James Marcia Kimlik Statüleri Kuramı

Kimlik gelişimi çalışmalarına öncülük eden ve birçok araştırmacı tarafından kabul gören Erikson’un Psikososyal Gelişimi kuramı ile birlikte birçok farklı kuram ve model ortaya çıkmıştır (Morsünbül ve Çok, 2014). İlgili kuramların kimlik gelişiminde model, dönem, kimlik türü, yaş, süreç ve sonuç gibi farklı boyutları ele aldığı görülmektedir (Atak, 2011). Bu kuramlardan Marcia’nın Kimlik Statüleri, Erikson’un kimlik gelişimi ile ilgili öne sürdüğü birçok ilke ve kavramı benimsemekle birlikte, kimlik türleri ve kimliğin biçimlendiği süreçlere odaklanmıştır (Marcia, 1989).

Marcia’ya göre bireyler içsel yatırım (adanmışlık, bağlanma) ve seçeneklerin araştırılması (keşfetme) olmak üzere iki farklı süreç etrafında kimliklerini şekillendirirler. Keşfetme kişinin bir konudaki (evlilik, inanç, iş vb.) seçimlerini derin bir anlama ve araştırma süreci ile gerçekleştirmesi olarak tanımlanırken, içsel yatırım bireyin farklı seçenekler arasından birine yönelerek yaşamını ve davranışlarını bu seçenek etrafında şekillendirmesidir. Marcia bireylerin keşfetme ve içsel yatırım süreçlerine bağlı olarak kimlik statülerinin geliştiğini belirtmektedir. Buna göre başarılı, ipotekli, moratoryum ve dağınık kimlik olmak üzere 4 farklı kimlik statüsü bulunmakta; bireyin keşfetme ve içsel yatırım süreçlerine katılım düzeyine bağlı olarak kimlik statülerinden birinin gelişimi gerçekleşmektedir (Marcia, 1980)(Şekil 1).

25 Şekil 1. Keşfetme - Bağlanma Süreçleri ve Marcia’nın Kimlik Statüleri (Marcia, 1980)

Başarılı Kimlik: Başarılı kimlik statüsünde bulunan bireyler yaşamdaki kararlarını derin bir içsel anlama ve keşfetme sürecinden geçirirler ve bu doğrultuda seçimlerini gerçekleştirirler. Bu kimlik türü kendi kararlarını almada otonom bir özellik gösteren ve dışsal etmenlerden çoğunlukla etkilenmeyen bireylerde görülmektedir. Başarılı kimlik statüsüne sahip birey içsel ve dışsal süreçleri uyumlu bir benlik yapılandırması ile özümseyerek yaşam felsefesini sağlam temeller üzerine kurmuştur (Sardoğan ve Karahan, 2011). Başarılı kimlik statüsü gösteren bireylerin kendi sınırlılıkları, seçimleri, yetenek ve özellikleri hakkında gelişmiş fikirleri bulunmaktadır. İlgili bireyler meslek, inanç, evlilik, arkadaş seçimi, yaşam görüşü gibi konularda geniş kapsamlı bir keşfetme süreci yaşamış ve bunun sonucunda seçimlerini kendi benlikleri ile özümseyerek gerçekleştirmişlerdir (Marcia, 2002b).

İpotekli Kimlik: İpotekli kimlik statüsüne sahip bireyler derin ve kapsamlı bir araştırma süreci olmaksızın yaşamdaki kararlarını vermiş ve herhangi bir alandaki seçimlerini erken bir bağlanma süreci kapsamında gerçekleştirmişlerdir. Bir başka deyişle, ipotekli kimlik herhangi bir keşfetme, düşünme ve sorgulama süreci olmaksızın bireylerin kendisine sunulan kimlik özelliklerini özümsemesi ile ortaya

Başarılı Kimlik

26 çıkmaktadır. Alınan kararlar ve yapılan seçimler dış faktörler etkisi altında gerçekleşirken bireyler aldıkları kararlar ve seçimler ile birlikte erken bağlanma yaşamakta; değişime ve farklı seçeneklere kapalı bir kimlik yapısı göstermektedirler (Marcia, 1987). Bu bireyler genellikle çocukluk yıllarında ebeveynleri ve sosyal çevreleri tarafından kendilerine sunulmuş olan seçimleri sıkı bir şekilde benimserken farklı seçenekler arasında keşfetme süreçleri düşük düzeyde kaldığı için kimlik bunalımı (krizi) yaşamazlar. Geleneksel düşünceye bağlılık, bir otorite veya liderin kararlarını takip etme, erken bağlılık ve karar alma, deneyimlere kapalı olma ve düşük kaygı düzeyi gibi kişilik özellikleri gösterirler (Atak, 2011; Sardoğan ve Karahan, 2011). Literatürdeki çalışmalar, sporcu öğrencilerin spora özgü yaşam tarzı etrafında yoğun bağlanma yaşamalarından kaynaklı olarak diğer gelişim alanlarındaki keşfetme süreçlerine ket vurulduğunu ve bunun sonucunda ipotekli kimlik yapısı geliştirmeye eğilimli hale geldiklerini göstermektedir (Beamon, 2012; Brewer ve Petitpas, 2017;

Brown, Glastetter-Fender ve Shelton, 2000; Cabrita, Rosado, Leite, Serpa ve Sousa, 2014; Linnemeyer ve Brown, 2010; Murphy, Petitpas ve Brewer, 1996; Newman ve Newman, 1991; Petitpas ve France, 2010; U’Ren, 2017; Watt ve Moore, 2002;

Yukhymenko-Lescroart, 2018). Buna karşın sporcu öğrencilerin ipotekli kimlik statüsü geliştirmeye eğilimli oldukları şeklindeki değerlendirmelerin kalıplaşmış önyargılardan ve aşırı genellemelerden kaynaklandığını gösteren araştırmalarda mevcuttur (Miller ve Kerr, 2003; Perna, Zaichkowsky ve Bocknek, 1996).

Moratoryum Kimlik: Moratoryum kimlik statüsü bireylerin sürekli olarak araştırma ve keşfetme süreçlerine katılım gösterdiği, ancak herhangi bir konuda bağlanmanın deneyimlenmediği kimlik tipi olarak ifade edilmektedir. Moratoryum kimlik statüsüne sahip bireylerin yönelimleri belirsizdir ve sürekli olarak yeni rolleri denerler (Marcia, 2002a). Her şeyi değiştirme isteği, hayata ilişkin kararları erteleme, kararsızlıklar etrafındaki bunalımlar, dış dünyaya karşı kuşkucu ve kararsız bir şekilde yaklaşma moratoryum kimlik statüsü geliştiren bireylerde görülebilmektedir (Atak, 2011). Bu bireyler seçenekler arasında kapsamlı ve derin bir araştırma süreci deneyimlemelerine rağmen, seçim yapma ve bağlanma noktasında sınırlılık göstermektedir

Dağınık Kimlik: Dağınık kimlik statüsündeki bireyler keşfetme ve içsel yatırım süreçlerine hemen hemen hiç katılmazlar; istikrarsız araştırmalarda bulunmalarına rağmen bu araştırmalar geçici ve sonuç getirmeyen süreçlerden oluşmakta ve herhangi

27 bir bağlanma ile sonuçlanmamaktadır. Genel olarak ergenliğin ilk yıllarında görülen dağınık kimlik statüsü bireylerin herhangi bir alanda sorgulama, keşif veya seçim yapmadıkları en ilkel kimlik türünü temsil etmektedir. Dışarıdan gelen etkilere açık olan dağınık kimlik statüsündeki bireyler zararlı alışkanlıklara yönelme noktasında riskli bir gruptur (Sardoğan ve Karahan, 2011). Herhangi bir konuda içsel yatırım süreci yaşamayan bu bireyler halihazırdaki yaşantılarından memnuniyet duymamalarına karşın yaşamlarını ve kararlarını değiştirmek için herhangi bir faaliyette bulunmazlar. Dağınık kimlik statüsünde bulunan bireyler, dışlanma, düşük özgüven, saygı ve otonomi gösterirken, gelenekselci, kararsız ve kişilik yapısı göstermektedir (Marcia, 1987, Marcia, 2002b).