etmez; İdare Mahkemesindeki iptal davasını “ bekletici mesele ” sayarak bu davanın neticelenmesini bekler ve işlemin iptal edilip edilmemesine göre de hüküm tesis eder. Ancak önemle belirtilmesi gerekir ki bu iki davanın da derdest olması yani aynı anda görülmekte olması gerekmektedir. Zira taşınmaz malikinin, bedelin tespiti davası sayesinde taşınmazının kamulaştırma bedelini almaya hak kazanması ile aynı işlemin iptalini talep etmesi hukuken mümkün değildir. İşte bu gerekçeyledir ki bekletici mesele uygulaması söz konusu olmaktadır.
Yargıtay’ın da yerleşik içtihatları doğrultusunda, idari yargıda açılan iptal davasında yürütmenin durdurulması kararı verilmedikçe, adli yargıda görülen kamulaştırma bedelinin tespiti ve idare adına tescili davasında, idare mahkemesindeki iptal davası bekletici mesele sayılmaz112.
II.1.3. YARGILAMA SÜRECİ
Görev ve yetki kavramları ile davanın tarafları, usul hukukunu ilgilendiren ve inceleme konusunu oluşturan hususlardır. Konumuz gereği, bu kavramlar açısından fazla ayrıntıya girilmeden, genel bilgi mahiyetinde birkaç noktaya değinilecek ve kamulaştırmadan doğan ihtilaflarda görevli ve yetkili yargı merciileri ile husumetli taraflar inceleme konusu yapılacaktır.
II.1.3.1. GÖREVLİ VE YETKİLİ MAHKEME
Görev ve yetki kavramları, usul hukuku açısından birbirinden ayrı ve özel anlamları olan kavramlardır. Görev, genel olarak, bir yargı yerinin, dava konusu yönünden yetkili olması durumunu gösterir. Buna karşılık, yetki deyimi, bir mahkemenin yer yönünden yetkisini gösterir.
112
Bir ülkede birden çok yargı düzeninin bulunması, ya da bir yargı düzeni içinde birden çok yargı kuruluşlarının yer alması, bizi görev dağılımı sorunu ile karşı karşıya bırakır. Yargı düzenleri arasında görev dağılımı söz konusu olabileceği gibi, bir yargı düzeni içinde yer alan yargı yerleri arasında da görev dağılımı söz konusu olabilir. Bir yargı düzeninin, ya da bir yargı düzeni içinde yer alan bir yargı yerinin görev alanının belirtilmesi, kamu düzeni ile ilgilidir. Taraflar anlaşsalar bile, bir mahkemenin görev alanını değiştiremezler. Adli ve İdari yargıda, görevsizlik itirazı yapılmadan da mahkeme kendiliğinden görevsizlik kararı verebilir113.
Görevli ve yetkili mahkeme konusunu, kamulaştırma işlemi ile ilgili açılabilecek davalara göre ayrı ayrı irdelemek gerekir. Kamulaştırma bedelinin tespiti ve tescili davaları, dava konusunun miktarına bakılmaksızın, taşınmazın ( kamulaştırılan kaynak ise bu kaynağın ) bulunduğu yer asliye hukuk mahkemesinde görülmektedir.
İdari yargının görev alanına girmekle birlikte, kamulaştırma işleminin iptaline ilişkin davalar ise taşınmazın bulunduğu yer ( veya bölge ) idare mahkemesinde görülmektedir.
Bu noktada önemli bir hususun hatırlatılmasında fayda olacaktır; Kamulaştırma Yasası’nın 10. maddesi, asliye hukuk mahkemesinde görülen bedel tespiti ve tescil davasında görevle ilgili olarak istisnai bir düzenleme getirmiştir. Buna göre, Hukuk Usulü Muhakemesi Kanununda düzenlenen genel kuralın aksine, kamulaştırma bedelinin tespiti ve tescili davası, miktarı ne olursa olsun; yani miktarına bakılmaksızın asliye hukuk mahkemesinin görev alanında kalmaktadır114. Bu istisnai düzenleme kamulaştırma işleminden doğan maddi hata davaları için de geçerlidir.
113
GÖZÜBÜYÜK, 66. 114
Görev hususuyla ilgili olarak, Hukuk Usulü Muhakemesi Kanununda düzenlenen genel kural ile Kamulaştırma Kanununda ki özel düzenlemenin çakıştığı ve hukuken böyle durumlarda özel hukuk kuralının uygulanacağı prensibi, burada da uygulama alanı bulmaktadır. Yetki konusunda ise bir problem söz konusu değildir; HUMK. ‘un 13. maddesi uygulama alanı bulmaktadır. Buna göre yetkili mahkeme genel kuralda da düzenlenmiş olunduğu gibi, taşınmazın veya kaynağın bulunduğu yer asliye hukuk mahkemesidir.
Ayrıca kısmen kamulaştırmanın da söz konusu olduğu durumlarda, yine görevli mahkeme adli yargı organlarıdır.
II.1.3.2. TARAFLAR
Bedel tespiti ve tescil davalarında ( yani asliye hukuk mahkemesinde görülen davalarda ) davacı taraf kamulaştırmayı yapan idaredir. Davalı taraf ise taşınmaz malın veya kaynağının malikidir. Malik ölmüş ise mirasçıları onun yerini alır ve davanın tarafı haline gelirler.
İptal davasında ise durum tam tersidir. İptale konu işlem, idarenin tesis etmiş olduğu bir işlemdir ve bu nedenle dava da kamulaştırmayı yapan idareye açılır. Ayrıca maddi hatalara ilişkin düzeltim davalarında da idare yine davalı olacaktır. Zira bu hataya sebebiyet veren işlemi, kamulaştırmayı yapan idare yapmıştır115.
10. madde de açıkça belirtilmiş olunduğu gibi, kamulaştırma işlemine karşı idari yargıda iptal veya maddi hatalara karşı adli mahkemelerde açılacak düzeltim davalarında hangi idareye husumet yöneltileceğinin davetiye ve ilanda açıkça belirtilmemiş veya yanlış gösterilmiş olması nedeniyle davada husumet yanlış yöneltilmiş ise gerçek hasma tebligat yapılmak suretiyle davaya devam olunur.
Kamulaştırılan taşınmaz üzerinde bazen maddi ya da fiziki hatalar yapılabilir. Örneğin arazi kamulaştırılırken üzerindeki ağaçlar unutulmuş veya noksan yazılmış bulunabilir ya da arsanın kamulaştırılması yapılır ve fakat bahçe duvarı veya içindeki su kuyusu unutulabilir veya taşınmazın tapudaki miktarı az gösterilebilir. İşte bütün bu hallerde eğer malik ses çıkarmazsa kamulaştırma bu yanlışlıkla başlayıp aynı yanlışlıkla sonuçlanacak bundan da malik zarar görecektir.
İşte bu tür hatalara karşı açılan davalara maddi hata düzeltim davaları denmektedir. Burada dikkat edilecek husus, bu davanın otuz günlük süre içinde açılması gerektiğidir. 14. maddede yazılı olan 30 günlük süre hak düşürücü süredir. Süre
115
Uygulamada ve HUMK. uyarınca, taşınmazın maliki tarafından, bedel tespiti ve tescil davasında, cevap dilekçesiyle birlikte de mukabil dava şeklinde maddi hata davası ( düzeltim davası ) açılabilmektedir. Bu durumda mahkemeler usul ekonomisi ve işin hallinin daha kolay olması için davaları birleştirerek görmek eğilimindedirler.
geçtikten sonra açılırsa zamanaşımı gibi ilk celsede karşı tarafça ileri sürülme şartı yoktur. Hakim resen nazara alır. Eğer hakimin gözünden kaçarsa Yargıtay’da bu süre resen nazara alınır. Malik gibi idarenin de otuz günlük hak düşürücü süre içinde maddi hata düzeltim davası açma hakkı vardır. Malik için tebligat tarihinden başlayan dava açma süresi idare için belgelerin 10. maddeye göre mahkemeye verdiği günden başlamaktadır116.