Küresel Bağlantılar ve Finansal Krizle İlişkisi

Ekonomilerin ve toplumların entegrasyonu anlamında sermaye, hizmetler, mallar, insanlar, fikirlerin artan bir serbestlik ortamında dolaşması olarak tanımlanan küreselleşme olgusu evrensel değişimde temel bir güç haline gelmiştir. Ancak küreselleşmenin potansiyel etkilerinin ve aktarım kanallarının iyi irdelenmesi gerekmektedir.

Yapılan çalışmalar ABD-Kanada-İngiltere arasında finansal bağların çok sıkı olduğunu,G7 ülkelerinde de bu üç ülke kadar olmasa da güçlü bağların olduğunu göstermektedir. G7 ülkelerinin ekonomik döngüleriyle (business cycle) karşılıklı etkileşimlerinin özellikle 1990’lı yıllarla birlikte giderek kuvvetlendiği ve zaman içinde istikrarlı bir sürece dönüştüğü görülmektedir. Aynı zamanda G7 ülkelerinde üretim dalgalanmaları zaman içinde azalmaktadır(Altun ve Mutan, 2008:7).

G7 ülkelerinin aksine gelişmekte olan ülkelerde yaşanan krizlerin etkisi ile üretimde dalgalanmalar 1990’larda artma eğiliminde olmuştur. Ticaret ve sermaye akımları kanalı ile gelişen ve gelişmekte olan ülkelerde küreselleşme artmaktadır. Ancak finansal piyasalardaki entegrasyon, ticaret alanındaki entegrasyonun çok önünde gitmektedir. Finansal piyasalarda artan olağan üstü entegrasyon ekonomilerde zaman zaman önemli şişmelere (buble) neden olabilmektedir.

Ekonomik döngülerin geçişkenliğinde temel olarak iki kanal rol oynamaktadır: Ticaret kanalı ve finansal kanal. Ticaret kanalı yabancı talep şokları, üretim şokları ve ticaret yapısındaki değişmelerden etkilenirken; finansal kanallar özel sermaye akımları, mali yardımlar ve küresel finansal piyasa koşullarından etkilenmektedir.

Yabancı talep şokları önemli oranda ABD ekonomisindeki gelişmelerden kaynaklanmaktadır. ABD ekonomisinde yaşanan gelişmeler başlıca Kanada, Latin Amerika ekonomilerini, Doğu Asya ekonomilerini etkilemektedir. Kuzey ülkeleri yani gelişmiş ülkelerde bir resesyon yaşanması durumunda, gelişmekte olan yani güney ülkelerde ithal mal talebi azalmaktadır. G7 ülkelerinin büyüme oranlarındaki % 1’lik bir artış gelişmekte olan ülkelerin büyüme oranlarında % 0.78’lik bir artış yaratmaktadır (Hernandez, 2001).

Çoğu güney ülkeleri teknoloji transferi anlamında gelişmiş ülkelere bağımlıdır. Gelişmiş G7 ülkelerinin sıkı ticaret bağları, gelişmekte olan ekonomilerden teknoloji ithalatında düşüşlere neden olabilmektedir.

G7 ülkelerinin ekonomik döngülerinin etkisi ile mal fiyatlarındaki değişmeler özellikle Afrika ülkeleri üzerinde olumsuz etkilerde bulunabilmektedir. Herhangi bir nedenle ticaretin yavaşlaması durumunda ekonomik büyüme ve ticari krediler düşmekte ve sonuçta gelişmekte olan ekonomilerin bankalarında batık krediler çığ gibi büyümektedir. Artan batık krediler ise gelişmekte olan ekonomilerin finansal sistemlerinde ciddi baskılar oluşturmaktadır.

Ancak ABD ekonomisinde yaşanan resesyon ticarette gerilemeye neden olsa da finansal fon akımlarının gelişmekte olan ülkelere yönelmesiyle bu ülkelerin fon olanaklarının artması anlamında güney ülkeleri kazançlı olabilmektedir.

Değişken faiz oranları ile borçlanma ihtiyacındaki gelişmekte olan ülkeler, faiz oranlarının yükselmesiyle bir yandan artan faiz maliyetleri ile karşılaşmakta (dolayısıyla borç krizi riskleri artmakta) diğer yandan yükselen faiz oranları yüzünden uluslararası sermayenin güvenli liman olarak gördüğü gelişmiş ekonomilere yönelmesiyle fon akımlarındaki azalmadan menfi etkilenmektedirler(Altun ve Mutan, 2008:8).

Sonuç olarak 1980 sonrası yaşanan finansal küreselleşmenin finansal krizlerin oluşması için uygun ortamı sağladığı görülmektedir. İster kriz modellerinden isterse finansal küreselleşme çalışmalarından hareket edilsin bu sonuç ortaya çıkmaktadır.

Finansal krizlerin ortaya çıkışlarıyla beraber, bu krizlerin yaratacağı etkileri önlemek ya da bir daha çıkmasını engellemek için dünya ülkeleri tarafından bir dizi önlemler alınmaya çalışılmıştır. Finansal piyasalarda yeni bir düzenleme fikri finansal mimari kavramının ortaya çıkmasını sağlamıştır.

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

FİNANSAL MİMARİ KAVRAMI VE YENİ ULUSLARARASI FİNANSAL MİMARİNİN OLUŞUMU

Günümüzdeki uluslararası finansal mimarinin yapısı, İkinci Dünya Savaşı yıllarında, 1944'te, Bretton Woods'ta toplanan 46 ülke temsilcilerinin yeni bir sistem oluşturmasına dayanmaktadır. Kurulan bu sistem 1971'de önemli değişikliklere uğrasa da günümüze kadar süregelmiştir.

Yeni Uluslararası Finansal Mimaride IMF ve Dünya Bankası’nın Rolünün Yeniden Tanımlanması Bretton-woods Toplantıları (1944) sonunda yaratılan bu iki uluslararası resmi kredi kurumu, daha sonra -IMF, Bretton Woods Sisteminin çökmesi ve altının dolara konvertibilitesinin kaldırılmasından sonra (1971), Dünya Bankası ise Avrupa’nın savaş sonrası yeniden imarının tamamlanmasından sonra- işlev değiştirmiştir. Özellikle gelişmekte olan ülkeler, 1970’lerin sonunda borçlarını ödeyemez duruma gelince iki uluslararası kurum dikkatlerini bu ülkelere yoğunlaştırmışlar ve merkez ülkeler bu kurumların verdikleri krediler aracılığıyla kendi politikalarını çevre ülkelere dayatma olanağı bulmuşlardır. Giderek artan dış borçların ödenmesini garantilemek için bu kurumlar aracılığıyla getirilen düzenlemeler, ulusal siyasi otoritelerin iktisat politikası uygulama iradesini neredeyse ortadan kaldırmaktadır (Eroğlu, 2002).

3.1. FİNANSAL MİMARİ KAVRAMI

1970’li ve 1980’li yıllarda finans sektöründe yaşanan gelişmeler gelişmiş ve az gelişmiş ülkeler arasında –her ne kadar finans sistemlerinin işleyişleri birbirlerinden farklı öğeler taşısa da- önemli oranda bütünleşmelere yol açmıştır. Küreselleşme, finans açısından şimdiye kadar görülmemiş bir uluslar arası entegrasyon ve genişleme eksenine oturmuş, ulus-devlet ekonomik kalkınmayı teşvik etme ve biçimlendirme gücünü yitirmeye başlamıştır (Cerny, 1993). Küreselleşme finansal piyasalarda da bir takım değişiklikler getirmiş ve finansal mimari kavramı ortaya çıkmıştır.

Finansal mimari kavramı çoğunlukla, finansal kriz riskinin azaltılması ve krizlerin sistemik bir biçimde yayılmasının önüne geçilebilmesi için yapılan çalışmaları içermektedir. Bu kapsam finansal mimari, mikro düzeyde bir değerlendirme yaparak gerek özel gerekse kamu işletmeleri için temel ilkelerin ve belirli durumlar karşısında en iyi uygulamaların belirlenebilmesi üzerinde odaklanmaktadır (Fratianni ve Pattison, 2002).

Finansal mimariyle birlikte, dünya üzerindeki fon akımlarından etkilenen muhtelif kurumlar, kuruluşlar, yatırımcılar ve devletler arasındaki finansal ilişkileri düzenleyen ulusal ve uluslararası işlemler ve düzenlemeler kastedilmektedir (Moshirian, 2002).

Finansal mimari çalışmalarının özünü, entegre olmuş bir ekonomik dünya düzeninde alınacak önlemler ve yapılacak çalışmalarla finansal sistemler arasındaki sistemik riskin giderilmeye çalışılması oluşturmaktadır(Akkaya, 2007).