İtalya

İtalya’daki kayıt dışı ekonomiyi tahmine yönelik çalışmalar çoğunlukla istihdam yaklaşımıyla yapılmıştır. Bu çalışmaların içinde Contini tarafından yapılan çalışma 1975 öncesi dönem için en güvenir kaynaklardan birini oluşturmaktadır.

Contini tarafından yapılan çalışmalarda İtalya ekonomisinde kayıt dışı ekonominin

istihdam bazında %55 oranıyla tarım sektöründe olduğu tespit edilmiştir.¹⁵³İtalya’da kayıt dışına ait koşulların farklılaşması bir yere kadar coğrafi sınırlara bağlıdır. Ülkenin kuzeyindeki ve merkezindeki gizli ekonomi oldukça yüksek bir teknik seviyeyle karakterize edilir ve bu ekonomiye iştirak edenlerin büyük bir çoğunluğu düzenli bir işi olan ancak ek bir işte daha çalışan işçilerdir.

İtalya’da kayıt dışı ekonomiyi incelerken, suç sektörünün bu ülkede doğmuş olduğunu ve tüm dünyaya bu ülkeden yayıldığını da düşünmek gerekmektedir. Kayıt dışı ekonominin yasal olmayan faaliyetler sonucu doğan kollarını dikkatlice incelemek gerekir. 1990’lı yıllara gelindiğinde İtalya kayıt dışı ekonomi içinde uyuşturucu ve silah kaçakçılığı, organize suç sektörüyle mücadele etmek için çok çeşitli mücadele çalışmalarına girmiştir.

Tablo 19: İtalya’da Kayıt Dışı Ekonomi (1960-2007)

Yıllar

Kayıt Dışı Ekonominin Kayıtlı Ekonomiye Oranla Hacmi %

1960 4,4

1978 11,4

1989-1990 22,8

1990-1993 24

1994-1995 26

1996-1997 27,2

1997-1998 27,3

1999-2000 27,1

2001-2002 27

2002-2003 26,2

2004 25,2

2005 24,4

2006 23,2

2007 22,3

Ortalama 22,75

Kaynak: Schneider, a.g.e., s.28., Yılmaz, a.g.e, s.134. ve Aykın, a.g.e., s.165’den elde edilen verilerle hazırlanmıştır.

153 Easton Stephen, The Size of the Underground Economy: A Review of the Estimates, Simon Fraser University, 2001. s.29-30.

1993-2003 yılları arasındaki 10 yıllık sürece bakıldığında 1997-98 dönemine kadar kayıt dışı ekonomide artışın sürdüğü görülmektedir. 1997-98 döneminden sonra düşüşe geçen kayıt dışı ekonomi, düşüş hızı çok yüksek olmasa da, 2002-2003 döneminde 1994-95 dönemindeki oran yakalanmış ve arada geçen sürede kayıt dışı ekonomide artış ve azalışlar görülse de 2007 gelindiğinde kayıt dışı ekonominin düşüş içinde olduğu görülmektedir. İtalya’da 1970’ten sonra bir sorun olarak ekonominin içinde yer alan kayıt dışı ekonomi 1989-1990 döneminde %22,8’e ulaşarak dönemin AB ülkeleri içinde en yüksek orana sahip ülke olarak yerini almıştır. Endüstürinin merkezilikten arındırılması, ev işçiliğinin ve çocuk işçiliğinin doğması İtalyan ekonomisi içinde göz ardı edilemeyecek şekilde ortaya çıkmıştır. Tekstil sektörünün bu süreçte gelişmesi kayıt dışı ekonomi boyutunda artmasına neden olmuştur. Hükümetler tarafından yapılan araştırmalarda kayıt dışı istihdamın çoğunlukla kendini ev kadını olarak gösterenler tarafından yaratıldığını ortaya koymuştur. Aile yardımının kesilmemesi ve kendileri bir iş yerine giderek değil de çoğunun evde üretime katılıyor olması kendilerini ev hanımı olarak tanımlamalarına neden olmaktadır. Büyük işletmelerde tam gün çalışanların aksine kayıt dışı olarak çalışanların büyük bir bölümü, yaşadıkları yerden fazla uzak olmayan işyerlerinde veya evlerinde farklı programlar altında çalışmaktadır. ISTAT (Italian National Income and Product Accounts Authority) tarafından yapılan çalışmalarda her sektör için kayıt dışı ekonomi hesaplanmış ve GSYİH değerleri kayıt dışı ekonomi çerçevesinde düzeltilmiştir. Bu düzeltme sonucunda GSYİH’de 1976 yılında %8,9, 1977 yılında ise %9,8’lik bir artış meydana gelmiştir.¹⁵⁴

154 Easton, a.g.e., s.29-30.

Grafik 14: İtalya’da Kayıt Dışı Ekonomi

İtalya

4,4 11,4

22,8 24 26 27,2 27,327,1 27 26,225,2 24,423,2 22,322,75

0

Kaynak: Schneider, a.g.e., s.28., Yılmaz, a.g.e, s.134. ve Aykın, a.g.e., s.165’den elde edilen verilerle hazırlanmıştır.

İtalya Maliye Bakanlığı’nın merkez teşkilatı, içerisinde Gelir İdaresi veya Gelir Politikaları Bölümü olarak adlandırılan birim, vergi ile ilgili işlemleri yürütmektedir.

Gelir İdaresi dışında doğrudan Maliye Bakanı’na bağlı bir nevi ‘‘Vergi Polisi’’ olarak adolunan ‘‘Guarda di Finanza’’ isimli birim de mevcuttur. Bu birim, mükelleflere veya mükellefiyetle ile ilgili gerekli tespitler yaparak tutanağa bağlar ve denetim görevi sonlanır. Bu tutanaklar, gerekli incelemelerin tamamlanabilmesi için yerel denetim bürolarına teslim edilir. Yine Gelir idaresi dışında doğrudan Maliye Bakanı’na bağlı Vergi Müfettişleri Merkez Servisi (SECIT) bulunmaktadır. Bu birimin görevi, Gelir İdaresi büroları ve bir nevi ‘‘Vergi Polisi’’ olarak addolunan Guardia di Finanz tarafından yapılan vergi denetimlerini takip ve kontrol etmek, özellikli bir durumun olduğuna kanaat getirilmesi halinde bizzat mükellefler nezdinde vergi incelemesi yapmaktadır. Bunun dışında merkezi düzeyde yapılması uygun görülen incelemeler de Vergi Müfettişleri Merkezi Servisi (SECIT) tarafından yürütülmektedir.¹⁵⁵

155 M. Bülent Aydın, ''Kayıt Dışı Ekonomi-Vergi Denetimi-İdari Yapı – 7'', Maliye ve Sigorta Dergisi, Mayıs/2006, Sayı:464, s.76.

Bölgesel veya yerel ölçekli denetimler ise, Gelir İdaresi bünyesinde görev yapan denetim elemanları tarafından yerine getirilir. Böylece İtalya’da sadece vergi denetimi yapan Gelir İdaresi dışında doğrudan Bakan’a bağlı bulunan Vergi Müfettişleri Merkez Servisi (SECIT) kurulmuştur. Bu birim; bakanlığın diğer birimlerden elde ettiği bilgileri kullanarak vergisel açıdan riskli bulunan mükellef gruplarını tespit edip, buna göre bir öneri raporu hazırlar ve Maliye Bakanı’na sunar. Bu raporun değerlendirilmesi sonucu, Gelir İdaresi bürolarında görevli denetim birimleri ve Guardia di Finanza tarafından yürütülecek denetimlere ilişkin yıllık çalışma programı hazırlanır. Bu çalışma programı gereğince denetlenebilecek mükelleflere ilişkin bilgiler, Bilgi İşlem Merkezince çıkartılır ve denetimle görevli birimlere iletilir.¹⁵⁶

Buna ilave olarak, İtalya’da görülen bir diğer kayıt dışı istihdam türü de gece işçiliğidir. Gündüz kayıtlı sektörde başkalarının hesabına çalışan işçiler, bir bakıma geceleri kendi hesaplarına çalışıyor sayılmaktadır. Bu şekilde elde ettikleri gelir, beyan edilmediğinden tamamıyla kendilerine kalmaktadır. Bir diğer olgu da, gece işçilerinin bunları, kayıtsız ve iyi ödeme yapan firmalara satıyor olmalarıdır. Her iki durumda da gece işçiliğinden kazanılan saat başı ücretlerin oldukça yüksek olduğu, hatta kayıtlı sektörde kazanılandan çok daha fazla gelir getirdiği bilinmekte ve buda kayıt dışı işçiliğin ve bu sektörün cazibesini arttırmaktadır. Kayıt dışı gece işçileri açısından bu dönemde en çekici iş ev inşaatıydı.¹⁵⁷

Güneydeki kayıt dışı firmalar klasik kayıt dışı alt gelişim yapısını devam ettirmektedirler. Bunlar hem küçüktürler hem de marjinalliğini korumaktadırlar. Yani sağlam değillerdir, düşük sermayelidirler ve pazar şartlarındaki ani değişmeler karşısında hassastırlar. Yürüttükleri üretim daha çok işçi ağırlıklıdır ve teknolojik açıdan az gelişmiştir. Bu yatırımcılar mümkün olan en ucuz işçiye gereksinim duymaktadırlar, dolayısıyla da çocukları kullanırlar. Örneğin, Napoli’deki kayıt dışı ekonomi sadece merkezilikten arınmakla kalmamış, çekirdeklere ayrılmıştır. Sadece bu şehirde 10.000’den fazla ufak tefek iş dükkanının bulunduğu belirlenmiştir.¹⁵⁸

156 Aydın, ag.e., s.76.

157 Özer, a.g.e., 67.

158 Altuğ, (1999), a.g.e., s.,257-258

İtalyanlar kayıt dışı ekonominin tek suçlusu olarak suç sektörünü görmüşler ve gelirleri oranında bireylerin vergi ödemesini sağlayan düzenlemelere girişerek vergi kaçakçılığıyla mücadele konusunda da çalışmalar yapmışlardır. Geliri oranında vergilendirme çalışmalarına verilebilecek en güzel örnek’’temiz ayaklar’’

operasyonudur. Bu operasyonda yapılmaya çalışılan yüksek meblağlarla transfer olan futbolcuların transfer ücretlerini doğru beyan etmeyerek ortaya çıkan vergi kaybının önlenmesidir. Tüm dünya tarafından bilinen diğer büyük operasyon is ‘’temiz eller’’

operasyonudur. Hileli iflas, vergi kaçakçılığı ve organize suç örgütleri yardımıyla milyonlarca gelir sağladığı tespit edilen birçok ünlü işadamı ve politikacının adı karışmıştır. Çeşitli yöntemlerle Maliye Bakanlığı 30 milyar dolar vergi kaçırıldığını tespit etmiş ve bunun sonucunda 1993 yılı başında gelirlerini düşük göstererek vergi kaçıranları tespit edecek vergi memurları görevlendirilmiştir. Şüphelendikleri mükellefleri bilgisayar yardımıyla takip etme yetkisi verilen bu memurlar, tüccar, doktor gibi serbest meslek sahiplerinin gelirlerinin ne olduğunu anlayabilmek için öncelikle harcamaları tespit edilecek ve bu gelirle mükellefin beyan ettiği gelir karşılaştırılıp arada fark varsa ardaki fark kadar daha vergi ödeyeceklerine ilişkin yazı gönderilecektir.¹⁵⁹