Gözlem döneminin başlangıç yılı olan 2003’te ana metal sanayiinin istihdam kapasitesi 73,000 kişidir. Sektörde faaliyet gösteren iş yeri sayısındaki artışa paralel olarak, istihdam kapasitesi de artmış ve 2008 yılında çalışan sayısı 102,000’e ulaşmıştır.
İncelenen dönem boyunca sektörde çalışanların sayısı, imalat sanayi içerisinde ortalama
%3.5’lik oranını korumuştur. 2010 itibariyle, ana metal sanayii istihdam açısından, imalat sanayiinin 22 alt sektörü arasında 7. sırada yer almaktadır.
Grafik 21: İstihdamın Gelişimi
2003 2004 2005 2006 2007 2008
Bin Kişi
İmalat Sanayi Ana Metal Sanayii Ana Metal Sanayii/İmalat Sanayi (sağ eksen)
%
Sektörel istihdamın alt faaliyet dallarına göre dağılımına bakıldığında, 2003 itibariyle en yüksek pay %46.8 ile 271 kodlu ana demir ve çelik ürünleri ile demir alaşımları imalatına ait olduğu görülmektedir.
Diğer sektörlerin istihdam payları büyüklük sırasına göre şu şekildedir: %19.2 ile 275 kodlu metal döküm sanayi, %18.8 ile 274 kodlu demir-çelik dışındaki ana metal sanayi,
%12.5’lik pay ile 272 kodlu boru imalatı, %2.5 ile de 273 kodlu demir ve çeliğin diğer ilk işlemleri.
2008 yılında bu oranlar çok küçük değişiklikler göstermiş olsa da sektörel sıralamada herhangi bir değişiklik gözlenmemiştir.
Grafik 22: Sektördeki İstihdamın Alt Faaliyet Kollarına Göre Dağılımı (Yüzde ve Kişi)
2003 2004 2005 2006 2007 2008
271 34,264 36,124 38,090 38,539 42,368 44,564
272 9,130 9,498 9,998 11,148 12,475 11,774
273 2,010 2,490 2,620 2,548 2,635 2,722
274 13,805 15,561 16,745 16,834 19,996 20,609
275 14,079 17,467 19,275 21,714 23,705 22,307
0%
NOT: 271- Ana demir ve çelik ürünleri ile demir alaşımları imalatı; 272- Boru imalatı; 273- Demir ve çeliğin diğer ilk işlemleri; 274- Demir-çelik dışındaki ana metal sanayi; 275- Metal döküm sanayi
Ana metal sanayiinde ücretli çalışanların sayısı 2003 yılında 71,395 kişi iken 2008 yılında 100,053 kişiye yükselmiştir. Bu sektörde toplam istihdamın nerede ise tamamına yakını ücretli çalışandır. Ücretli çalışanların toplam istihdam oranları, 2003 yılında %97.4 ve 2008’de ise %98.1’dir. 2003 yılında ana metal sanayiinde toplam ücretle çalışanların
%5.8’i kadın istihdamı iken 2008 yılında bu oran %5.9 olarak gerçekleşmiştir. Bu düşük pay, incelenen iş kolunun daha çok kol gücü gerektiren hakim karakterinden de kaynaklanmaktadır. Alt faaliyet kollarına göre sektördeki en yoğun kadın istihdamı 271 kodlu ana demir ve çelik ürünleri ile demir alaşımları imalatı sektöründedir.
Ücretle çalışanların sayısındaki artış, 2003 - 2008 döneminde %40.1 gibi azımsanmayacak düzeydedir.
4.2. Ücretli Çalışan Başına Üretim ve Katma Değer
Hatırlanacağı üzere, ana metal sanayi, imalat sanayiinin 22 alt sektörü arasında, üretim değeri açısından 2. sırada, katma değer açısından 1. sıradadır. Ücretli çalışan başına üretim ve katma değer göstergeleri doğal olarak bu eğilimin paralelindedir. Ana metal sanayii sektörü ücretli çalışan başına üretim değeri açısından imalat sanayi ortalamasının 3.5 katı, çalışan başına katma değer açısından da yaklaşık olarak 3 katıdır.
Grafik 23: Ücretli Çalışan Başına Üretim Değeri ve Katma Değer (2008)
Ücretli Çalışan Başına Üretim Değeri Ücretli Çalışan Başına Katma Değer TL
İmalat Sanayi Ana Metal Sanayii
Ücretli çalışan başına üretim değerinin büyüklüğü alt faaliyet kolları itibariyle incelendiğinde; ana demir ve çelik üretimi ile demir alaşımları imalatı sektörünün ilk sırayı aldığı görülmektedir. Sektörde, boru imalatı ikinci sırada, demir-çelik dışındaki ana metal sanayi alt faaliyet dalı üçüncü sırada ve demir ve çeliğin diğer ilk işlemleri imalatı dördüncü sırada yer almaktadır. Bununla birlikte ücretli başına düşen reel üretim değeri, 2008 yılında (2003 yılına göre) boru imalatı ve demir ve çeliğin diğer ilk işlemleri sanayiinde düşüş gösterirken diğer bütün alt faaliyet dallarında yükselmiştir.
Tablo 20: Ücretli Çalışanlar Başına Üretim Değeri ve Reel Endeks Değeri
Değer (TL) 2008
Reel Endeks Değeri (*) (2003=100)
2004 2005 2006 2007 2008
İmalat Sanayi 187,974 100.1 97.6 101.0 102.0 107.0
Ana Metal Sanayii 650,179 98.1 100.9 102.0 114.1 145.1
Ana demir ve çelik üretimi ile demir alaşımları
imalatı 1,012,839 108.0 116.2 121.2 134.2 177.6
Boru imalatı 512,050 99.2 111.4 110.7 107.6 93.7
Demir ve çeliğin diğer ilk işlemleri 324,707 100.9 120.5 105.0 88.8 98.6 Demir-çelik dışındaki ana metal sanayi 492,629 80.1 74.5 82.6 99.4 125.1
Metal döküm sanayi 152,500 98.3 98.7 100.6 109.0 101.3
(*): Ücretli çalışanlar başına düşen üretim değerleri, ilgili yılın sektörel üretici fiyat endeks (ÜFE) değerine göre reel hale getirilmiş ve 2003=100 kabul edilerek endekse dönüştürülmüştür.
Kaynak: TÜİK verilerinden kendi hesaplamalarımız.
Sektörde, en yüksek artış ise ana demir ve çelik üretimi ile demir alaşımları imalatında gerçekleşmiştir.
Ücretli çalışan başına düşen katma değer büyüklüğü açısından irdelemelerimizi Tablo 21 yardımı ile sürdürelim. Ana demir ve çelik üretimi ile demir alaşımları imalatı sanayii, ilk sıradadır. Büyüklük sırasına göre ikinci sırada ise boru imalatı sanayi, üçüncü sırada demir-çelik dışındaki ana metal sanayi, dördüncü sırada demir ve çeliğin diğer ilk işlemleri ve son sırada da metal döküm sanayi şeklindedir.
Ücretli çalışan başına katma değerde, reel olarak 2008 yılında (2003 yılına göre) imalat sanayi genelinde görülen %16.3’lük gerilemeye rağmen ana metal sanayiinde %10.1’lik bir artış söz konusudur. Bununla birlikte alt sektörler bazında, ücretli çalışan başına reel katma değer, sadece ana demir ve çelik üretimi ile demir alaşımları sanayiinde %36.5 artış gösterirken diğer bütün alt faaliyet dallarında düşmüştür. En yüksek düşüş %39 ile demir ve çeliğin ilk işlemlerinde, en az düşüş ise %3.9 ile demir-çelik dışındaki ana metal sanayiinde gerçekleşmiştir.
Tablo 21: Ücretli Çalışanlar Başına Katma Değer ve Reel Endeks Değeri
Değer (TL) 2008
Reel Endeks Değeri (*) (2003=100)
2004 2005 2006 2007 2008
İmalat Sanayi 36,955 93.4 75.0 79.3 77.4 83.7
Ana Metal Sanayii 112,004 96.6 62.7 79.2 72.2 110.1
Ana demir ve çelik üretimi ile demir alaşımları imalatı 173,311 111.4 70.2 97.6 86.0 136.5
Boru imalatı 89,565 85.2 59.8 86.5 64.5 71.2
Demir ve çeliğin diğer ilk işlemleri 61,526 71.6 79.0 72.1 49.0 61.0 Demir-çelik dışındaki ana metal sanayi 68,685 79.7 51.1 60.0 64.4 96.1
Metal döküm sanayi 43,024 84.2 73.3 79.0 75.1 81.2
(*): Ücretli çalışanlar başına düşen katma değerler, ilgili yılın sektörel üretici fiyat endeks (ÜFE) değerine göre reel hale getirilmiş ve 2003=100 kabul edilerek endekse dönüştürülmüştür.
Kaynak: TÜİK verilerinden kendi hesaplamalarımız.
4.3 İstihdam Endeksi
2005=100 bazlı sanayi istihdam endeksi, 2005-2010 döneminde imalat sanayi genelinde küçük oranlı bir düşüş yaşarken, Ana metal sanayiinde %9.9’luk bir yükseliş yaşanmıştır.
Tablo 22: İstihdam Endeksi (2005=100) İktisadi Faaliyet
NACE Rev. 1.1 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Gelişim (%)
2005-2010
İmalat Sanayi 100.0 102.2 106.3 105.9 95.3 99.9 -0.1
27 100.0 103.8 113.2 116.4 105.9 109.9 9.9
271 100.0 102.5 114.3 119.8 109.7 110.8 10.8
272 100.0 110.3 126.3 124.0 111.6 111.0 11.0
273 100.0 99.5 100.6 105.7 98.1 106.0 6.0
274 100.0 101.7 106.5 110.2 107.7 115.4 15.4
275 100.0 103.8 113.2 116.4 105.9 109.9 9.9
Kaynak: TÜİK
İstihdam endeksinde, alt faaliyet kolları itibariyle 2005–2010 dönemindeki en yüksek artışın %15.4 ile demir-çelik dışındaki ana metal sanayiinde, en düşük artışın ise %6.0 ile demir ve çeliğin diğer ilk işlemleri sektöründe olduğunu belirtebiliriz. İncelenen 2005 – 2010 döneminde istihdam endeksi, 2005 – 2008 döneminde yükselme eğilimini sürdürürken, küresel krizin etkisiyle 2009 yılında 2008’e göre ana metal sanayi ve tüm alt faaliyet kollarında bir gerileme yaşamıştır.
Grafik 24: İstihdam Endeksinin Gelişimi
90 95 100 105 110 115 120
2005 2006 2007 2008 2009 2010
Endeks
İmalat Sanayi Ana Metal Sanayii
4.4. Üretimde Çalışılan Saat Endeksi
Üretimde çalışılan saat endeks değerlerini gösteren Tablo 23 bulguları incelendiğinde, bulguların istihdam endeksi değerine önemli ölçüde paralellik arz ettiği görülmektedir.
Farklı bir ifade ile üretimde çalışılan saat endeks değerleri ile istihdam endeks değerleri arasında nerede ise bire bir benzerlik söz konusudur. 2005–2010 döneminde çalışılan saat endeksi, imalat sanayi genelinde %1.9 oranında azalırken, ana metal sanayi sektöründe
%5.6 oranında artış göstermiştir. Bu artış, sektörde çalışma sürelerinin arttığının da bir işareti olarak değerlendirilmelidir.
Tablo 23: Çalışılan Saat Endeksi (2005=100) İktisadi Faaliyet
NACE Rev. 1.1 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Gelişim (%)
2005-2010
İmalat Sanayi 100.0 101.8 106.4 105.5 93.4 98.1 -1.9
27 100.0 103.6 113.5 116.7 101.9 105.6 5.6
271 100.0 101.6 111.8 117.0 105.4 100.8 0.8
272 100.0 111.6 127.8 126.2 109.7 111.3 11.3
273 100.0 97.6 100.3 104.5 93.6 100.1 0.1
274 100.0 101.9 110.3 115.2 109.9 119.2 19.2
275 100.0 105.7 113.5 113.8 83.5 100.9 0.9
Kaynak: TÜİK
Uzun çalışma saatleri, yıpratıcı bir yaşam pratiği yaratarak işçilerin fiziksel ve mental kapasitesinin aşınmasına ve dikkatinin dağılmasını sağladığından iş kazalarına da yol açabilmektedir.10
Çalışılan saat endeksi alt faaliyet kolları itibariyle, 2005–2010 dönemindeki en yüksek artışın %19.2 ile demir-çelik dışındaki ana metal sanayiinde, en düşük artışın ise %0.1 ile boru imalatı sektöründe olduğunu belirtebiliriz.
10 YÜCESAN, Özdemir, Gamze (2001). “Küreselleşme ve İşçi Sağlığı: Çalışmanın Ekonomi Politiği Üzerine Notlar”.
Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi. S.6. s.2-6.
Grafik 25: Üretimde Çalışılan Saat Endeksinin Gelişimi
90 95 100 105 110 115 120
2005 2006 2007 2008 2009 2010
Endeks
İmalat Sanayi Ana Metal Sanayii
4.5. Üretimde Çalışan Kişi Başına Üretim Endeksi
Üretimde çalışan kişi başına üretim olarak adlandırılan emek verimlilik endeksi, 2005-2010 döneminde, imalat sanayi genelinde %14.5 artış ile ana metal sanayiinin %5.5’luk artışının üzerindedir. 2005’de 100 olan endeks değeri, 2005-2010 döneminde, imalat sanayi genelinde %14.5 oranında artarak 114.5 olurken, ana metal sanayiinde %5.5 oranında artarak 105.5 olmuştur.
Tablo 24: Çalışan Kişi Başına Üretim Endeksi (2005 ort=100) İktisadi Faaliyet
NACE Rev. 1.1 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Gelişim (%)
2005-2010
İmalat Sanayi 100.0 105.3 108.1 106.5 105.5 114.5 14.5
27 100.0 109.8 111.4 106.0 99.0 105.5 5.5
271 100.0 111.3 110.4 104.6 102.2 105.3 5.3
272 100.0 107.1 104.6 92.1 94.7 120.9 20.9
273 100.0 103.3 96.3 92.0 76.4 92.9 -7.1
274 100.0 112.8 124.1 119.4 85.6 95.7 -4.3
275 100.0 103.8 106.0 102.5 76.4 98.7 -1.3
Kaynak: TÜİK, MPM.
Alt faaliyet kolları itibariyle çalışan kişi başına üretim endeksi incelendiğinde; 271 kodlu ana demir ve çelik ürünleri ile demir alaşımları imalatı ve 272 kodlu boru imalatı sanayilerinde yükseliş buna karşılık; 273 kodlu demir ve çeliğin diğer ilk işlemleri, 274 kodlu demir-çelik dışındaki ana metal sanayi ve 275 kodlu metal döküm sektörlerinde de düşüş söz konusudur.
Grafik 26: Çalışan Başına Üretim Endeksinin Gelişimi
90 100 110 120
2005 2006 2007 2008 2009 2010
Endeks
İmalat Sanayi Ana Metal Sanayii
4.6. Çalışılan Saat Başına Üretim Endeksi
Çalışmada verimlilik analizi için kullandığımız bir başka gösterge olan çalışılan saat başına üretim endeksi değerleri incelendiğinde, 2005–2010 döneminde, imalat sanayi genelinde endeks değerinin %16.6’lık artışına karşın, ana metal sanayi sektörünün artışı
%9.8 düzeylerindedir.
271 kodlu ana demir ve çelik ürünleri ile demir alaşımları imalatı iş kolundaki artış, imalat sanayi genel ortalamasına yakın bir biçimde %15.7 olarak gelişirken; 272 kodlu boru imalatı iş kolu endeksi artışı imalat sanayiinden yüksek bir biçimde %20.7 düzeylerindedir.
273 kodlu demir ve çeliğin diğer ilk işlemleri ile 274 kodlu demir-çelik dışındaki ana metal sanayiinde ise endeksin gelişim seyri negatiftir.
Tablo 25: Çalışılan Saat Başına Üretim Endeksi (2005 ort=100)
İktisadi Faaliyet
NACE Rev. 1.1 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Gelişim (%)
2005-2010
İmalat Sanayi 100.0 105.8 108.0 106.9 107.5 116.6 16.6
27 100.0 109.9 111.2 105.6 103.0 109.8 9.8
271 100.0 112.3 112.9 107.1 106.6 115.7 15.7
272 100.0 106.0 103.3 90.4 96.3 120.7 20.7
273 100.0 105.4 96.6 92.8 79.8 98.4 -1.6
274 100.0 112.7 119.8 114.2 83.9 92.6 -7.4
275 100.0 103.3 104.2 100.7 86.4 100.9 0.9
Kaynak: TÜİK, MPM.
Grafik 27: Çalışılan Saat Başına Üretim Endeksinin Gelişimi
90 100 110 120 130
2005 2006 2007 2008 2009 2010
Endeks
İmalat Sanayi Ana Metal Sanayii