Shakespeare üzerine yazılmış kitapları, Shakespeare hakkında söylenenleri, oyunları ve soneleri üzerine yapılmış çevirileri, incelemeleri değerlendirecek olursanız yüzlerce eserle ve araştırmacı ile karşılaşırsınız. Shakespeare, İngiliz edebiyatının en büyük temsilcisi olarak kabul edilir ve hemen hemen tüm dillere çevirisi yapılmıştır. Shakespeare, Batı edebiyatında hakkında en fazla araştırma yapılmış isimdir ve araştırma yapılmaya devam etme özelliğini muhafaza etmektedir. Shakespeare, Batı edebiyatı için neyse, nasıl bir güç oluşturuyorsa Doğu edebiyatı için de Hayyam odur. Hayyam ile ilgili araştırmalar, incelemeler, çeviriler de oldukça fazladır. Hayyam da hemen hemen tüm dillere çevrilmiştir. Adı İran edebiyatı ve rubai ile özdeşleşmiştir. Hatta bugün Doğu‘da tanındığından daha fazla Batı‘da tanındığını söylersek doğru bir tespitte bulunmuş oluruz. Hayyam hakkında çok şey yazılmış olsa da hayatı hakkında binenler oldukça sınırlıdır. Rubailerinin sayısı da kesin olarak bilinmediği için çevirilerdeki rubailerin sayısı da birbirini tutmamaktadır. Hayyam‘ı ve rubailerini yorumlamaya ve anlamaya çalışan araştırmacıların zorlandıkları nokta da bu belirsizliklerdir.
Batılı çevirilerde çeşitli tutarsızlıklar görülürken Türkçe çevirilerde bu tutarsızlıklar pek görülmez. Bizde, Hüseyin Daniş‘ten önce ve sonra olmak üzere tespit edebildiğimiz çeviriler sırasıyla şöyledir:
1. Muallim Feyzi Efendi, Hayyam, Şirket-i Mürettibiyye Matbası, İstanbul 1303/1886.
2. Doktor Abdullah Cevdet, Rubaiyyat-ı Hayyam ve Türkçe‘ye Tercümeleri, Matbaa-i Hayriye ve Şürekâsı, İstanbul 1914.
3. Rıza Tevfik-Hüseyin Daniş, Rubaiyyat-ı Ömer Hayyam, 1. baskı: Evkaf Matbaası, İstanbul 1340/1922.
4. Abdullah Cevdet, Rubaiyyat-ı Hayyam ve Türkçe‘ye Tercümeleri, 2. baskı, Şirket-i Mürettibiyye Matbaası, İstanbul 1926.
5. Hüseyin Rifat, Rubaiyyat-ı Hayyam ve Manzum Tercümeleri, İstanbul 1926.
6. Hüseyin Daniş, Rubaiyat-ı Ömer Hayyam, 2. tab, Âmedî Matbaası, İstanbul 1346 (1927).
7. Feyzullah Sacid, Türk Yurdu, Haziran 1928, C.1-21, S.6-200, s.26 (Bu dergide Hayyam‘ın 28 rubaisini çevirdi.)
8. İshak Refet, Hayyam‘dan Tercümeler, Türk yurdu, Kânûn-i Sani 1928, C.7-21, S.1-195 (Hayyam‘ın 12 rubaisi serbest bir şekilde nazmen çevrilmiştir.)
9. Feyzullah Sacit, Hayyam‘ın Rubaileri ve Manzum Tercümeleri, Cihan Matbaası, İstanbul 1929.
10. Ahmet Hayat, Rubaiyyat, Hilmi Kitaphanesi, İstanbul 1931. İbrahim Alaettin (Gövsa), Ömer Hayyam, Kanaat Kütüphanesi, İstanbul 1932.
11. Abdurrahman Zapsu, Ömer Hayyam‘a Hücum!, Burhaneddin Matbaası, İstanbul 1942.
12. Hüseyin Rıfat, Ömer Hayyam‘ın Rubaileri, 1945.
13. Rıza Tevfik, Ömer Hayyam ve Rubaileri, Ahmet Halit Kitabevi, İstanbul 1945.
14. Necmi Tarkan, Ömer Hayyam‘ın Rubaileri, İstanbul 1950.
15. Abdülbaki Gölpınarlı Hayyam- Rubaîler ve Silsilatü't-tartîb: İbn-i Sinâ'nın Tamcid‘i ve Tercümesi, Remzi Kitabevi, 1953.
16. Asaf Halet Çelebi, Ömer Hayyam, Hayatı-Sanatı-Eserleri,
Varlık Yayınları, İstanbul 1954.
17. Vasfi Mahir Kocatürk, Ömer Hayyam‘ın Rubaileri- Hayat,
Ölüm, Aşk ve Şarap Şiirleri, Ankara 1954, 2. baskısı: 1955.
18. Hamit Dilgan, Büyük Matematikçi Ömer Hayyam, İTÜ
Mimarlık Fakültesi Yayınları, İstanbul 1959.
19. Rüştü Şardağ, Ömer Hayyam‘ın Rubaileri, Endüstri Basım-
Yayınevi, İzmir 1959, 2. baskı: Ege Üniversitesi Matbaası, İzmir 1960.
20. Hilmi Yücebaş, Ömer Hayyam, Hayatı-Felsefesi-Rubaileri,
21. Sabahattin Eyüboğlu, Ömer Hayyam-Dörtlükler, Çan Yayınevi, İstanbul 1961.
22. Hüseyin Karakan, Türkçe Hayyam- Antoloji, Şiir Yayınevi,
İstanbul 1962.
23. Yahya Kemal Beyatlı, Hayyam Rubailerini Türkçe Söyleyiş,
İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları, İstanbul 1963, 2. baskı: 1983.
24. Mehmet Nuri Gençosman, Hayyam‘dan Rubailer, Türkiye İş
Bankası Kültür Yayınları, Ankara 1963.
25. Rüştü Şardağ, Hayyam Rubaileri (Seçmeler), Milli Eğitim
Basımevi, İstanbul 1963. İkinci basılış:1966.
26. Ümit Yaşar Oğuzcan, Türk Şiirinde Ömer Hayyam ve Rubaileri,
Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
27. A. Kadir, Bugünün Diliyle Hayyam, İstanbul Matbaası, İstanbul
1964.
28. Hammamîzade İhsan, Ömer Hayyam Rubaileri, Altın Kitaplar
Yayınevi, İstanbul 1966.
29. Yakup Kenan (Necefzade), Ömer Hayyam ve Rubaileri. İran
Edebiyatına Toplu Bir Bakış, Neşriyat Yurdu Yayınları, İstanbul 1968.
30. Abdülbaki Gölpınarlı, Hayyam ve Rubaileri, İnkılâp ve Aka Yayınevi, İstanbul 1973.
31. Rüştü Şardağ, Rubailer- Hayyam, Milliyet Yayınları, İstanbul
1973.
32. Ahsen Gürtin, Ömer Hayyam-Rubailer, İstanbul 1975.
33. Ruhi Tok, Hayyam‘a Reddiye ve Tenkidiyye, İzmir 1983.
34. Rüştü Şardağ, Bütün Yönleriyle Hayyam Rubaileri, Özgür
Yayınları, İstanbul 1985, 6. baskı.
35. Celal Kırlangıç, Ömer Hayyam Rubailer, Ayyıldız Yayınları,
Şubat 1996, 1. baskı.
36. Ahmet Özkan, Ömer Hayyam, Bütün Dörtlükler, İkon
Yayıncılık, İstanbul 1998.
37. Mehmet Kanar (Sadık Hidayetten Çeviren), Hayyam‘ın
Teraneleri, Yapı Kredi Yayınları, Mart 2000, 2. baskı.
38. İsmet Nadir Atasoy, Rübaiyat-ı Ömer Hayyam, Berfin
Yayınları, Eylül 2002, 2. baskı.
39. Öner Yağcı, Hayyam Yaşamı ve Bütün Dörtlükleri, Gün Yayıncılık, İstanbul 2003, 1. baskı.
40. Yılmaz Yeşildağ, Hayyam Bütün Dörtlükleri, Gün Yayıncılık, İstanbul 2003, 1. baskı.
41. Yalçın Aydın Ayçiçek, Hayyam‘ın Türkçe Yüzü (Üç Yüzü ve İç Yüzü), Can Yayınları, Ekim 2004, 1. baskı.
42. Ahmet Necdet, Nedir Yaşamın Gizi, Ömer Hayyam, Adam
Yayıncılık, Haziran 2004.
43. H. Zekâi Yiğitler ve Nuriye Yiğitler, Ömer Hayyam Rubailer, Alfa Yayınları, Ocak 2004, 1. baskı.
44. Ozan Sağdıç, Bir ıslak Ateş Ömer Hayyam Rubailer, Dünya
Kitapları, Aralık 2004,1. basım.
45. Aluş Yenidoğan, Hayyam, Gendaş Kültür Yayınları, Nisan 2005, 2. baskı.
46. Ahmet Kırca, Ömer Hayyam, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2006.
47. D. Ali Gültekin, Hayyam‘dan Yansımalar, Karakutu Yayınları,
Ağustos 2006, 1. baskı.
48. Yalçın Aydın Ayçiçeği, Hayyam Rubaileri Külliyatı, Demos Yayınları, İstanbul 2009, 2. baskı.
19. yüzyılın başlarında Avrupa‘da Doğu dünyasının felsefesine, edebiyatına ve tarihine, kültürüne karşı olan ilgi oldukça artmıştır. Filoloji alanındaki çalışmalar da hız kazanmıştır. Bu çalışmalar esnasında Batı, Hayyam ile tanışır. Fitz Gerald rubaileri nazmen İngilizce‘ye çevirir. Bu çevirinin ardından farklı dillerde çeviriler hız kazanmaya başlar. Batı‘da birçok rubaiyat tercümesi bulunduğu halde bizde halen rubaiyat tercümesi yetersizdir. Hüseyin Daniş, bizdeki çevirileri Batı ile karşılaştırdığında beğenmez ve bu alanda yapılan çalışmaları yetersiz görür. O zamana kadar yapılmış rubaiyat çevirilerinin daha iyisini yapmak amacıyla eserini yazdığını belirtir. Abdullah Cevdet Bey‘i Hayyam‘a nispeti mümkün olmayan yüzlerce rubaiyi Rubaiyat Kitabı‘nda topladığı için eleştirir. Hüseyin Daniş, kendi kitabında Fitz Gerald‘ın tercümesinden yararlandığını ve çevrisini başarılı bulduğunu da özellikle belirtir ve eserinde Fitz Geral‘da geniş yer verir.