YATIRIM ÖZELLİKLERİ BAKIMINDAN İRDELENMESİ
Türk turizminin alternatif turizm çeşitlerinin geliştirilmesinde ne derece bir ivme kazanacağının saptanabilmesi için ülkenin arz kaynaklarının analiz edilip, beklentilere uygun olup olmadığının önceden belirlenmesinde fayda vardır. Böylece Türk turizmi, tüketicilere farklı ürünler sunarak dünya turizm gelirlerinden daha fazla pay alabilecektir274.
274 Cevdet Avcıkurt, Murat Doğdubay ve Ahmet Köroğlu, www.cmyo.ankara.edu.tr/iktisad/ TURKONF/ (14.03.2007)
Türkiye'nin hızlı gelişen ve değişken toplum yapısı göz önüne alınarak, termal ve sağlık turizmi planlamasında kaynak ve yakın çevresinin mekan olarak nasıl kullanılacağı, olası büyüklükler ve yayılış alanları, termal suyun kullanım kapasitesi birlikte ele alınmalıdır. Termal tesislerin genel yerleşme planı hazırlanırken ulaşımdan doğacak gürültü vb. çevre sorunlarını önleyecek kararlar da birlikte alınmalıdır. Tesis çevresinin doğal görünümü ile yakın çevresindeki doğal değerler mutlak bir koruma altında tutulmalıdır. Termal tedavi kürlerinin yanı sıra, sağlıklı iklimde bulunma, dinlenme, güneşlenme ve yürüyüş eylemleri de önem taşıdığından, ormanlık veya yeşil alan olarak düzenlenecek alanlarda, kısa-uzun yürüme yolları, güneşlenme, seyir ve dinlenme alanları da planlama içinde yer almalıdır.
Termal sularımız kaynak zenginliğinin yanı sıra, hem debi ve sıcaklıkları hem de çeşitli fiziksel ve kimyasal özellikleri ile Avrupa’daki termal sulardan üstün nitelikler taşımaktadır. Şöyle ki; Türkiye’deki termal sular275;
• Doğal çıkışlı ve bol su verimlidir,
• Eriyik maden değeri yüksek, kükürt, radon ve tuz bakımından zengindir,
• Birçoğu deniz kıyısında, bir kısmı ise orta yükseklikte dağlık ve ormanlık bölgelerde yer alarak kaynak kullanımı açısından çeşitlilik sağlamaktadır.
Böylesine nitelikli bir kaynağın kullanımı ile ülkemizde gerçekleştirilecek termal yatırımlar, özellikle termal otel – kür merkezi entegrasyonu, 3-4 yıl gibi kısa sürede kendini amorti edebilen, tüm yıl yüksek doluluk ve rekabet yaratabilecek karlı yatırımlar olarak görülmektedir276. Örneğin; İlimizdeki Balçova Termal Tesisleri yıl boyunca yaklaşık %90 doluluk oranına sahip olan ve ülke çapında tam teşekküllü hizmet veren ender tesislerimizden birisidir. Öyle ki; yurt dışından gelen talep yoğunluğu karşısında yurt içi gecelemeli talepler karşılanamamaktadır277.
275
T.C. Turizm Bakanlığı, Yatırımlar Genel Müdürlüğü, Yatırımları Yönlendirme Dairesi Başkanlığı, “Türkiye’de Turizm Yatırım Olanakları ve Yatırım Süreci”, 1995, s.16.
276 “T.C. Turizm Bakanlığı, s.17. 277 Turabi Çelebi ile görüşme.
Termal merkezler ve içmeler, doğal şifa merkezleri olarak ülkemizde çok eski yıllara dayanan geleneksel bir öneme sahiptirler. Özellikle de Anadolu halkı arasında termal tedavi, yılın belli aylarında ilgi gören bir sayfiye kültürü durumundadır. Dolayısıyla bu gelenek dış talebin yanı sıra iç turizme yönelik olarak oldukça büyük bir talep potansiyelinin varlığını göstermektedir.
Termal su potansiyelimiz ile termal yatak kapasitesi arasında (yatırım ihtiyacı anlamında) önemli bir farklılık bulunmaktadır. Bu potansiyel değerlendirilip yatırıma dönüştürüldüğü taktirde termal yatak kapasitesi üst seviyelere ulaşacak ve gerek iç turizme, gerekse dış turizme yönelik potansiyel talebe cevap verecek duruma gelecektir.
Sağlık amacıyla termal su kullanım kapasitelerini ve buradan yola çıkarak kaynak özellikleri bakımından uygun olan alanlarda kurulması planlanan termal tesisler için yatak kapasitelerini hesaplamamız mümkündür. Bu amaç doğrultusunda öncelikle termal banyo kapasitelerini hesaplamak üzere kullanılacak yöntem aşağıda açıklanmıştır.
Uluslararası ölçülere ve Sağlık Bakanlığı’nın öngördüğü kurallara göre, Türkiye’de banyo kapasitesini belirlemek için “Gün/banyo/kişi” yöntemi uygulanır. Geçmişte yapılan banyo kapasitesi hesaplamalarında, Türkiye’de bir banyo için yaklaşık 350 litre dolayında kaplıca suyu278 kullanıldığı varsayımından yola çıkılmış ve kaynak akım değerinin, 86.400 sn. (bir gün içinde toplam 86.400 saniye vardır) ile çarpımının, 350 litre/kişi birim suya bölünmesi sonucu toplam banyo kapasitesi bulunmuştur279.
Çalışmamızın bu bölümünde yukarıda verilen yöntemden yararlanarak İzmir ve ilçelerinde sıcaklık ve debi özellikleri bakımından uygun olan termal kaynak alanlarında tedavi amaçlı termal tesis yatırımları gerçekleştirildiğinde İzmir’e kazandırılacak toplam yatak kapasiteleri hesaplanmıştır. (Tablo 16)
278 İsmet ÜLKER, “Türkiye’de Sağlık Turizmi ve Kaplıca Planlaması”, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, No:1006, Ankara, 1998, s.55.
İzmir’de M.T.A. tarafından yapılan sondaj çalışmaları kapsamında belirlenmiş birçok kaynak mevcuttur. İlk etapta bu kaynakların sıcaklıkları ile debileri değerlendirmelerimiz açısından önemlidir. Bir termal kaynak bölgesinde tesis yapabilmek için gerekli olan minimum kaynak debisi 4 lt/sn olarak tespit edilmiştir280. Türkiye’de bir kişinin termal tedaviden yararlanabilmesi için gerekli olan günlük minimum termal su miktarı ortalama 400 litre281 olarak belirlenmiştir. Dolayısıyla bu tez çalışması kapsamında termal tesiste 1 kişi için “400 litre/gün” su tüketimi esas alınarak termal banyo ve tesisin yatak potansiyel/arz tespiti yapılmıştır. Bu hesaplamada, termal kaynaktan bir günde toplam 12 saat
yararlanıldığı282 kaynak bölgesinde kurulabilecek tesisin günlük ortalama 12 saat termal tedavi hizmeti verebileceği düşünülerek toplam su miktarı bulunmuştur. Bulunan bu toplam su miktarı, bir kişinin kullanması gereken günlük termal su miktarı olan 400 litreye bölünerek, o kaynaktan bir gün içerisinde yararlanabilecek toplam kişi sayısı hesaplanmıştır. Bu sayı da o kaynak üzerinde kurulabilecek konaklamalı bir tesisin toplam yatak sayısını ifade etmektedir.
Termal Banyo Kapasitesi
= Kaynak Akım Değeri(lt/sn) x 43.200 sn.(12 saat) (Termal Yatak Kapasitesi) 400 (litre)
Yatırımcılar tarafından yatırım alanları seçilirken suyun akım değeri ve buna bağlı olarak kullanıcı talebi doğrultusundaki yukarıda belirtilen hesaplamalar fazla dikkate alınmadığından burada önemi üzerinde özellikle durulmuştur.
Tablo 16’da termal kaynağın bulunduğu yer, M.T.A. tarafından yapılan
sondajın yılı, termal suyun kaç metre derinlikten çıktığı, kaynak çıkış sıcaklığı ve debisi (akım değeri)(lt/sn) ile kaynağın sıcaklığı ve debisine bağlı olarak hesaplanmış yatak sayısı görülmektedir.
280 ÜLKER, s.56.
281 T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, “Turizm Alan ve Merkezlerinde Yer Alan Termal Suların Kullanma Hakkı ve İşletilme Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik”, Resmi Gazete, Tarih: 31.12.1993, Sayı: 21805, Madde 10, Fıkra a.
282 T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, “Turizm Alan ve Merkezlerinde Yer Alan Termal Suların Kullanma Hakkı ve İşletilme Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik”, Resmi Gazete, Tarih: 31.12.1993, Sayı: 21805, Madde 10, Fıkra f.
Tablo 16: İzmir’deki Termal Kaynaklara Göre Hesaplanan Yatak Kapasiteleri
Üretim
Sıra Yer Yıl Derinlik Sıcaklık
(Debisi) Yatak Sayısı 1 İzmir-Bergama 2005 694 57,3 25 2.700 2 İzmir-Aliağa (SM -1) 1997 626 96 40 4.320 3 İzmir-A1iağa (SM-2) 1998 1136 96 20 2.160 4 İzmir-Aliağa (SM-3) 1998 1146 96 20 2.160 5 İzmir-Balçova (BTF-3) 1990 100 98 12 1.296 6 İzmir-Balçova (BD-l ) 1994 564 140 10 1.080 7 İzmir-Balçova (BD-10) 2004 750 87,1 35 3.780 8 İzmir-Balçova (BD-2) 1995 677 133 35 3.780 9 İzmir-Balçova (BD-3) 1995 750 137 20 2.160 10 İzmir-Balçova (BD-4) 1998 624 131 25 2.700 11 İzmir-Balçova (BD-5) 1998 1100 91 10 1.080 12 İzmir-Balçova (BD-6) 1999 606 98,7 20 2.160 13 İzmir-Balçova (BD-7) 1999 700 98,7 15 1.620 14 İzmir-Balçova (BD-8) 2002 630,5 128 55 5.940 15 İzmir-Balçova (BD-9) 2003 772 136 50 5.400 16 İzmir- Balçova (S-1) 1963 40 124 27 2.916 17 İzmir-Balçova (S-2) 1963 73,5 102 II 1.188 18 İzmir-Çeşme (KD-1) 1997 401,3 35 50 5.400 19 İzmir-Çeşme (1-4) 2004 251,3 57 85 9.180 20 İzmir-Çeşme-Ilıca(FY-1) 1994 365 57 30 3.240 21 İzmir-Çeşme- Ilıca (-2) 2001 250 57 57 6.156 22 İzmir-Çeşme- Ilıca (I-3) 2004 475 56,6 85 9.180 23 İzmir-Çeşme- Ilıca-l 1975 282,8 56 42 4.536 24 İzmir-Dikili (T-1) 2004 357 99,2 40,6 4.385 25 İzmir-Dikili (T-2) 2004 356 99,9 46,7 5.044 26 İzmir-Dikili (T-3) 2005 547 97 45 4.860 27 İzmir-Narlıdere (ND-l ) 1996 800 106 4,5 486 28 İzmir-Seferihisar 1995 350 74 10 1.080 29 İzmir-Seferihisar (CM-l ) 1983 1417 145 10 1.080 TOPLAM 101.067
Kaynak: MTA Türkiye Jeotermal Kaynaklar Envanteri 2005 verilerinden
Tablo 16’nın değerlendirilmesi sonucunda İzmir’de varolan termal
kaynakların potansiyeli üzerinde detaylı ve yeterli bilgiye sahip olunabilecektir. Bu kaynaklardan 29 tanesi yeterli kaynak çıkış sıcaklığına ve debisine sahip, 24’ü ise sahip değildir. Ancak bu 24 kaynak bölgesi günübirlik termal turizm içerisinde küçük çaplı termal tesisler kurularak değerlendirilebilir. Kaynak bölgelerinde
termal tesis kurulabilmesi ve termal tedavi uygulamalarının yapılabilmesi için bu tez çalışmasında yeterli kaynak çıkış sıcaklığı olarak 35ºC ve kaynak çıkış debisi olarak 4 lt/sn. kabul edilmiştir. Buradan hareketle Tablo 16’da bu kaynaklar
üzerinde kurulabilecek tesislerin sahip olabilecekleri en fazla yatak kapasiteleri ya da diğer bir ifadeyle kaynaklardan 1 gün içinde yararlanabilecek kişi sayısı gösterilmiştir. Sadece İzmir olarak şimdiye kadar yapılmış termal turizm çalışmalarında termal kaynaklara göre oluşabilecek yatak kapasitesi ilk defa bu tez kapsamında hesaplanmıştır.
Tablo 16’ya göre Bergama İlçesini ele alacak olursak, kaynak çıkış sıcaklığı
57,3C olup, termal tedavi için yeterli bir sıcaklıktır. Formül üzerinden yatak kapasitesi; 25 x 43.200 ÷ 400 = 2.700 olarak tespit edilmiş ve Bergama İlçesinin Kasım 2008 tarihi itibarıyla turizm işletme belgeli toplam yatak kapasitesinin 234 283 olduğu düşünüldüğünde, aradaki fark daha net bir şekilde ortaya çıkmıştır. Benzer
şekilde diğer alanların da tesis yatak kapasiteleri hesaplandığında termal turizm açısından İzmir’de ulaşılabilir toplam yatak kapasitesi 101.067 olarak tespit edilmiştir. Hesaplanan bu rakam İzmir’in tedavi amaçlı termal turizm açısından çok ciddi bir potansiyele sahip olduğunun açık ve net göstergesidir.
Bu çalışma ile hesaplamış olduğumuz İzmir’deki termal tesislerin yatak kapasitelerinden yola çıkarak, bu alanda istihdam edilecek personel sayısını da hesaplamamız mümkün olacaktır. Şöyle ki;
Konaklama sektöründe uluslararası standartlara göre oda başına 1,1 - 1,2 personel istihdam edilmesi gerekmektedir284. Türkiye’de ise turizm sektöründe açılan
283 “İstatistikler” http://www.izmirturizm.gov.tr/istatistikler/isletmebelgelitesisler.doc (09.11.2008) 284 Hasan Olalı ve Alp Timur, “Turizmin Türk Ekonomisindeki Yeri”, Ofis Matbaacılık Şti., İzmir, 1986, s.107.
her oda başına 0,7 personele istihdam sağlandığı belirtilmektedir285. Bu oran uluslararası standartlara göre düşük olmasına rağmen Türkiye’nin sahip olduğu termal kaynakların değerlendirilmesi sonucunda ortaya çıkacak yatak kapasitesinin ve oda sayısının, 1 oda = 0,7 personel oranından hareketle önemli miktarda istihdam yaratacağı düşünülmektedir. Termal turizm açısından bu çalışma kapsamında Türkiye Jeotermal Kaynak Envanteri’ne göre hesaplanmış olan, İzmir’de ulaşılabilecek en fazla yatak sayısı bugün itibarıyla 101.067’dir. Bu yatak sayısı iki kişilik oda düşünüldüğünde yaklaşık olarak 50.533 odaya karşılık gelmektedir. Var olan kaynakların değerlendirilmesiyle 50.533 x 0.7 = 35.373 kişi bu sektörde istihdam edebilecektir.
Termal turizm, turizm mevsiminin yılın 12 ayına yayılmasını sağlayarak, yaz aylarında deniz-kum-güneş turizmine hizmet eden yetişmiş kalifiye personelin kış aylarında bu tesislerde çalıştırılabilmesine imkan sağlar286. Bu durum turizmin mevsimlik özelliğinden kaynaklı sezonluk personel istihdamının ortaya çıkardığı olumsuzlukları kısmen ortadan kaldırmış olur.