ISO 14000 Çevre Yönetim Sistemi

ISO (International Organization for Standardization), Uluslararası Standard Organizasyonu’nun kısaltmasıdır. Uluslararası alanda standardı sağlamak amacıyla 23

Şubat 1947 yılında kurulan ISO, 138 ülkenin ulusal standart kuruluşlarının katılımıyla faaliyetlerini sürdürmektedir.

Bu bağlamda, öncelikle ISO 9000 serisi standartlar oluşturulmuştur. Çevre bilincinin yaygınlaşmasıyla birlikte bu alanı kapsayan ISO 14000 serisi standartlara da ihtiyaç duyulmuştur. ISO uluslararası bir kimlik taşıdığından çevre ile ilgili çalışmaların da uluslararası boyutta ele alınarak birlik ve beraberlik içerisinde yürütülmesi gerektiği düşünülmüştür.

ISO 14000’in getirdiği standartlar sayesinde temiz bir çevre teşvik edilirken, aynı zamanda iş dünyasının, iş hacminin ve ticaretin de büyümesi amaçlanmaktadır (http://www.dtm.gov.tr).

Çevre yönetim sistemi, en basit tanımıyla, işletmelerin çevreye verdikleri ya da verecekleri zararların azaltılması ve hatta mümkünse ortadan kaldırılması için geliştirilen yönetim sistemidir.

ISO 14000 çevre yönetim sistemi standartları serisi; hem işletmeler hem de ürünler için çevre faaliyetlerinin analiz edilmesi, etiketleme, denetleme ve yönetme sistem ve araçlarını kapsamaktadır ( Soylu, 2005: 42). ISO Eylül 1996’da, çevre boyutlarının kontrolü ve giderilmesi konularında koşullar içeren ve özellikle kalkınmakta olan ülkelere uygun ISO 14001 Çevre Yönetim Sistemleri standardını yayınlamıştır. Uygulamaları hızla yayılan ve kabul gören ISO 14001 Standardı, çevre politikası, çevre amaçları/hedefleri ve çevre programları doğrultusunda çevre boyutlarının denetimi ve çevresel zararların giderilmesine yönelik koşulları içermektedir ( Soylu, 2005: 43). Çok yakın bir gelecekte en küçük işletmelerin bile, müşterilerine, kamu denetçilerine, sivil toplum kuruluşlarına, sigorta şirketlerine, komşularına ve meslek örgütlerine, işletmelerinde çevre yönetimi uyguladıklarını göstermek zorunda kalacakları söylenebilir (Soylu, 2005: 42).

1.7.1. ISO 14000 Standart Serisi

Çevre yönetim sistemi standart numaraları ve ana ve alt başlıkları aşağıda verilmiştir. ISO 14001: 2004 Çevre Yönetim Sistemi - Özellikler ve Kullanım Kılavuzu,

ISO 14004: 2004 Çevre Yönetimi - Çevre Yönetim Sistemleri - Prensipler, Sistemler ve Destekleyici Teknikler İçin Genel Kılavuz,

ISO 14010: Çevre Yönetimi – Çevre Denetim Kılavuzu – Çevre İle İlgili Denetimin Genel Prensipleri,

ISO 14011: 2000 Çevre Yönetimi - Kalite ve Çevre Tetkiki İçin Kılavuz,

ISO 14030: Çevre Performansı Taslağı,

ISO 14031: 2002 Çevre Yönetimi - Çevre Performans Değerlendirmesi – Kılavuz, ISO 14040: 1998 Çevre Yönetimi - Hayat Boyu Değerlendirme Genel Prensipler ve Uygulamalar,

ISO 14060: Çevre Yönetimi – Mamullerin Çevre Veçhelerinin Mamul Standartlarına Dahil Edilmesi İle İlgili Kılavuz .

1.7.2. Standart Prensipleri

Çevre yönetim sistemi, yükümlülük altına girme ve politika, planlama, uygulama ve işlem, kontrol ve düzeltici faaliyet, gözden geçirme ve geliştirme olmak üzere beş prensipten oluşur. Bu prensipler aşağıda kısaca açıklanmaktadır.

- Yükümlülük Altına Girme ve Politika: Kuruluş çevre politikasını tayin etmeli ve çevre yönetim sistemine bağlılık taahhüdünde bulunmalıdır.

-Planlama: Kuruluş faaliyet, ürün ve hizmetlerinin çevre boyutlarını belirlemeli, bunların önemli olanlarını seçmelidir. Taahhütlerini gerçekleştirmek için amaç ve hedefler tespit etmeli, bu amaç ve hedeflere ulaşmak için gerçekleştireceği faaliyetleri programlamalıdır.

-Uygulama ve İşlem: Kuruluş, çevre politikasını gerçekleştirmek, amaç ve hedeflerine ulaşabilmek maksadıyla etkin bir uygulamada bulunabilmek için gerekli yetenek ve imkanlarla birlikte bir destek mekanizması geliştirmelidir.

-Kontrol ve Düzeltici Faaliyet: Kuruluş, çevre icraatını ve bu icraattaki başarı derecesini ölçmeli, izleyip değerlendirmelidir.

-Gözden Geçirme ve Geliştirme: Kuruluş, genel çevre icraatını ve bu icraattaki genel başarı derecesini geliştirmek amacıyla, çevre yönetim sistemini gözden geçirmeli ve sürekli olarak geliştirmelidir (http://www.tse.org.tr).

1.7.3. Çevre Yönetim Sisteminin Yararları

Çevre yönetim sisteminin yararlarını aşağıdaki gibi maddeler halinde özetlemek mümkündür.

-Enerji ve diğer kaynakların tüketiminde azalma sağlayacak alanlarının tespit edilmesi, kaynakların etkin kullanımı ile elde edilen ekonomik kazanç,

-Yükümlülük ve risklerin azalması,

-Çevreye ilişkin yasal ve diğer kurallar ile gerekliliklere kolaylıkla uyum sağlanması, -Çevre korumasında çevre yönetimi sistemlerini kullanarak katkı sağlayan lider işletmelere verilen teşvik ve ödüllerden yararlanmak,

-Kirliliğin engellenmesi ve atıkların azaltılması,

-Hisse sahiplerinden gelen çevre korumasına ilişkin baskılara karşılık verebilmek, -Toplumun iyiliğine olumlu katkıda bulunmak,

-Üstün kaliteli işgücü yaratama hususunda ilgi sağlanması, -“yeşil” ürünler pazarından ve oluşan kardan pay almak,

-Sigorta işlemlerinde kirlilik olaylarının kapsam dışında kalması, -Pazar payının korunmasında ve arttırılmasında sağlanan katkılar, -İhalelerde elde edilen rekabet gücü,

-Değişen koşullara uyum göstermede elde edilen yetenek artışı (http://www.dtm.gov.tr).

1.7.4. ISO 14000 Çevre Yönetim Sisteminin Belgelendirilmesi

Bu standart, gönüllülük esasına dayanmakla birlikte, bir kez kurulunca standarda uymak zorunludur ( Ekinci, 2000: 39). Her ne kadar gönüllülük esasına dayansa da zamanla uluslararası pazarda olmazsa olmaz bir nitelik taşıyacağından organizasyonların talebi hızla büyüyecektir. Talep eden organizasyonların aşağıda belirtilen tedbirleri almaları uygun olacaktır.

Organizasyon:

b) İlgili belgeleme işlemlerinin yönlendirilmesi için gerekli bilgileri sağlamalı, yazılı veya elektronik ortamda saklanmaları için gerekli tedbirleri almalıdır (Akbay, 2005: 51).

Belgeye bağlama işlemleriyle ilgili ayrıntının düzeyi; Çevre Yönetim Sistemi’nin temel unsurlarının ve bunlar arasındaki etkileşimin açıklanması için yeterli, özel bölümlerinin çalışmasıyla ilgili daha ayrıntılı bilgilerin nereden elde edilebileceği konusunda yol gösterici özelliğe sahip olmalıdır (Soylu, 2005: 45). Satandartta belgeye bağlama sisteminin, organizasyonun uyguladığı diğer sistemlerle birlikte entegre olabileceği belirtilirken; tek bir el kitabı şeklinde olmasının zorunlu olmadığı da belirtilmektedir. Uluslararası pazarda, büyük sanayicilerin olduğu kadar bu sanayilere gelir sağlayan KOBİ’lerin de hayatta kalabilmeleri ve pazar paylarını koruyabilmeleri için pazarın aradığı şartlara uyum göstermeleri zorunludur (Ekinci, 2000: 42). Buradan anlaşıldığı üzere; ISO 14000 çevre yönetim sistemi standartlarını uygulamak KOBİ’ler açısından çok fazla önem arz etmektedir.