İZLENEN YOL İZLENEN YOL İZLENEN YOL
Şerîf Efendi Divânı’nın yeni harflere aktarılmasında tenkitli metin kurma yolu izlenmiş, elde bulunan beş nüshanın karşılaştırması, müştereklerinin tespiti, eksik kısımların tamamlanması ve vezin yardımıyla sağlam bir metin kurulması
123 Tahsin Özcan, D.İ.A’da yayınladığı “Mehmed Şerif Efendi” maddesinde divanın tek yazma nüshasının Halet Efendi 672 numarada kayıtlı olduğunu ve “Na’t-ı Resûl-i Ekrem” ile başladığını bildirmektedir. Bizim çalışmamızda faydalandığımız nüshalardan biri olan söz konusu bu nüshanın bir murabba’ ile başladığını gördük. Aynı zamanda adı geçen eserin
“Fıtnat Hanım” maddesi yazarı Ömer Faruk Akün’de Fıtnat ve Şerif Divanlarını karşılaştırması sonucu her iki eserinde rubaiyyatla başladığını haber vermektedir. Bizim görebildiğimiz nüshaların hepsi tevhid tarzında bir murabba’ ile başlamaktadır.
sağlanmıştır. Tenkitli metin kurma metodu izlenmekle beraber nüsha farklılıkları dipnotlarla gösterilmemiştir.
Metin verilirken Divân nüshalarındaki tertibe mümkün olduğunca bağlı kalınmış, yalnızca tahmisler ve iki kaside bir araya getirilerek aynı başlık altında toplanmıştır.
Arapça ve Farsça manzumeler ayrı bir başlıkta değerlendirilmemiş, divanda yer aldıkları sıraya uygun olarak verilmiştir.
Divân metni hazırlanırken uyulan yazım kuralları şunlardır:
1. Arap alfabesinde bulunan fakat Türk alfabesinde bulunmayan harf ve işaretler şöyle gösterilmiştir:
ث
ä ãح
Ó óخ
Ò òذ
Õ õص
ä ãض
Ø ø , ë êط
Ù ùظ
Ô ôع è
غ
á àق
Ú úك
ñ2. Arapça ve Farsça kelimelerdeki hurûf-ı med denilen harfler şöyle gösterilmiştir:
(
 âو
Û ûى
Î î3. Farsça kelimelerde yer alan vav-ı maèdûle ( ˇ ) işateriyle gösterilmiştir.
4. Farsça edat ve önekler, eklendikleri kelimelerden kısa çizgi ile ayrılarak yazılmıştır.
5. Farsça yapım ekleri sonuna geldikleri kelimelere bitişik yazılmışlardır.
6. Birleşik isim ve sıfatlar aralarına kısa çizgi koyularak yazılmıştır.
7. Farsça ikili tekrarlar yazılırken tekrarlanan kelimeler arasındaki ek veya edatlar kısa çizgi ile ayrılarak yazılmıştır.
8. Metnin transkripsiyonunda orjinaline sadık kalınarak yazıldığı şekilde transkripsiyon edilmesi yolu izlenmiştir.
SONUÇ SONUÇ SONUÇ SONUÇ
Mehmed Şerîf Efendi Divânı konulu bu çalışma sonucunda aşağıda yer alan neticeler elde edilmiştir:
XVIII. yüzyılda yaşamış ve ilmiye sınıfının en yüksek makamı olan şeyhülislamlığa kadar yükselmiş bir şahıs olan Mehmed Şerîf Efendi, “Şerîf”
mahlasıyla şiirler yazmış ve klasik edebiyat geleneği çerçevesinde mürettep bir divân tertip etmiştir. Divânın tespit edebildiğimiz 13 nüshasının bulunması okunan bir divân olmasının göstergesidir.
Ebûishakzâdeler namıyla meşhur ve kültür seviyesi yüksek bir aileye mensup olan Şerîf Efendi’nin kendisi gibi büyükbabası İsmail Efendi, babası Es’ad Efendi, amcası İshak Efendi, kardeşi Fıtnat Hanım ve oğlu Ata’ullah Efendi de şairdir.
Kadın şairlerimizin en meşhurlarından olan Fıtnat Hanım’ın edebi kişiliğinin gelişmesinde kardeşi Mehmed Şerîf Efendi’nin büyük etkisi olduğu görülmüştür.
Divânın 5 nüshasının incelenmesi ve karşılaştırılması suretiyle çeviri yazılı metni ortaya konulmuştur. Ayrıca daha önce bu alanda yapılmış çalışmalar örnek alınarak divânın şekil ve muhtevâ bakımından incelemesi yapılmıştır.
Şerîf Divânındaki şiirlerin nazım şekillerine ve aruz kalıplarına göre dağılımı bir tablo ile gösterilmiştir.
Hazırlanan bu çalışmayla birlikte Mehmed Şerîf Efendi’nin hayatı, edebi kişiliği, eserleri ve özellikle divânı hususunda en geniş araştırma yapılmştır.
KAYNAKÇA
Ahmet Cevdet Paşa, Cevdet Paşa Tarihi, İst., 1275
Ahmet Cevdet Paşa, Belagat-ı Osmâniye, Hazırlayan: Turgut Karabey-Mehmet Atalay, Ank., 2000
Aksoy, Ömer Asım, Atasözleri Ve Deyimler Sözlüğü, 3 Cilt, Ank., 1976 – 1977 Akün, Ömer Faruk, “Fıtnat Hanım”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. 13, s. 39 –
46, İst., 1995
Altunsu, Abdülkadir, Osmanlı Şeyhülislamları, Ank., 1972 Arif Hikmet, Keşfü’z-Zünûn Zeyli
Azaklı, İmran, Zübeyde Fıtnat Hanım’ın Hayatı, Edebi Kişiliği Ve Divânı’nın Tenkitli Metni, Yüksek Lisans Tezi, Ank, 1998
Bâkî, Dîvân, Hazırlayan: Sabahattin Küçük, Ank., 1994
Banarlı, Nihad Sami, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, C.2, İst., 1971 Bayrak, M. Orhan, İstanbul’da Gömülü Meşhur Adamlar, İst., 1979 Bilkan, Ali Fuat-Çetindağ, Yusuf, Şeyhülislam Şairler, Ank., 2006 Bilkan, Ali Fuat, Türk Edebiyatında Mu’ammâ, Ank., 2000 Cengiz, H. Erdoğan, Divan Şiiri Antolojisi, Ank., 1983
Çavuşoğlu, Mehmed, Necati Bey Divanı’nın Tahlili, İst., 1971 Çelebioğlu, Amil, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları, İst., 1998 Danişmend, İsmail Hami, Osmanlı Kronolojisi, C.V, s. 145, 147
Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat, Ank., 1993 Dilçin, Cem, Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, Ank., 1983
Fatin, Hâtimetü’l-Eş’âr, İst., 1271 İlmiye Salnamesi, s. 547-548
İpekten, Haluk, Eski Türk Edebiyatı Nazım şekilleri Ve Aruz, İst., 1994
İpekten, Haluk-İsen, Mustafa, XVIII. Yüzyıl Divân Edebiyatı, Türk Dünyası El Kitabı, Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü Yayınları: 121, seri: I, S. A-23, C.
III, s. 185, Ank., 1992
İsen, Mustafa, Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı, Ank., 1994 İsen, Mustafa, Ötelerden Bir Ses, Ank., 1997
İsmail Hikmet, Koca Ragıb Paşa ve Fıtnat, İst., 1933
İstanbul Kütüphaneleri Türkçe Yazma Divânlar Kataloğu, İst., 1959 İz, Mahir, Tasavvuf, İst., 1969
Karaismailoğlu, Adnan, Klasik Dönem Türk Şiiri İcelemeleri, Ank., 2001 Karatay, Fehmi E., Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Türkçe Yazmalar
Kataloğu, İst., 1961
Köksal, M. Fatih, Klasik Türk Şiiri Araştırmaları, Ank., 2005 Kurnaz, Cemal, Hayâlî Bey Divânı’nın Tahlili, İst., 1996 Kurnaz, Cemal, Türküden Gazele, Ank., 1997
Kuşeyrî, Kuşeyrî Risâlesi, Hazırlayan: Süleyman Uludağ, İst., 1981 Kutlu, Şemsettin, Divân Edebiyatı Antolojisi, İst., 1983
Levend, Agâh Sırrı, Divan Edebiyatı, Kelimeler ve Remizler, Mazmunlar ve Mefhumlar, İst., 1984
Macit, Muhsin, Divan Şiirinde Ahenk Unsurları, Ank., 1996 Mehmed Tahir (Bursalı), Osmanlı Müellifleri, C. 1, s. 337, İst., 1333
Milli Kütüphane Başkanlığı, Türk Atasözleri Ve Deyimleri, 2 Cilt, İst., 1997 Muallim Naci, Lugat-ı Nââââci, İst.
Muallim Naci, Osmanlı Şairleri, Hazırlayan: Cemal Kurnaz, İst., 1995 Müstakimzâde Süleyman, Devhatü’l-Meşayih, s. 107-108
Nâbî, Divân, Hazırlayan: Ali Fuat Bilkan, İst., 1997 Nedim, Divâââân, Hazırlayan: Muhsin Macit, Ank., 1997
Onan, Necmettin Halil, İzahlı Divan Şiiri Antolojisi, İst., 1991
Onay, Ahmet Talat, Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar, Hazırlayan: Cemal Kurnaz, Ank., 1993
Özcan, Tahir, “Mehmed Şerif Efendi”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. 28, s. 531-532, İst.,
Pakalın, M. Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri Ve Terimleri Sözlüğü, İst., 1971 Pala, İskender, Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Ank., 1995
Sefercioğlu, M. Nejat, Nev’î Divânı’nın Tahlili, Ank., 2001 Süreyya Bey, Sicil-i Osmânî, C. 3, s. 142, İst., 1311
Şem’dânî-zâde, Mür’i’t-Tevârih
Şemseddin Sami, Kamûsü’l-A’lâm, İst., 1898 Şemseddin Sami, Kamûs-ı Türkî, İst., 1978
Şentürk, Ahmet Atilla, Klasik Osmanlı Edebiyatı Tiplerinden Sûfî yahut Zâhid Hakkında, İst., 1996
Şentürk, Ahmet Atilla, Klasik Osmanlı Edebiyatı Tiplerinden Rakîb’e Dair, İst., 1995
Şeyhülislam Es’ad Efendi, Eserleri, ve Divanının Edisyon Kritiği, Hazırlayan:
Muhammed Nurdoğan, İst., 1997
Şeyhülislam İshak Efendi Hayatı, Eserleri ve Divanının Edisyon Kritiği, Hazırlayan: Muhammed Nurdoğan, İst., 1997
Şükün, Ziya, Farsça-Türkçe Lugat Gencine-i Güftâr Ferheng-i Ziya, İst., 1967 Tahirü’l-Mevlevî, Edebiyat Lugatı, İst., 1994
Tarama Sözlüğü, TDK Yayını, Ank., 1983
Tarlan, Ali Nihat, Şeyhî Divânı’nı Tetkik, Ank., 2004 Tolasa, Harun, Ahmet Paşa’nın Şiir Dünyası, Ank., 2001
Tunca Kortantamer, Eski Türk Edebiyatı Makaleler, Ank., 1993 Türk Şiiri Özel Sayısı-II (Dîvân Şiiri), TDK Yayını, Ank., 1986 Türkiye Yazmaları Toplu Kataloğu
Uğur, Ahmet, Osmanlı Siyâsetnâmeleri, Kayseri, 1992 Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, Ank., 1988
Ünver, İsmail, Çeviriyazıda Yazım Birliği Üzerine Öneriler, İLESAM I. Eski Türk Edebiyatı Kologyumu Bildirileri, Ank., 17-18 Ocak 1992
Yılmaz, Mehmet, Edebiyatımızda İslami Kaynaklı Sözler, İst., 1992 Yorulmaz, Hüseyin, Koca Ragıb Paşa, Ank., 1998