Kültürel miras kavramını açıklamadan önce kültür ve miras kavramlarının açıklanması gerekmektedir. “Kültür, tarihsel, toplumsal gelişme süreci içinde yaratılan bütün maddi ve manevi değerler ile bunları yaratmada, sonraki nesillere iletmede kullanılan, insanın doğal ve toplumsal çevresine egemenliğinin ölçüsünü gösteren araçların bütünü olarak tanımlanmaktadır” (www.tdk.gov.tr, Ziyaret Tarihi: 14.01.2019). Başka bir tanımlamaya göre kültür, bir insan topluğunu başka bir toplumdan ayıran, zaman içerisinde değişimlere uğrayarak varlığını sürdüren, kendine has, dini inançlar, gelenekler, görenekler, sanat ve davranış ile sahip olduğu değerlerin birleşimidir (www.kultur.gov.tr. Ziyaret Tarihi: 14.01.2019). Miras kavramı ise, “bir neslin kendinden sonra gelen nesle bırakmış olduğu bütün maddi ve manevi değerlerin tamamı olarak açıklanmaktadır” (www.tdk.gov.tr, Ziyaret Tarihi: 14.01.2019).
Bu doğrultuda kültürel miras, insan topluluğunun geçmişi hakkında bilgi edinmesini sağlayan kanıtlar, gelenek, görenekler, doğal oluşumlar, tarihi yerler, insanların yapmış olduğu eserler vb. olarak sınıflandırılabilmektedir (www.cekulvakfi.org.tr, Ziyaret Tarihi: 16.01.2019). Kültürel miras, bir toplumun geçmişinin önemi ve kendinden sonra gelen nesillere miras bırakılması gerekli görülen maddi manevi değerlerin tamamı olarak açıklanabilmektedir (Sarı ve Nazlı, 2018: 2). ICOMOS, (Uluslararası Anıtlar ve Sitler Konseyi) yapmış olduğu tanımlamaya göre kültürel miras, toplumu oluşturan bütün kavramların ve değerlerin günümüze gelmiş hali olarak açıklanmaktadır (Icomos, 2013:79). Dolayısıyla kültürel miras alanında yapılan çalışmalar incelendiğinde, ülkelerin ve toplumların kültürleri, yaşam tarzları ve
48
sosyal yapılarının bugünü ve geçmişi hakkında bilgi edinmemizi sağlayan kaynakların tamamının kültürel miras çerçevesinde değerlendirilebileceği söylenebilir.
Kültürel miras, beşerî tarihin değişimi ve gelişimi hakkında bilgi edinmemizi sağlayarak, yaşayış ve kültürler hakkında çıkarım yapımıza imkân vermesi ve bu çıkarımlar sayesinde de objektif bir tarih kaynağı oluşturmamıza yardımcı olması açısından son derece önem arz etmektedir (Basmacı, 2017: 79). Bu doğrultuda, kültürel mirasa konu olan kaynaklardan elde edilen bilgiler ve tecrübeler geçmişten yararlanılarak geleceğin şekillenmesi konusunda da yol gösterici bir niteliğe sahip olduğu düşünülmektedir. Ayrıca kültürel mirasa konu olan kaynakların, toplumu oluşturan insanların yaşadıkları yerlere yüklemiş oldukları manevi değer ve bu yerlerle aralarında zamanla oluşan bağın anlaşılmasına olanak sağlaması kültürel mirasın önemine örnek olarak gösterilebilir (Icomos, 2013: 79).
Dünya üzerinde, insanlığın ilk zamanlarından bu yana yaşamış olan toplumların aradan birçok zaman geçmesine rağmen günümüze gelmiş kültürel miras kaynaklarının geçmişle günümüz arasında bir bağ oluşturması, bu kaynakların önemi konusunda vurgulanması gereken bir başka konu olarak gösterilebilmektedir. Kültürel mirasa konu olan kaynakların, her birinin kültürel hazine olarak değerlendirilmesinin sebebi ise, insanların hayatlarını idame etme şekilleri, din, değer yargıları, örf, adetler, sanat anlayışları, insani değerleri, ritüeller, kutlamalar gibi birçok konuda bilgi edinmemize olanak sağlamaları olarak açıklanabilmektedir (Sezer, 2017: 176).
Kültürel mirasa konu olan kaynakların, ülkeler için tarihi ve kültürel kimlik değeri taşısa da temel olarak çok büyük bir rekabet piyasası olan turizm endüstrisinde turistik ürün niteliği taşıdığı görülmektedir. Bu kültürel miras kaynakları, destinasyonun turizm pazarında yer edinmesinde büyük bir katkı sağlamaktadır (Özdoğan, 2014: 49). Kültürel miras ve turizmin ayrılmaz bir yapıya sahip olduğu görülmektedir. Öyle ki kültürel mirasa konu olan kaynaklar ülkenin turizm endüstrisini kalkındırırken, turizm de kültürel miras kaynaklarının gün yüzüne çıkarılmasını sağlamakta, korumakta ve ekonomik olarak desteklemektedir (Özdoğan, 2014: 50). Buradan da anlaşılacağı üzere,
49
kültürel mirasın korunması ve gelecek nesillere aktarılmasının, turizm endüstrisinin devamlılığının sağlanması ve pazarda yer edinilmesi için oldukça önemli bir yere sahip olduğu söylenebilir.
Kültürel miras ve turizm arasındaki ilişki incelendiğinde, kültürel miras turizminin üzerinde durulması gereken önemli bir konu olduğu görülmektedir. Kültürel miras turizmi genel anlamı ile kültürel mirasa konu olan kaynakların, insan toplulukları, destinasyonun tarihi değeri, sanat eserleri, bilimsel çalışmalar, açık hava müzeleri, sit alanları, önemli mimari yapılar, savaşların yaşanmış olduğu alanlar gibi insanların ilgisini çekebilecek ve bir turizm ürünü olarak adlandırılabilecek kaynakların turizm çatısı altında toplanılıp, ekonomik bir kaynağa dönüştürülmüş hali olarak açıklanabilmektedir (Silberberg 1995; akt. Rosenfeld, 2008: 1). Açıklamadan da anlaşılacağı üzere, destinasyonda kültürel miras turizminin uygulanabilmesi için bu kaynaklara sahip olunması gerekmektedir. Kültürel miras turizminin uygulandığı bu alanlar ve turizm endüstrisi arasında karşılıklı bir fayda ortamı oluştuğu görülmektedir. Kültürel miras kaynakları turizm endüstrisi için ekonomik olarak sağladığı fayda ve buna karşılık turizm endüstrinin kültürel miras alanlarının korunma ve sürdürülebilirliğinin sağlaması için çalışmalar yapması bu karşılıklı faydaya örnek olarak gösterilmektedir (Karapınar ve Barakazı, 2017: 10).
Turizm endüstrisi içerisinde önemli bir çekicilik unsuru olan kültürel miras kaynaklarının sahip olduğu özellikler şu şekilde sıralanabilmektedir: (Albayrak, 2013: 63-64).
• Kültürel miras geçmişten günümüze gelen ve geçmişte yaşayan insanların yaşayış biçimleri, inanışları, kültürel değerleri vb. hakkında bilgi edinmemizi sağlayan temel kaynaklar olarak bilinmektedir.
• Bu değerlerin en önemli özelliği geçmişten günümüze ulaşması ve bir daha tekrarlanması mümkün olmayan kaynaklar olmasıdır. Bu yüzden gelecek nesillere
50
aktarılması ve kültürel miras turizminin temel çekicilik unsurlarını oluşturan bu kaynakların iyi korunması gerekmektedir.
• Kültürel miras, toplumların geçmişini oluşturmakta ve bu geçmişle günümüz arasında bağ kurmaya olanak vermektedir. Bu yüzden kültürel miras kaynakları turistlerde merak uyandırmakta ve böylelikle bir turizm arzı oluşturmaktadır.
• Kültürel miras turizminin sezonluk olmaması, yıl boyunca uygulanabilmesi ve diğer turizm arzları ile ortak yürütülebilmesi kültürel miras turizminin çerçevesini genişletmektedir.
• En önemli özelliklerinden bir tanesi ise, kültürel miras turizminin temel turistik ürününü oluşturan kaynakların sürdürülebilirliğinin sağlanması için turizm endüstrisi tarafından devamlı kontrol ve koruma çalışmaları yapılmasıdır.
• Kültürel mirasın ayrıca destinasyonda yaşayan insanlara sosyal ve ekonomik olarak da faydaları bulunmaktadır. İstihdama olan katkısı, destinasyona yapılan alt ve üst yapı yatırımlarının bölge insanlarına fayda sağlaması ve ekonomik getirileri örnek olarak verilebilir.
Kültürel miras turizmi ile ilgili açıklamalardan yola çıkılarak, insanların geçmişlerini merak etmeleri bu merakın da büyük bir turizm arzına dönüştüğü sonucuna ulaşılabilir. Bu durumda, profesyonel turist rehberlerinin üzerine düşen rollerin belirlenmesinin önemini ortaya koymaktadır. Profesyonel turist rehberleri genellikle kültürel mirasa konu olan yerlerde mesleklerini icra etmektedirler. Dolayısıyla bu kaynakların korunması ve sürdürülebilirliğinin sağlanması için rehberlerin diğer turizm endüstrisi çalışlarından daha fazla sorumluluk üstelendiği söylenebilir.
51