Küresel Kamu Mallarının Sektörel Sınıflandırılması

Morrissey ve ark. tarafından KKM’ler çevre, sağlık, barış ve güvenlik ile yönetişim gibi sektörel olarak sınıflandırılmıştır. Ayrıca, anılan yazarlar sektörler içerisinde KKM’leri çekirdek ve tamamlayıcı nitelikte olmak üzere alt sınıflara ayırmaktadır (Tablo 2.1).42

Tablo 2.1. Küresel Kamu Mallarının Tamamlayıcı ve Çekirdek Mallar Perspektifinde Sektörel Sınıflaması

Çekirdek KKM Tamamlayıcı MallarTamamlayıcı Mallar

Sektör Sunum Tüketim

Çevre Küresel Ulusal Gaz Emisyonunun Azaltılması Türlerin Korunması Araştırma

Tarımın Desteklenmesi Fakirliğin Azaltılması Sağlık Küresel Ulusal Hastalıkların Yok Edilmesi Koruyucu Sağlık Hastalıkların Araştırılması

Sağlık Sistemi Sağlık Hizmetleri

Bilgi

Küresel

Ulusal Araştırma MerkezleriEğitim Hizmetleri İnternet Servisi Küresel İletişim Ağı Güvenlik

Küresel

Ulusal Suç Azaltımı

Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi

Asayiş Fakirliğin Azaltılması

Yönetişim Küresel

Ulusal Küresel Kuruluşlarİyi Devlet Yönetimi AraştırmalarDevletin Kapasitesi Finansal İstikrarHakkaniyet

Kaynak: Morrissey ve ark.. Defining International Public Goods: Conceptual Issues. Overseas Development Institute, London, 2002a:15-16. Eylül 2014. <www.earthsummit2002.org/es/issues/GPG/ODI.rtf>

42 _{Morrissey ve ark.. Defining International Public Goods: Conceptual Issues. Overseas Development Institute, London,} 2002a:15-16. Eylül 2014. <www.earthsummit2002.org/es/issues/GPG/ODI.rtf>

2.1.1. Çevre

Sanayileşme, teknolojik gelişmeler ve nüfusun artması ile birlikte üretim ve tüketimin hızla artması, doğal kaynakların ve çevrenin tahrip olmasına neden olmaya başlamıştır. Söz konusu gelişmeler dışsallıkların artmasına neden olmakta ve birçok ülkeyi etkileyen sosyal ve ekonomik maliyetler ortaya çıkarmaktadır. Küreselleşen bu maliyetler küresel sorunları ile birlikte ayrıca nesilleri de aşan bir boyuta ulaşmıştır. Bahse konu sorunlar arasında en önemlileri ozon tabakasının incelmesi ve iklim değişikliği olarak görülmektedir. Bu bağlamda, çevre küresel bir kamu malıdır ve çevrenin kirletilmesi, tüketilmesi gibi sorunların çözümü de küresel kamu malının sunumuna ilişkindir ve bu konuda uluslararası platformlarda ortak hareket edilmesi gerekmektedir.43

2.1.2. Sağlık

Genellikle küresel kamu kötülükleri olarak ortaya çıkan konulardan bir diğeri sağlık sektörüdür. Sınır ötesi dışsallıklar ile ortaya çıkan sağlık sorunlarının önemli nedenleri olarak; turistik ve ticari seyahatler ve göçmenler tarafından yayılan bulaşıcı hastalıkların daha fazla yayılması, tütün ve benzeri zararlı maddelerin dolaşımının küresel olarak pazarlanması, iklim değişiklikleri ve su kaynaklarının kirlenmesi nedeniyle ortaya çıkan hastalıklar ile yoksulluk nedeniyle az gelişmiş ülkelerde ortaya çıkan hastalıklar gösterilmektedir. Sağlık hayati bir mesele olduğundan küresel sağlık sorunları (HIV ve Kuş Gribi) tüm insanlığı etkileyebilmektedir. Dolayısıyla sağlık konusu da küresel kamu malı tanımlaması içine alınmakta ve küresel sağlık meseleleri karşısında ortak hareket edilmesi zorunlu hale gelmektedir.44

2.1.3. Bilgi

Üretimin bilgiye dayalı hale gelmesi ve üretimde bilginin kullanılması bilginin bir mal niteliği göstermesine neden olmaktadır. Bell (1973) toplumun ekonomik, beşeri ve sosyal gelişmesini sağlayan bilgiyi, iletişim araçları ile sistemli bir şekilde başkasına iletilebilen, tecrübelerin ürünlerini veya bir hükmü aktaran, telif ve benzeri tanıma yollarıyla onaylanmış, nesnel bir şekilde bilinen entellektüel mülkiyet olarak tanımlamaktadır. Ayrıca, bir ülkede yaşayan bir bireyin diğer ülkelerdeki bilimsel ve teknik gelişmelerden faydalanması bilginin KKM olduğunu 43 _{Susam, Nazan. Kamu Maliyesinde Sınır Ötesi Bir Kavram: Küresel Kamusal Mallar. Erzincan Üniversitesi}

EÜHFD,C.XII,S.1–2, 2008:285. Eylül 2014. <http://www.erzincan.edu.tr/birim/HukukDergi/makale/2008_XII_12.pdf> 44 _a.g.e.:286

göstermektedir. Ancak, bilgi üzerindeki patent gibi fikri mülkiyet hakları bilgiyi üreteni korurken bilginin küresel olarak yayılmasını etkilemektedir.45

2.1.4. Barış ve güvenlik

Barışın sağlanması ve savaş ve çatışmaların önlenmesi ulus ötesi hale geldiğinde insanlara uluslararası fayda sağlamaktadır. Küresel kamu malı olduğu tartışmasız olan barış ve güvenlik konusunda uluslara ve Birleşmiş Milletler gibi uluslararası kuruluşlara büyük görevler düşmektedir. Küresel barış bir KKM’dir. Barış veya güvenliğe katkısı olan çatışma önlenmesi gibi faaliyetler çekirdek faaliyetlerdir. Barışın sürdürülmesi, çatışmanın önlenmesine katkı sağlayan tamamlayıcı faaliyet olarak düşünülse de esasen çekirdek faaliyettir.

2.1.5. Yönetişim

Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) yönetişimi, ülkelerdeki ekonomik, sosyal, siyasal ve idari otoritenin tüm düzeylerdeki işlemleri yürütmesi olarak tanımlamakta ve yönetişimi sektörel sınıflandırmada KKM olarak kabul etmektedir. Ayrıca, Dünya Bankası, IMF, Dünya Ticaret Örgütü gibi ulus ötesi yönetişim örgütlerinin kuralları ve kararları ülkeler üzerinde ülkelerin yönetim sistemlerini etkileyen kararlar haline getirilmiştir. KKM’lerin sunumunda ve koordinasyonunda büyük rol oynayan Dünya Ticaret Örgütü, Küresel Çevre Fonu ve Birleşmiş Milletler gibi uluslararası kuruluşların kurulması ve organizasyonu da yönetişim faaliyetidir.46

KKM’lerde önemli sektörlere Dünya Bankası tarafından (2000)47 _{finansal istikrar ve ticaret}

konuları da eklenmiştir. Özellikle küreselleşen piyasalar neticesinde 2008’de yaşanan küresel finansal kriz finansal istikrarın KKM olarak önemini bir kere daha pekiştirmiştir. KKM’ler konusunda sektörler sadece bu alanlarla kısıtlı değildir ancak uluslararası platformlarda önemli olanlar çalışmada gösterilmiştir.

45 _{Susam, Nazan. Kamu Maliyesinde Sınır Ötesi Bir Kavram: Küresel Kamusal Mallar. Erzincan Üniversitesi} EÜHFD,C.XII,S.1–2, 2008:289. Eylül 2014. <http://www.erzincan.edu.tr/birim/HukukDergi/makale/2008_XII_12.pdf> 46 _a.g.e.:289

47 _{Dünya Bankası Kalkınma Komitesi, Poverty Reduction And Global Public Goods: Issues for the World Bank in} Supporting Global Collective Action. Washington D.C, 2000:1. Ekim 2014. <http://siteresources.worldbank.org/ DEVCOMMINT/Documentation/90015245/ DC-2000-16(E)-GPG.pdf>