Isıl İşlem Uygulanan Ağaç Malzeme Türleri

Genellikle tropikal türler yerine, yerli ağaç türleri ısıl işleme tabi tutulduktan sonra kullanılmaktadır. Başlangıçta çam, ladin, göknar gibi nispeten düşük değerli kerestelere sahip iğne yapraklı ağaçlara uygulanan ısıl işlem tekniği günümüzde artık yapraklı ağaç türlerinin de birçoğuna uygulanmaktadır. Örnek olarak, tik, ayous, ıroko, dişbudak, meşe, kayın, kavak, yabani kiraz, kestane, manolya, okaliptüs türleri bunlardan bazılarıdır [109], [117], [119]. Her geçen gün kullanımı ve uygulama alanları artan ısıl işlemli ahşap malzemenin tedarik süresinin kısaltılması ve maliyetlerinin düşürülmesi için yereldeki ağaç türlerinin kullanımı değerlendirilmelidir. Hammadde kaynaklarının kısıtlı olduğu günümüzde, plantasyonlarda yetişen yerli türlerin ısıl işlem yapılarak kullanılması oldukça önemlidir. Bu araştırmada kullanılmak üzere seçilen dişbudak ve ıroko türlerine ait genel bilgilere bu bölümde yer verilmiştir.

1.5.4.1. Dişbudak (Fraxinus angustifolia Vahl.) Odununun Özellikleri

Oleaceae familyasının bir türü olup, dünyada kuzey yarım kürenin ılıman bölgelerinde ve ender olarak da subtropikal ve tropikal yayılış gösteren bir ağaç türüdür [120]. Kuzey Avrupa ve Kuzey Amerika kökenli dişbudak, ThermoWood işlemi sonrasında en güzel sonuç veren sert ağaç grubudur. Türkiye’de dişbudağın Fraxinus excelsior L. (Adi dişbudak), (Fraxinus angustifolia Vahl.) (Dar Yapraklı Dişbudak-Sivri Meyveli Dişbudak) ve (Fraxinus ornus L.) (Çiçekli dişbudak) olmak üzere üç türü ve bu türlere ait toplam yedi alt türü bulunmaktadır. Kıymetli odun özelliklerinin yanı sıra, hızlı gelişen türler içinde anılan dar yapraklı dişbudak (DYD) ülkemizde saf ormanlar kurabilmektedir [120], [121]. Dar yapraklı dişbudak, kereste üretiminde F. exelsior’a benzeyen ve mobilyacılıkta kullanılan odun özellikleri ile önemli bir türdür. Dişbudak odununa ait farklı kesitlerin mikroskobik görüntüsü Şekil 1.24’de verilmiştir.

Şekil 1.24. Dişbudak, a) enine kesit b) teğet kesit c) radyal kesit [33].

Makroskopik yapı özellikleri bakımından; dişbudak odununun mekanik ve teknolojik özellikleri yüksektir. Genellikle yıllık halkalar genişledikçe odunun yoğunluğu ve sertliği artar. Diri odunu geniş, beyaz ve açık sarımsı renkte, öz odunu yaklaşık 40 yaşına kadar diri odunun renginde olup, genellikle 40 yaşından sonra bazı tomruklarda biraz daha koyu renkte öz odunu oluşumu görülür. Dişbudak odunu ana kimyasal bileşenlerinden, selüloz oranı %41-47, lignin içeriği %21-30, pentozan oranı %21-27 arasında değiştiği, odun yan bileşenlerinden alkolbenzen çözünürlüğü %5,4 ve pH’ı ise 5,8 olduğu belirtilmektedir [33]. Diri odunu geniş, genellikle sarımsı beyaz renkte ve parlaktır. Diri ve öz odunu arasında renk farklılaşması yoktur. Diri odun-öz odun sınırı her zaman belirgin değildir. Çok yaşlı ağaçlarda görülen yalancı öz odunu (kahverengi öz odun) kül rengimsi kahverengidir [6]. Yıllık halka sınırları belirgin olup, traheleri halkalı düzendedir. İlkbahar odununda traheler büyük ve 1-4 sıra, radyal kesitte iğne çiziklidir. Yaz odunu tabakasında traheler küçük, fakat çevresindeki paranşim hücreleri nedeniyle belirgin hale gelirler. Öz ışınlar dar, radyal kesitte lup altında kısa aynacıklar şeklinde görülürler. Dekoratif, sert ve ağır bir odunu vardır [33].

Mikroskobik özellikleri bakımından; halkalı traheli, ilkbahar odunu traheleri enine kesitleri oval veya yuvarlak biçimde, tek tek, bazen ikisi bir arada ve 1- 4 sıradır. Çapları çok büyük, teğet çapları 350 μm kadar, mm2’_{de 12 adet, yaz odunu traheleri çapları küçük} ve ortalama 50 μm çapta, çeperleri çok kalın ve seyrek bir şekilde dağılmış olum mm2’_de 22 adet, tek tek, ikisi bir arada veya kısa radyal sıralar oluştururlar. Traheler de tül oluşumu görülür, perforayson tabloları basit tiptedir [33]. Öz ışınları homojen yapıda, 1- 3-5 hücre genişlikte, oldukça kısa, ortalama 10 hücre yüksekliğinde, teğet kesitte mm’de 7-10 adettir [33]. Dişbudak odununa ait fiziksel ve mekanik özellikler Çizelge 1.10’da verilmiştir.

Çizelge 1.10. Dişbudak odununun fiziksel ve mekanik özellikleri [33]. Yoğunluk Do 0,65 g/cm 3 D12 0,69 g/cm3 Daralma yüzdesi βr 5,00 % βt 8,00 % βv 13,20 %

Elastikiyet Modül E-Mod. 13000 N/mm2

Eğilme direnci σE 117 N/mm2

Basınç direnci σB // 51 N/mm2

Çekme direnci σÇ // 162 N/mm2

Dinamik eğilme direnci a 0,66 kN/cm

Kurutma ve işlenme özellikleri bakımından; odunu kolay ve hızlı kurutulur. Ancak yüksek sıcaklıklardan kaçınılmalıdır. Çatlamaya ve dönüklüğe meyillidir. İyi işlenir, yapıştırılması ve üst yüzey işlemlerinde cilalanması iyidir. Kolay renk verebilir ve soyulabilir [33].

Odunu dayanıklı değildir ve mantar/böcek arız olabilir. Orta derecede güç emprenye edilebilir. Koyu renkli öz odunu varsa emprenye edilmesi güçtür. Dişbudak odunu; yatlarda ve teknelerde, sandal ve tekne kürekleri, spor aletleri, beyzbol sopası ve bilardo ıstakaları, alet sapları, kavisli işler ile bükme [27] ve masif mobilya ile ahşap kaplama levha yapımında kullanılır [33]. Genellikle teknelerde posta, ve omurga yapımında kullanılabildiği gibi teknelerin iç dekorasyonunda da tercih edilmektedir [26]. Ayrıca odunu ağır, sert ve kaba tekstürlü bir yapıya sahip olup mobilya, karoseri, vagon, fıçı, kayak takımı imalatında da kullanılır [6]. Kaplama levha endüstrisinde yüksek elastikiyet ve yüksek eğilme direnci aranan kullanım alanlarında, örneğin spor aletleri yapımında geniş yıllık halkalı dişbudaklar tercih edilmektedir [2],[120], [121]. Endüstriyel olarak değerli bir odun türüdür [122].

1.5.4.2. Iroko (Chlorophora excelsa) Odununun Özellikleri

Moraceae familyasının bir türü olup Batı, Orta, ve Doğu Afrika’da doğal olarak yetişmektedir. Iroko’dan başka diğer ticari isimleri Kambala ve Odum’dur. Ağaç boyu 45 m, gövde çapı 0,6 -2,0 m, kullanılabilir gövde uzunluğu 20 - 28 m’dir. Gövde silindirik ve 1 m yüksekliğe kadar kök çıkıntılıdır [33]. Iroko odununun farklı kesitlerine ait mikroskobik görüntüsü Şekil 1.25’de verilmiştir.

Şekil 1.25. Iroko, a) enine kesit b) teğet kesit c) radyal kesit [33].

Mikroskobik yapı özellikleri bakımından, diri odunu 5-10 cm genişlikte, sarımsı beyaz ile gri renkte, öz odun başlangıçta gri sarı ile açık kahverengi, zamanla altın sarısı ile kahverengiye dönüşür. Yıllık halka sınırları, traheler ve boyuna paranşimler çıplak gözle, öz ışınları ise lup altında görülür. Tekstür orta ile kaba, yeknesak, kaba iğne çizikli, lif yapısı hafif girift, bazen düzensizdir. Yer yer kalsiyum karbonat birikmesi görülür, dekoratif bir görünüme sahiptir [33].

Mikroskopik yapı özellikleri bakımından, traheler dağınık, çoğunlukla tek tek ya da ikisi bir arada, nadiren radyal sıralı, çapları 32-230 μm, trahe sayısı mm2_{’de 1-10 adettir.} Boyuna paranşimler paratraheal bileşik şeritli, kanatlı ve bileşik halkalıdır [33].

Öz ışınları heterojen, 6-26 hücre yüksekliğinde, 1-5 hücre genişliğinde, teğet kesitte mm’de 3-9 adettir. Boyuna paranşimlerde ve öz ışını kenar hücrelerinde kristaller vardır. Esas doku libriform liflerinden oluşur [33]. Iroko’ya ait fiziksel ve mekanik özelliklerine ait veriler Çizelge 1.11’de verilmiştir.

Çizelge 1.11. Iroko odununun fiziksel ve mekanik özellikleri [33].

Yoğunluk Do 0,48-0,67 g/cm3 D12 0,65 g/cm3 Daralma yüzdesi βr 3,5 % βt 5,2 % βv 11,0 %

Elastikiyet Modülü E-Mod. 9900 N/mm2

Eğilme direnci σE 118 N/mm2

Basınç direnci σB // 58-81 N/mm2

Çekme direnci σÇ // 55-140 N/mm2

Kurutma ve işlenme özellikleri bakımından, ıroko kerestesinin kurutması kolay, fakat çarpılma ve çatlama riski az da olsa mevcuttur. Kullanım yerinde boyutsal sabitliği iyidir. İşlenme özelliği iyi, kesiciler üzerinde orta derecede köreltme etkisi vardır. Irokonun yapıştırılması ve çivi tutma özelliği, yüzey işlemleri, yüzeylerde doldurma ve temizleme yapıldığı takdirde verniklenmesi çok iyidir. Yüksek rutubette testere tozları dernatitis ve astım gibi hastalıklara neden olabilmektedir [33].

Dayanıklılık ve emprenye edilebilme özelliği bakımından, diri odun mantar ve böceklere karşı hassas, öz odun mantar, termit ve deniz zararlılarına karşı dayanıklıdır. Öz odun güç emprenye edilir. Kullanım yerleri; binalarda iç ve dış mekânlarda marangozluk işlerinde dekoratif kesme kaplama levha, döşeme, parke, mobilya, vagon, bahçe mobilyaları, yat ve kotra yapımında kullanılmaktadır [33], [123]. Harici alanlarda; havuz kenarlarında, bank ve bahçe mobilyalarında, çocuk parklarında, kent mobilyalarında, kamelya, saksı, çöp kutusu, güverte, yat mobilyası, duş zeminleri, bina dış cephe kaplamaları gibi alanlarda da yaygın olarak kullanılmaktadır.