değiştirmesine rağmen Ada’daki Türk nüfusu 18’inci yüzyıla dek Rum nüfusundan fazladır. Nüfusla orantılı olarak Türklerin toprak miktarı da Rumlarınkinden fazladır ve genelde Türkler tarımla iştigal etmişlerdir.

193 _{Müge Vatansever, (2010), “Kıbrıs Sorununun Tarihi Gelişimi”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk}

Fakültesi Dergisi, Cilt:12, Özel S., İzmir: s.1489.

Kıbrıs’ta bulunan iki toplum arasındaki yaşam sürekli farklı kalmış ve toplumlar

arasında ticari veya sosyal anlamda birleşme görülmemiştir.195

Kıbrıs Adası’nın isminin “kına çiçeği” isimli bir çiçekten geldiği rivayet edilmektedir. Akdeniz’in üçüncü büyük adası olan Kıbrıs, 34.33 ve 35.41 kuzey

enlemleriyle, 32.17 ve 34.35 doğu boylamları arasında yer almaktadır.196 _{Adalar tarih}

boyunca en yakınındaki ana karanın etkisinde kalmışlardır. Kıbrıs Adası’nın en yakınında bulunan kara kütlesini Anadolu Yarımadası oluşturmaktadır. Bunun doğal sonucu olarak da Kıbrıs Adası birçok bakımdan Anadolu kültürü ile yoğrulmuş, Anadolu ile birlikte düşünülmüş ve adaya ilk yerleşenlerin de muhtemelen Anadolu’dan gidenlerden oluştuğu belirtilmektedir. Gerçekten de Adadaki ilk yerleşmeyi oluşturan

Khirokita Köyü yakınlarındaki arkeolojik kazılarda çıkan obsidyen197 _{ve diğer işlenmiş}

eşyaların Anadolu’dan getirildiği belirtilmektedir.198

Kıbrıs’ın yüzölçümü 9251 km² dir. Gösterdiği özellikleri bakımından Anadolu’nun bir parçası gibi olan Kıbrıs’ın iklimi, toprak yapısı ve bitki örtüsü Anadolu ile benzerlik göstermektedir. Anadolu’nun güneyinde bulunan Toroslara olan yeryüzü şekilleri ve yapı benzerliği nedeniyle bu yapı içerisinde olduğu görüşü hakimdir. Kıbrıs, konum olarak Doğu Akdeniz’in ortalarına yakın bir yerde bulunmaktadır. Konumu nedeniyle büyük öneme sahip olan Ada, Türkiye’nin güney sahilleri Suriye, Mısır, İsrail ve Süveyş Kanalı’na kadar olan coğrafyayı etkileyecek durumdadır. Ada’nın bu konumu, jeopolitik ve jeostratejik açıdan önemini artırmış ve yüzyıllar boyunca Ada üzerinde egemenlik mücadelelerinin yaşanmasına neden olmuştur. Bunun yanı sıra Ortadoğu’nun petrol potansiyelinin yüksek oluşu Kıbrıs’ın önemini daha da artırmıştır.

Süveyş Kanalı’nın açılması ile birlikte Kıbrıs’ın önemi daha da artmıştır. Ortadoğu dünyanın en zengin petrol rezervlerine sahiptir ve bu bölgeyi kontrol etme isteği Ada’nın hava ve deniz üssü benzeri yapısı nedeniyle bu bölgede hava ve deniz üstünlüğü kurmak isteyen ülkeler için var olan cazibesini artırmıştır. Ortadoğu’da

195 _{http://www.mfa.gov.tr/kibris-tarihce.tr.mfa, 2017.} 196 _{Vatansever, a.g.m., s.1489.}

197 _{Obsidyen: Doğal yollarla oluşan volkanik bir cam türüdür. Lavın hızlıca soğuması ve kristalleşmeye}

yetecek kadar zaman geçmeden donmasıyla oluşur. https://tr.wikipedia.org/wiki/Obsidyen, 2017.

meydana gelebilecek her türlü olaya en yakın ve en hızlı şekilde cevap verilebilecek

veya müdahale edilebilecek en uygun konum Kıbrıs’tır.199

Uluslararası ilişkiler politika ile yürütülmesine rağmen en son şeklini güçten almaktadır. Devletin gücünü etkileyen öğe genelde ülkenin coğrafyasıdır. Bu nedenle ülkenin ekonomik refahı ve milli güvenliği büyük oranda ülkenin coğrafyasına bağlıdır. Uluslararası politika belirlenmesinde ise, devletin gücü yani coğrafyası etkili bir rol

oynamaktadır.200 _{Kıbrıs, bulunduğu coğrafi konum itibari ile bölgesel açıdan bir cazibe}

merkezi olmuştur. Avrupa’yı Asya ve Afrika’ya bağlayan Ada tarihinin her döneminde büyük güçlerin ele geçirme ve kontrol etme çabaları nedeniyle yürütülen politikaların

mağduru olmuştur.201

Akdeniz’in güvenliği Kıbrıs’ın kontrolüne bağlıdır. Bulunduğu konum itibari ile Süveyş kanalı ile Avrupa’dan Afrika’ya geçişin sağlanacağı yerde, hava ve deniz üssü durumundadır. Belirtilen stratejik ve jeostratejik önem bakımından Kıbrıs’ın

üstleneceği roller Tablo 2.1’de özetlenmiştir.202

Tablo 2.1: Kıbrıs İçin Stratejik Roller203

Rol Kapsamı

Ulaşım Kontrolü

(Avrupa’dan Afrika ve Asya’ya)

- Deniz ve Hava Ulaştırma Rotası - Enerji Hattı

- Su Yolu

Stratejik Yayılma - Jeostratejik kitle merkezi - Uluslararası ticaretin denetimi

- Ada etrafında keşfedilmemiş enerji kaynakları

Güvenliğin Sağlanması - Bölgenin istikrarı için gerekli askeri güç için imkan sağlaması

- Doğu Akdeniz’de hava ve deniz üstünlüğünün sağlanması - Orta ve uzun menzilli silahlar için konuşlanma yeri sağlama - Yasal olmayan göç ve terör faaliyetleri ile mücadele için kontrol noktası

199 _{Serkan Açıkgöz, (2006), “Kıbrıs Barış Harekâtı”, Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi Sosyal}

Bilimler Enstitüsü, Edirne: s.1.

200 _{Tamçelik Soyalp, (2011), “Jeopolitik Teoriler Açısından Kıbrıs’ın Önemi”, Center for Turkish Studies}

Occasional Paper Series, Book 3, http://pdxscholar.library.pdx.edu/turkishstudies_occasionalpaper/3,

2017.

201 _{Sait Yılmaz, “Büyük Güçler ve Kıbrıs”, ss.1-9. ees2.beykent.edu.tr, 2017.} 202 _{Yılmaz, a.g.m., s.2.}