Kırklareli Merkez Ġlçe ve Köylerinde yaptığım araĢtırmada, Bulgar ve Rum nüfusun çok uzun yıllar önce çeĢitli anlaĢmalar sonucunda ülke sınırlarını terk etmesi, geliĢen teknoloji, eski eserlere gereken önemin verilmemesi, gavur malı hurafeleri, kaçak kazı ve definecilik nedeniyle güvenin sarsılması vb. nedenlerden dolayı gayrimüslimlere ait küçük esere rastlanılamamıĢtır. Sadece Kırklareli Müze Müdürlüğü teĢhir salonunda sergilenen döküm soba ve bakır kemer tokası ile müze envanterinde bulunan ahĢap bir haç tespit edilmiĢtir.
Döküm soba muhtemelen Rumlardan kalmadır. Silindirik gövdeli sobanın üsten iĢlemeli yuvarlak kapağı, alta da dengeyi sağlayan dıĢa açılımlı üç ayağı bulunmaktadır. Döküm iç haznelidir. Alt kısımda, sobanın ön yüzünde üst üste soldan sağa açılan iki adet kapağı, bulunmaktadır. Döküm kapaklardan biri ateĢ ayarını, diğeri ise kül alınmasını sağlamakta hemen altta küllük bulunmaktadır. Kapakların hemen üzerinde kabartma tekniği ile yapılmıĢ bitkisel motifler bulunmaktadır (Bkz. Foto. 73.).
Müze envanteri içerisinde yer alan ancak, teĢhir edilmeyen ahĢap haçın Ģekli sembolik olarak Ortadoks Haçına benzemektedir.263
Üzerinde herhangi bir yazı, kazıma ve kabartma motif vb. süsleme unsur bulunmayan haç muhtemelen Rumlara aittir (Bkz. Foto. 74.).
Üzerinde altı köĢeli Davut Yıldızlı motifi bulunan kemer tokası, yüksek ihtimalle Yahudilere aittir. Bakır tokalar iki parçadır. Parçalar simetrik olarak bezenmiĢ olup, dıĢ bükey yuvarlak formludur. Kemer tokalarının ortasında, geçiĢli altı köĢeli Davut yıldızı motifi, yuvarlak kabarık nokta motiflerin oluĢturduğu çerçeve ile sınırlandırılmıĢtır. Tokaların göbeğinde kabartma çiçek motifleri bulunmaktadır. Tokalardan birinde çengel diğerinde ise, bir halka bulunmakta, halka üzerinde çiçek motifli bir kapak ile gizlenmektedir. (Bkz. Foto. 75.).
263
5. MEZAR TAġLARI
Ġnsanlığın varoluĢundan günümüze kadar, yaĢamın olduğu her yerde ölüm kaçınılmaz bir sondur. Tarihin erken dönemlerinden itibaren, insanlar yaĢadıkları alan ve çevresinde ölen yakınlarını defnetmek üzere çeĢitli mezarlık alanları oluĢturmuĢtur. Ölen kiĢiye ait mezar, bazen bir yükselti, bazen bir dikilitaĢ, bazen bir kaya, bazen yazılı, bazen simgesel öğeler ile süslenmiĢ bir anıt olarak belirgin hale getirilmiĢtir. Kırklareli ve çevresinde Türk, Rum, Bulgar, Yahudi, Ermeni ve az sayıdaki diğer etnik kökenli halkın yaĢaması, ister isteme farklı mezarlık kültürlerinin oluĢmasına yol açmıĢtır.
Yannis S. Yanakopulos; Kırklareli Merkezinde, içerisinde Bulgarlara ait bölümler de olan, iki Rum mezarlığı, dört Müslüman mezarlığı ve bir Yahudi mezarlığının bulunduğunu söylemektedir.264
Ali Rıza Dursunkaya; Üç bölümden oluĢan Karaomur Mezarlığı, iki bölümden oluĢan Ġstanbul Yolu Mezarlığı, Tellakzade Mahallesi Mezarlığı, Kırklar Baba Mezarlığı, Sinan Dede Tekkesi Mezarlığı, Kapan, Kadı Emin Ali Çelebi, KarakaĢ, Hıdır Bey, Helva Baba ve Kule Camii Mezarlıklarından bahsetmekte, birçoğunun Balkan SavaĢları esnasında, bazılarının da yol geniĢletme ve yapılaĢma çalıĢmaları sırasında ortadan kaldırıldığını belirtmiĢtir.265
Nazif Karaçam ise; Atatürk ve Ticaret Liseleri ile Hükümet Konağının bulunduğu alanın çok eski bir mezarlık olduğunu, 1960’lı yıllardan sonra bu mezarlıkların kaldırılarak yerleĢim alanı haline getirildiğinden bahsetmiĢtir.266
Kırklareli Merkez ve bağlı belde ve köylerinde yapmıĢ olduğum araĢtırma ve yüzey çalıĢmaları sonucunda, Müslim-Gayrimüslim ayrımı yapılmaksızın yukarıda belirtilen eski mezarlıkların neredeyse tamamının bulunmadığı net bir Ģekilde görülmüĢtür. Yanakopulos’un bahsettiği Rum Mezarlıkları ile, Ali Rıza Dursunkaya’nın bahsetmiĢ olduğu Karaomur mezarlığı, Nazif Karaçamın 1960’lı
264 Yannis S. Yanakopulos, a.g.e, s. 66.
265 Ali Rıza Dursunkaya, a.g.e., c. 2, s. 103, 104, 105. 266
yıllarda yerleĢime açılarak ortadan kaldırıldığını söylediği mezarlıklar, Hıristiyan mezarlıkları ile kısmen Müslüman mezarlıklarıdır. Bahse konu mezarlığın, 1939- 1940 yıllarında yapılan kadastro ve tapulama çalıĢmaları sonucunda, bugün üzerinde Atatürk Lisesi, Ticaret Lisesi, Öğretmen Evi, Otopark, Egem Market ve eski Devlet Hastanesi (B Blok) otoparkının bulunduğu alanı kapsadığı bilinmektedir. Eski Sanayinin bulunduğu alandaki Müslüman mezarlığının büyük bir kısmı taĢınarak kaldırılmıĢ, sadece Kültür Merkezinin bitiĢiğinde bulunan çok küçük bir kısmı günümüze ulaĢmıĢtır. Cami avlularında bulunan mezarlıklar ise yol ve meydan düzenlemeleri sonucunda büyük ölçüde yok olmuĢ, geriye kalanlar küçük alanlara geliĢigüzel sıkıĢtırılmıĢtır.
Bunların dıĢında, Toki konutlarının alt kısmında bulunan Kıpti Mezarlığı olarak bilinen mezarlık ile Tellakzade (Akalar) Mahallesinde bulunan Bulgar mezarlığının küçük bir kısmı çok yakın bir zamana kadar durmakta idi. Ama artık nerede ise yerleri bile artık belli değil.
Günümüze ulaĢan, gayrimüslimlere ait tek mezarlık, KarakaĢ Mahallesi Sungurbey Caddesinin sonunda bulunan, Yeni Türk Mezarlığının karĢısındaki, yaklaĢık 400 yıllık bir tarihi geçmiĢe sahip olan Yahudi Mezarlığıdır. Yakın geçmiĢe kadar ciddi bir Ģekilde tahrip edilen mezarlık, çevresine yüksek duvarların yapılması ile kısmen de olsa koruma altına alınmıĢtır. Bakımsız durumdaki mezarlıkta yaklaĢık 300-400 adet mezar taĢı bulunmaktadır (Bkz. Foto. 76, 77, 78.).
Çoğunlukla mermer malzeme kullanılan mezar taĢları dikdörtgen kapaklı veya silindirik gövdeli sanduka Ģeklindedir. Mezar taĢlarının üzerindeki kabartma ve kazıma tekniği ile iĢlenen yazılar Ġbranice ve Ġspanyolca olup, Mezarlıkta sadece Ester Adato Haker’e ait mezar taĢı üzerindeki yazılar Türkçedir (Bkz. Foto. 79, 80).
Genel olarak mezar taĢlarının üzerinde altı köĢeli Davut Yıldızı baĢta olmak üzere, çeĢitli geometrik ve bitkisel motifler bulunmaktadır. Yahudiler için sonsuzluğu sembolize eden akasya dalı motifi bazı mezar taĢlarında görülmektedir (Bkz. Foto. 80).
Belde ve köylerde de durum Ģehir merkezindeki ile hemen hemen aynıdır. Bazı köylerde az sayıda Osmanlıca yazıtlı mezar taĢları bulunmaktadır. Gayrimüslimlerin yoğun olarak yaĢadıkları, Üsküp Beldesi Kemal PaĢa Mahallesi Mezarlığı, YoğuntaĢ Köyü Canlar ve Arap Mezarlıkları, Kayalı Köyü Canlar Mezarlığı, Karahamza Köyü Selverler Mezarlığı, Geçitağzı Köyü Harman Yeri Mezarlığı, Düzorman-Armağan yolu üzerindeki yazıtsız dikili taĢların bulunduğu mezarlıklar bulunmaktadır (Bkz. Foto. 81, 82.). Ancak, bu mezarların kimlere ait olduğu bilinmemektedir.
Bunların dıĢında, Ġnece Kasabası Belediye bahçesinde iki adet gayrimüslim mezar taĢına rastlanılmıĢtır. Mezar taĢları kiliseye ait olduğu tahmin edilen bahçeden getirilmiĢtir.
Bu mezar taĢlarından biri, Dimitır Ġvanov isimli bir Bulgar’a ait olup, 15 cm. geniĢliğinde, 45 cm. uzunluğundaki mermer mezar taĢı, üstten kısmen kırıktır. Mezar taĢının üst kısmında, Bizans çapraz haç motifi bulunmakta, altında ise, altı sıra yazıtta “Dimitır İvanov’un ruhu yatmaktadır. 19 Kasım 1897” yazmaktadır (Bkz. Foto. 83.).
Diğer mezar taĢı bir Rum’a ait olup, yine mermerden yapılmıĢ, yaklaĢık 25 cm. geniĢliğinde 30 cm. uzunluğunda, alttan ve üstten kırık durumdadır. Mezar taĢının üzerinde, büyük bir Latin haçı kabartması, kabartmanın üst kısmında yine Latin haçı motifi bulunmaktadır. Haç motifinin altında da beĢ sıra yazıtta “...oannis
6. SONUÇ VE DEĞERLENDĠRME
Tarihi geçmiĢin öğrenilmesi günümüzün doğru olarak algılanabilmesi için giderek daha büyük bir önem kazanmaktadır. Her yerin bir geçmiĢi olduğu gibi, bu geçmiĢi günümüze taĢıyan izlerde bulunmaktadır. Bu izler bazen toprak altında arkeolojik bir oluĢum, bazen ise toprak üstünde bir yapı Ģeklinde karĢımıza çıkabilmektedir. Tarihi süreç içerisinde çeĢitli kültürlere ait birçok eser günümüze ulaĢmıĢ, bu eserler bulundukları yerler ile ilgili önemli sonuçların ortaya çıkarmıĢ, geçmiĢten günümüze sürekliliği sağlamıĢtır.
GeçmiĢten izlerin yoğun olarak günümüze ulaĢtığı, 19. ve 20. Yüzyılın baĢında, Edirne Vilayetine bağlı Kırkkilise Sancağı, Rus, Bulgar ve Yunan iĢgallerini görmüĢ, çok çalkantılı bir dönem geçirmiĢtir. Aynı dönemde Ģehrin nüfus yapısı ve demografik durumuna bakıldığında, sancak dahilinde çok çeĢitli etnik ve dini grubun bulunduğu görülmektedir.267
Osmanlı Genel Sayımı, 1881/82-1893
Etnik Dağılım Erkek Kadın Toplam
Müslüman 17.111 19.216 36.327 Rum 26.208 27.455 53.663 Ermeni 45 63 108 Bulgar 16.320 17.679 33.999 Yahudi 425 475 900 Protestan 27 30 57 Katolik 44 40 84 Yabancı Uyruklu 99 92 191 Genel Toplam 60.279 65.050 125.329
Bu etnik ve dini mozaik, çeĢitli kültürlerden birçok eserin ortaya çıkmasını sağlamıĢtır. Ancak, nüfusun çoğunluğunu gayrimüslimlerin oluĢturduğu açık bir biçimde görülmesine karĢın, bugüne kadar Kırklareli ile ilgili yayımlanan akademik çalıĢmaların incelenmesi ve yaptığım yüzey araĢtırmaları sonucunda, gayrimüslimlerce 19. Yüzyıl öncesinde inĢa edilen hiçbir yapı tespit edilememiĢtir. Bunun sebebi imar konusunda gayrimüslimlere getirilen yasak ve kısıtlamalardır. 1839 Yılında yayımlanan Tanzimat ve 1856 yılında yayımlanan Islahat Fermanları
267
ile azınlıklara tanınan hak ve özgürlükler ile birlikte, yasaklar ortadan kalkmıĢ, belirli bir denetim ve kriterler çerçevesinde taleplerin ruhsatlandırılması ile, tüm imparatorluk topraklarında olduğu gibi, Kırkkilise kaza merkezinde ve sancak dahilindeki köylerde baĢta kilise olmak üzere, okul, fabrika ve diğer sivil mimari örnekleri inĢa edilmiĢtir.
20. Yüzyılın baĢında yaĢanan Balkan SavaĢları ve I. Dünya SavaĢı esnasında da yapım iĢlerinin devam ettiği, BaĢbakanlık Osmanlı ArĢivleri belgelerinden anlaĢılmaktadır.
Kırkkilise kaza merkezinde Rumlar tarafından 4, Bulgarlar tarafından ise 3’ü Ģehir merkezinde olmak üzere, bugün merkeze bağlı bir mahalle olan Karahıdır Köyündeki kilise ile birlikte 4 kilise, toplamda da 8 kilise, Yahudiler tarafından ise 2 Sinagog inĢa edilmiĢtir.268
Bulgar nüfusun, II. Balkan SavaĢından hemen sonra, 20 Eylül 1913 tarihinde imzalanan Ġstanbul AnlaĢmasına göre, Bulgaristan’da yaĢayan Türk nüfus ile takas edilmesi, Rum nüfusun ise, 24 Temmuz 1923 tarihinde imzalanan Lozan AntlaĢması ve 1926 yılında imzalanan Türk-Yunan Ġskan AntlaĢması ile, Yunanistan’da yaĢayan Türk nüfus ile mübadele edilmesi ile,269
Ģehirde Yahudiler haricinde çok az sayıda gayrimüslim kalmıĢtır.270
Bunun sonucu olarak ta, 19. yüzyıl içerisinde inĢa edilen, 20. yüzyılın baĢlarında yıpranma, yangın ve benzeri nedenlerden dolayı, bakım ve onarım gören veya yeniden inĢa edilen bu kiliseler, Hıristiyan nüfusun Ģehri terk etmesi ile, bakımsızlıktan kullanılmaz hale gelmiĢ, zaman içerisinde yıkılarak günümüze ulaĢmamıĢtır. Günümüze ulaĢan tek kilise, Hatice Hatun Mahallesinde (Kocahıdır) bulunan Bulgar Aya Nikola Kilisesidir. Bulgar Aya Nikola Kilisesinin güney kısmında yer alan cephe duvarının bir kısmı halen ayakta durmakta ancak, çevresindeki bina ve eklentilerinin gölgesinde tamamen yok olma tehlikesi karĢı karĢıyadır.
268 Yannis S. Yanakopulos, a.g.e., s. 56. ; Ali Rıza Dursunkaya, a.g.e., c. 2, s. 92, 93. 269 Hüseyin Salman, a.g.m., s. 87.
270
ġehirde bulunan diğer dini yapı olan, iki sinagogtan eski olan 20. Yüzyılın baĢlarında yıkılarak yerine gelir getirici 4 dükkan yapılmıĢ, yüzyılın baĢında inĢa edilen yeni sinagog ise oldukça bakımsız durumda olup, Ģehirdeki Yahudi nüfusun neredeyse tamamının ekonomik ve bazı olumsuz toplumsal olayların etkisi sonucunda Ģehri terk etmesi nedeni ile, neredeyse kullanılamaz hale gelmiĢtir.
Özelikle 19. Yüzyıl ortalarında, boĢ durumdaki, bugün Yayla Meydanı olarak anılan Kepek Yaylası ve çevresinde Rumlar tarafından birçok dini ve sivil mimari örneği inĢa edilmiĢtir.271
Rumlar tarafından inĢa edilen bu görkemli yapıların çoğu bu yüzyılda geçerli olan neo-klasik tarzda inĢa edilmiĢtir.
Sancak dahilinde oldukça fazla Bulgar Halk olmasına karĢın, dini ve okul yapıları haricinde Bulgarlar tarafından inĢa edilen önemli bir sivil mimari örneğine rastlanılamamıĢtır. Balkan SavaĢları sırasında Ģehre gelen Bulgar Çarı I. Ferdinand’ın onu ağırlayacak ihtiĢamda bir Bulgar evinin olmaması nedeniyle Rum zenginlerinden Dodopoulos’un Yayla Meydanında bulunan evinde misafir edilmiĢ olması bunun en büyük göstergesidir. 272
Bugün, özellikle Yayla Meydanı ve çevresi, Ģehrin en önemli tarihi odak noktası olmasına, burada buluna eserlerin büyük bir kısmının günümüze ulaĢmasına karĢın, yapıların çoğu kullanılmadığından harap durumdadır. Kentsel Sit Alanı içerisinde kalan bu yapılar ile ilgili birçok koruma planı ve kurtarma projesi yapılmasına karĢın, sadece, Yayla Meydanında bulunan eski Arion Müzik Okulu ve Namazgah Caddesinde bulunan eski Vali Konağı restorasyon ile kurtarılabilmiĢtir.
Kırklareli Ġli Merkez Ġlçeye bağlı, 3 Belde ve 40 Köyde yaptığım çalıĢma ve yüzey araĢtırmaları sonucunda, 3 Belde ve 20 Köyde gayrimüslimlere ait, 29 adet dini mimari, 5 adet sivil mimari örneği olmak üzere toplam 34 adet eser tespit edilmiĢtir.
Birçoğu günümüze ulaĢmayan eserlerden en önemlisi ve halen kurtarılabilecek durumda olan Koyunbaba Kilisesidir.
271 Ali Rıza Dursunkaya, a.g.e., c. 2, s. 69. 272
Gayrimüslim Eserleri Ġcmali
Sıra No Kırklareli Merkez Ġlçeye Bağlı Belde ve Köyler Dini Mimari Örneği Sivil Mimari Örneği Toplam
1 Merkez Ġlçe 10 26 36 2 Ahmetçe Köyü 3 Arizbaba Köyü 4 Armağan Köyü 1 2 3 5 Asilbeyli Köyü 6 Bayramdere Köyü 7 Beypınar Köyü 8 Çağalayık Köyü 1 1 9 Çayırlı Köyü 10 ÇeĢmeköy Köyü 11 Çukurpınar Köyü 12 Değirmencik Köyü 13 Demircihalil Köyü 14 Dereköy Köyü 1 1 15 Deveçatağı Köyü 16 Dokuzhöyük Köyü 1 1 17 Dolhan Köyü 18 Düzorman Köyü 19 Erikler Köyü 2 2 20 Eriklice Köyü 4 4 21 Geçitağzı Köyü 1 1 22 Ġnece Beldesi 1 1 2 23 Kadıköy Köyü 1 1 24 Kavaklı Beldesi 1 1 25 Kapaklı Köyü 26 Karadere Köyü 1 1 27 Karahamza Köyü 1 1 28 Karakoç Köyü 1 1 29 Karıncak Köyü 30 Kavakdere Köyü 31 Kayalı Köyü 5 5 32 Kızılcıkdere Köyü 33 Kocahıdır Köyü 34 Koruköy Köyü 1 1 35 Koyunbaba Köyü 1 1 36 Kuzulu Köyü 1 1 37 PaĢayeri Köyü 38 ġükrüpaĢa Köyü 1 1 39 Ürünlü Köyü 40 Üsküp Beldesi 1 2 3 41 Üsküpdere Köyü 42 YoğuntaĢ Köyü 2 2 43 Yörükbayır Köyü 44 Yündolan Köyü TOPLAM 39 31 70
BĠBLĠYOGRAFYA
Yayınlar
Anonim, Kırklareli Valiliği, Kırklareli Ġl Yıllığı, Kırklareli 1967. Anonim, Kırklareli Valiliği, Kırklareli Ġl Yıllığı, Kırklareli 2000.
Anonim, Kırklareli Kültür ve Turizm Envanteri, Kırklareli Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayını, Kırklareli 1987.
Anonim, Yurt Ansiklopedisi, Kırklareli/Tarih, Ġstanbul, 1987, c. 7.
Dursunkaya, Ali Rıza, Kırklareli Vilayetini Tarih Coğrafya Kültür ve Eski Eserleri Yönünden Tetkik, Kırklareli 1948, c. 1.
Dursunkaya, Ali Rıza, Kırklareli Vilayetini Tarih Coğrafya Kültür ve Eski Eserleri Yönünden Tetkik, Kırklareli 1948, c. 2.
Eyyice, Semavi, Bizans Devrinde Edirne ve Eserleri, Ankara 1965. Filov, Bogdan, Rumelinin Esaret Günleri, Ġstanbul 2010.
Haker, Erol, Bir Zamanlar Kırklareli’de Yahudiler YaĢardı, Ġstanbul 2006. Ġnciciyan, P.L - Andreasyan, H.D., Osmanlı Rumelisi Tarih ve Coğrafyası, Ġstanbul 1974.
Karpat, Kemal H., Osmanlı Nüfusu (1830-1914) Demografik ve Sosyal Özellikleri, Ġstanbul 2003.
Karaçam, Nazif, Efsaneden Gerçeğe, Kırklareli 1995. Karal , Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, Ankara 1999, c. 5. Korkut, Ahmet, Serhat ġehri Kırklareli, Ġstanbul 1960.
Lazarov, Simeon, Stoykov, Ġnece-GeçmiĢte Bir Bulgaristan Kaldı, Svilengrad 2002.
Mansel, Arif Müfit, Trakyanın Kültür Tarihi, Ġstanbul 1938.
Onurkan, Somay, Doğu Trakya Tümülüsleri Maden Eserleri/Ġstanbul arkeoloji Müzelerindeki Trakya Toplu Buluntuları, Ankara 1988.
Özmen, Abidin, Trakya, Ankara 1948.
Öztürk, Kadri, Bütünüyle Vize Tarih, Coğrafyası, Ġstanbul 1959. UzunçarĢılı, Ġsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, Ankara 1947, c.1.
Yanakopulos, Yannis S., Doğu Trakya Saranda Eklesies, Selanik 1994. Zıllıoğlu, Mehmet, Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Ġstanbul 1978, c. 5.
Makaleler
Doğruöz, Türkan, “Milli Mücadele Sürecinde Türkiye-Bulgaristan ĠliĢkileri ve Kırklareli’nin Rolü”, Yıldız Dağları ve Yakın Çevresi Tarihi
AraĢtırmaları Sempozyumu, Ġstanbul 2006.
KurtuluĢ, Ġsmail Hakkı, “Kırklareli Demircihalil Köyündeki Ġki Trak Kalesi Hakkında Notlar”, Yıldız Dağları ve Yakın Çevresi Tarihi AraĢtırmaları Sempozyumu, Ġstanbul 2006.
Sandalcı, Sema, “Kırklareli Ġlinin Adları ve Anlamları Üzerine Ġnceleme”, Yıldız Dağları ve Yakın Çevresi Tarihi AraĢtırmaları Sempozyumu, Ġstanbul 2006.
Salman, Hüseyin, “1909-1916 Yılları Arasında Trakya ve Kırklareli’nin Demografik Durumu”, Yıldız Dağları ve Yakın Çevresi Tarihi AraĢtırmaları Sempozyumu, Ġstanbul 2006.
Salman, Hüseyin, “Vize’nin Tarihi Coğrafyası”, Uluslararası Vize Tarih ve Kültür Sempozyumu, Vize 2000.
Sayar, Mustafa Hamdi, “Dareios’un Kırklareli Üzerindeki Seferi”, Yıldız Dağları ve Yakın Çevresi Tarihi AraĢtırmaları Sempozyumu, Ġstanbul 2006. Özdoğan, Mehmet “Kırlareli Höyüğü Kazıları”, Kültür Bakanlığı Anıtlar Müzeler Genel Müdürlüğü 21. Kazı Sonuçları Toplantısı, Ankara 1999, c.1.
Tezler
Kavak, Simen, Kırklareli Monografyası, (Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Klasik Arkeoloji ve Sanat Tarihi Anabilim Dalı, BasılmamıĢ Yüksek Lisans Tezi), Edirne 1995.
Kaymaz, Oya, Esin, Kırklareli ġehri, (Ġstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, BeĢeri ve Ġktisadi Coğrafya Anabilim Dalı, BasılmamıĢ Yüksek Lisans Tezi), Ġstanbul 1995.
Demirli, Murat, Kırklareli Rum Okulu Restorasyon Projesi, (Ġstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı, BasılmamıĢ Yüksek Lisans Tezi), Ġstanbul 2010
ArĢiv
BaĢbakanlık Osmanlı ArĢivleri Belgeleri.
Kırklareli Tapu Müdürlüğü ArĢivi, Camiikebir Mahallesi, 87 ada, 41 parsel, Tapu Senedi.
Kırklareli Tapu Müdürlüğü ArĢivi, Tellakzade Mahallesi, 127 Ada, 2 Parsel, TaĢınmaz Ferman Tercümesi.
Gazete Dergi ve Raporlar
Akın, Veysi, “Kırklareli Adının Tarihçesi”, Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Denizli 1997.
Andreasyan, Hrant D., “Ermeni Seyyahı Polonyalı Simeon'un Seyahatnamesi 1608-1619”, Türkiyat Mecmuası, c. 10, Ġstanbul 1953.
Beksaç, Engin, “Traklar ve Vize”, Sanat Tarihi AraĢtırmaları Dergisi, Sayı 14, Ġstanbul 1998.
Bozkurt, Gülnihal, “II. MeĢrutiyet Osmanlı Mebus Zabıtlarında Bulgar Azınlıkların Kilise ve Okul Sorunları”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi AraĢtırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı 4, Ankara 1990.
Ertuğrul, Özkan, “1995 Yılı Trakya Bölgesi'nde Yapılan Roma-Bizans Devri Yüzey AraĢtırması” Kültür Bakanlığı Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları, Sayı 52, Ankara 1997.
Pekak, M.Sacit, “Osmanlı Ġmparatorluğu Döneminde Gayrimüslim VatandaĢların Ġmar Faaliyetleri ve MustafapaĢa”, Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 51, Ankara 1999.
Yılmaz, Zülküf, “Tarihi Süreç Ġçerisinde Kırklareli”, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, Kırklareli 2006.
Ġnternet
Anonim, Doğu Trakya Kırkkilise,
http://karpodaimon.blogspot.com/2011/05/blog-post_536.html Anonim, Kırkkilise,
http://distance.eled.duth.gr/lex/pages/show.php?limid%20=14870 Anonim, Kırkkilise-Kırklareli”,
http://adrianou125.blogspot.com/2011/08/krklareli.html
Armağan Köyü Web Sayfası, “1920 Doğumlu ġevket Dal Anlatıyor Nasıl Geldiklerini Armağan’a”,
http://www.hediyekoyu.com/sayfa.php?syfid =351504 Athanasiadis, Pantelis Steph., “Kırkkilise”,
http://diasporic.org/mnimes/archives/forty-churches Ayar, Mesut, “Kırklareli (Kırkkilise) Mekteb-i Ġdadisi”,
http://www.historystudies.net/Makaleler/1172640048_4_Mesut_Ayar.pdf Beksaç , Engin, “Traklar ve Vize”,
http://www.vize.com.tr/index.php?option=com_content&task=view&id=17& Itemid=35
Bali, Rifat, “Edirne Yahudileri”,
http://www.rifatbali.com/images/stories/dokumanlar/edirne_yahudileri.pdf Dal, Recep, “Armağan Köyünün Tarihçesi”,
http://www.hediyekoyu.com/sayfa.php?syfid=962014 Emekçi, Mehmet, “Karst in Turkish Thrace”,
http://journals.tubitak.gov.tr/earth/issues/yer-05-14-1/yer-14-1-2-0503-1.pdf Giannakidou, Angeliki, “Petra”,
http://database.emthrace.org/entities/view.cfm?areaid=1&Artid=4d4ba47d- e0c3-c767-fe09-d3c545ef771c&NSPid=3
Giannakidou, Angeliki, “Üsküp”
http://database.emthrace.org/entities/view.cfm?areaid=1&Artid=4d978717- e0c3-c767-fccf-be3fae7f2db4&NSPid=3
Giannakidou, Angeliki, “Skepolos”,
http://database.emthrace.org/entities/view.cfm?areaid=1&Artid=4d972ee6- e0c3-c767-f99f-0ff04ef36886&NSPid=3
Kraisky, Plamen, “Aya Nikola Kilisesi Kırklareli”,
http://kraisky.blog.bg/lichni-dnevnici/2009/09/03/oshte-edin-bylgarski-znak- v-odrinska-trakiia.390891
Madtorov, Panayot,“Doğu Trakyada Bulgar Köy Listesi”, http://www.kroraina.com/knigi/giliev/pm3/pm_4.html Kavaklı Belediyesi, “Kavaklı Hakkın/Beldemizin Tarihçesi”, http://www.kavakli.bel.tr/sayfalar_55_Beldemizin_Tarihcesi.html Kırklareli Defterdarlığı, “Defterdarlığımız/Defterdarlık Konutu”
http://www.kirklarelidefterdarligi.gov.tr/index.php?option=com_content&vie w=article&id=59&Itemid=95
Kırklareli Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, Ġl Çevre Durum Raporu 2009, http://www.cedgm.gov.tr/CED/Files/icd_raporlari/kirklareliicd2009.pdf/ Kırklareli Ġl Özel Ġdaresi, Kırklareli Ġl Özel Ġdaresi Strateji Planı 2010-2014, http://www.sp.gov.tr/documents/planlar/KirklareliIlOzel%20IdaresiSP1014.p df
Kırklareli Uydu Fotoğrafı, http://maps.google.com Kırklareli Valiliği, Kırklareli Genel Bilgiler/Coğrafya, http://www.kirklareli.gov.tr/genel.asp/
Kırklareli Valiliği, “Kırklareli Valiliği ve Trakyaka, Yayla’da Tarihi Hayata Döndürecek”,
http://www.kirklareli.gov.tr/haberoku.asp?id=437&shfler=8&geridonus=tum Kırklareli Valiliği, “Yönetim/Köyler”,
http://www.kirklareli.gov.tr/koyler.asp
Kültür Bakanlığı, “Kırklareli Mağaraları”,
T.B.M.M., Kırkkilise Ġsminin Kırklareline Tahvili Hakkında Takrir,
http://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d02/c010/b016/tbm m020100160469.pdf
Tevfik Fikret Ġlk Öğretim Okulu, “Okulumuz”,
http://www.tevfikfikret.k12.tr/goruntule.php?sayfa=okulumuz Wikipedia, “Ġnece”,
http://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D0%BD%D0%B8%D0%B4%D0% B6%D0%B8%D1%8F
Wikipedia, “ġükrüpaĢa Kırklareli/Tarihi”,
http://tr.wikipedia.org/wiki/%C5%9E%C3%BCkr%C3%BCpa%C5%9Fa,_K %C4%B1rklareli
Wikipedia, “YoğuntaĢ Kırklareli/Köyümüzü Tanıyalım”,
http://tr.wikipedia.org/wiki/Yo%C4%9Funta%C5%9F,_K%C4%B1rklareli Özey, Ramazan “19. Asırda Edirne Vilayetinin Coğrafyası”,
http://www.marmaracografya.com/pdf/6-1-ramazanozey- 19.asirdaedirnevilayeticografyasi.pdf.
PLAN VE ÇĠZĠM LĠSTESĠ
Plan 1. Sveti Spiridon Kilisesi Kadastral Planı. Plan 2. Hagia Nicholas (Aya Nikola) Kilisesi Planı. Plan 3. Hagia Athanasius (Aya TanaĢ) Kilisesi Planı. Plan 4. Astiki Skoli (Yunan Okulu) Planı.
Plan 5. Eski Vali Konağı Planı.