Irak yönetiminin her döneminde baskı görenIraklı Türkmenler, eğitim konusunda da birçok kez asimilasyon politikalarına maruz kalmışlardır. Kraliyet döneminde Anayasa’nın 14’üncü Maddesi ile Türkmenlere kendi dillerinde eğitim görme hakkı tanınmakta iken, bu yasayı uygulamada Türkmenlerin dışındaki diğer azınlık gruplara da bu fırsat sağlanmıştır. Irak’ın İngiliz mandası ile yönetildiği 1930 yılına kadar Irak hükümeti, Türkmenlerin yerleşmiş oldukları bölgelerde ilk ve orta dereceli okullarda Türk diliyle eğitim yapılmasını izin vermiştir. Ders veren öğretmenler Türk olup, ders kitapları Türkiye’den gelmekte ve Türkiye’deki ders programlarına uygun olan paralel bir müfredat uygulanmaktaydı. 1930 yılında Irak’taki manda idaresinin kalkmasıyla ve Irak’ın 1932’de Milletler Cemiyeti’ne üyelik elde etmesiyle Türklerin yaşadıkları
23
bölgelerin hepsinde Türkmen dilinin kullanılması kabul edilmiştir. 1970’lerin başlarında, “Irak Türklerini Araplaştırma”politikası ile beraber Türkmenlerin eğitim aldıkları okul sayısında büyük bir düşüş yaşandı ve bu uygulamaya kısıtlamalar getirildi. 1992’ye kadar Türkmenlerin çoğu kesimi, çocuklarını Arapça eğitim veren okullara gönderirken, Irak Milli Türkmen Partisi’nin Celal Talabani liderliğindeki KYB ile Türkçe eğitim veren okullar konusunda uzlaşmaya varması ile ilk önce Erbil’de 2, Kifri’de 1 tane Türkçe eğitim veren ilkokul açılmıştır. 1996’da KDP’nin Erbil’i ele geçirdikten sonra bölgedeki Türk okullarındaki eğitimi engellemeye yönelik çalışmaları hızlanmıştır.54 Günümüzde, 2005 Irak Anayasası’nın 4. Maddesi, Irak’ın
resmi dilleri olan Arapça ve Kürtçe ile beraber; Türkmen, Süryani ve Ermenilerin çocuklarının da kendi ana dillerinde eğitim almalarını sağlayan hakları da kapsamaktadır. Bu maddeye göre, nüfusun çoğunluğunu oluşturdukları durumlarda Türkmen ve Süryani dilleri, idari birimlerin de resmi dili olarak kabul edilebilir. Üstelik bu maddeye göre; her bölge ve ilde resmi dile ek olarak başka bir dil de resmi dil olarak kabul edilebilir. 2005 Anayasası’nın 145. Maddesi ile ülkedeki azınlık olarak kabul edilen Türkmen, Süryani, Keldani ve diğer grupların idari, siyasi, kültürel ve eğitim alanlarındaki hakları garanti altına alınmaktadır. 2005 Anayasası’nın bu maddeleri ile beraber, Türkmence olarak verilen eğitim yasal olarak başlamıştır. Irak’taki Türkmenler Esas ve Şumuli olmak üzere iki tür okulda eğitimlerini alabilmektedirler. Esas okullarda eğitim ana dilde verilirken, Şumuli okullarda ise eğitim Arapçadır ve sadece bir ya da iki saat Türkçe eğitimin verildiği okullardır.55
2005 tarihine kadar Türkmen esas okullarında görev yapan öğretmenlerin maaşları Türkmeneli İşbirliği ve Kültür Vakfı (TİKV) tarafından karşılanmaktaydı. Fakat daha sonra öğretmen atamaları ile maaşlarının ödenmesi Irak Eğitim Bakanlığı tarafından üstlenilmiştir. Eğitim dili olarak Türkmencenin kabul edildiği esas okullarda 4 saat Arapça dil dersi ile 2 saat din dersi Arapça olarak verilmekte ve bunun dışındaki tüm eğitim Türkmence ile yapılmakta idi. İstanbul şivesi eğitim dili olarak kabul edilmiştir.
54 Kendirli, a.g.e., s. 64.
55 İbrahim Anwar, “Irak’ta Türkçe Eğitiminin Dünü ve Bugünü”, Gazi Üniversitesi Türkçe
24
Irak’ta Türkmen okullarındaki eğitim dili konusunda tartışma son bulmuş değildir. Eğitimin Türkçe mi yoksa Türkmence mi yapılacağı konusunda görüş farklılıkları bulunmaktadır. Irak’ın farklı bölgelerinde bulunan Türkmenler arasında konuşulan dil açısından lehçe farklılıklarının bulunması ve bu farklılıkların eğitimde zorluklar ortaya çıkarmasından dolayı, eğitim dilinde Türkmence değil, ortak eğitim dili olarak Türkiye Türkçesi seçilmiştir. Türkmen esas okullarının kitap ihtiyacı bugüne kadar, TİKV tarafından karşılanmaktaydı fakat 2013-2014 eğitim döneminden itibaren Türkçe kitapların Irak Eğitim Bakanlığı tarafından hazırlanması ve dağıtılması planlanmıştır. Şumuli okulların kitapları ise Irak Eğitim Bakanlığı tarafından temin edilmektedir. 2012’de Irak Eğitim Bakanlığına bağlı Türkmen Eğitimi Genel Müdürlüğü oluşturulmuştur ve illerde de Türkmen Eğitimi Müdürlüğü’ne bağlı şubeler oluşturulmuştur.
Musul, Kerkük, Selahattin, Diyala ve Bağdat’taki Türkmen okullarından sorumlu olan Türkmen Eğitimi Genel Müdürlüğünün en önemli görevi ilgili okullara yapılan öğretmen atamalarıdır. Irak Kürt Bölgesel Yönetimi (IKBY) sınırları içerisinde bulunan Türkmen okullarındaki görev alan öğretmenler, IKBY Eğitim Bakanlığı’na bağlıdır ve maaşlarını buradan almaktadırlar. IKBY Milli Eğitim Bakanlığı Türkmen okullarında yaşanan öğretmen eksikliğini çoğunlukla sözleşmeli öğretmen istihdam ederek gidermektedir. Türkmen okullarında yaşanan en önemli sorun yeterli öğretmen olmayışı ve kitap sıkıntısıdır. Irak merkezi hükümetinin az sayıda Türkmen öğretmeni ataması ve atanan bu öğretmenlerinin çoğunun Şumuli ve Arapça eğitim yapan okullara da gönderilmesi esas okullarda sürdürülmeye çalışılan eğitimde oldukça sıkıntılı bir durum oluşmasına sebebiyet vermektedir.
Irak Eğitim Bakanlığı ve IKBY Eğitim Bakanlığı tarafından hazırlanan eğitimde kullanılan kitaplar, Arapça olarak alınmakta ve TİKV’ye bağlı Türkmen Kültür Merkezi tarafından, bu kitapların her yıl Irak Eğitim Bakanlığı tarafından değiştirilen müfredata göre Türkiye’de Türkçe çevirisi yapılmaktadır. Bu nedenle Türkçe kitapların Irak’ta eğitim gören çocuklara yetiştirilmesi de uzun zaman almakta bunun sonucu olarak öğrenciler kitap eksikliği yaşamakta ve eğitimlerinden geri kalmaktadırlar. Türkmen esas okullarında ilk ve orta öğrenimini tamamlayan Türkmen öğrenciler, bu okullarda verilen Arapça dilinin yeterli olmayışından dolayı üniversite sınavlarında başarılı olamamaktadırlar. Esas okullarda eğitimini tamamlayan çoğu
25
Türkmen öğrencinin üniversite eğitiminde de sıkıntılarla karşılaştığı ve yeterli başarıya ulaşma konusunda zorluklarla karşılaştığı görülmektedir. Bu problemin nedeni ise Irak’ın resmi dilinin Arapça oluşu ve esas okullarda eğitim alan Türkmen öğrencilerin Arapçadaki eksiklikleridir.56