Kız İsteme(Kız Ayttıru)

Kazak Türklerinde erkekiğin evlenmesi ebeveyinler için her zaman telaşlı bir andır. Oğul, ergenlik dönemine girmeden önce gelecek gelini seçerler. Saygılı, dürüst, düzgün aileden bakmak önemli bir adettir bu yüzden kız istemede kız ve erkeğin hem bireysel özellikleri hem de ailevi özellikleri evliliğin temel taşı olarak kabul edilmektedir.

Kız istemede bazı hususlara özellikle dikkat edildiği görülmektedir: Eğer kızın ailesinde genetik olan kötü bir hastalık varsa o kızı istemekten vazgeçerler (K.K.19).

Aile kendilerine layık olduklarını düşündükleri aileye çocuklarının geleceğini konuşmak için özel günü belirtip dünür olmak isteklerini bildirirler (K.K.16).

Kazak Türklerinin kültüründe kız istemenin birkaç türü vardır. Bunların en önemlileri ailenin istediği kızın istenmesi ya da kız ve erkeğin birbirini severek anlaşarak kabul etmesidir. Ayrıca çocuklar (erkek ve kız) küçükse hatta henüz doğmadıysa ve aileler gelecekte dünür olmayı kabul ederse demek ki aileler birbirlerini çok iyi tanıyorlar ve uzun zamandır arkadaşlar anlayışı da vardır (K.K.18).

Kız istemeye gelenler: “Sizde-kuu, bizde-sungur, ildirmeye gelmişiz”,-diye ipucu vermeye başlar. Onun şiir tür nüshası “Kambar batır” destanında kız istemeye geldiğindeği Kelmembetin sözü:

Көтерсең менің назымды: Kóterseń meniń nazymdy: Саусағы алтын сұңқарға Saýsaǵy altyn suńqarǵa Ілдірейін деп келдім İldireıin dep keldim Көлдегі үйрек, қазыңды-ай. Kóldegi úırek, qazyńdy-aı. Алтайы қызыл түлкіңе Altaıy qyzyl túlkińe Қосайын деп ойлап ем Qosaıyn dep oılap em Құмай жүйрік тазымды-ай Qumaı júırik tazymdy-aı

(Batırlar jırı, 1987 s.24)

4.2.6.1. Bel Kuda

Kazak Türklerin de çok eski evlendirme geleneklerinden birisidir. İki yakın arkadaşın aynı dönemde eşlerinin hamile olması ve doğacak olan çocukların cinsiyetlerine göre çocuklarını evlendireceklerini söylerler. Böylece birbirlerine söz verirler. Daha sonra tahmin edilen gibi çocukların birinin kız diğerinin erkek olması durumunda söz verildiği gibi çocuklar evlendirilir. Bu adete “Bel Kuda” (beşik kertmesi) adı verilir. Bu durum çocukların sözlendiklerinin delilidir. Çocuklar bu durumdan habersiz nişanlanmış olurlar. Belli bir yaşa geldikten sonrada bu söz tutulur ve çift evlendirilir (K.K.15).

4.2.6.2. Karsı Kuda

Kazak Türklerinde bir başka kız isteme adeti de “karsı kuda (kızların değiş tokuşu)” dır. Başlık parasından dolayı bazı ailelerin de maddi durumu kötü olduğunda aileler

arasında adir de olsa kızların değiş tokuşunun olduğu görülür. Bu durumdan dolayı aileler oğullarını ya da kızlarını karşı aileden değiş tokuş yaparak evlendirirler. Karşı tarafta ki aile bu durumu kabul ederse evlilik gerçekleşir bu uygulamaya bir nevi takas usülü evlilik de denilir (K.K.21).

4.2.6.2.1. Tabaldırık Attar

Kazak Türklerinde bir başka kız isteme adeti de “tabaldırık attar” (dünürlerin kapıdan geçmesi)’ dir. Kazak Türlerinin geleneğine göre önceden dünürlüğe gelen kişiler hemen içeri alınmaz kız tarafında evde bulunan kadınlar, dünür olmaya gelen kişileri ev önünde karşılar ve önüne geçerler. Tabaldırık attar, yani eşik (kapı) hakkını vermeden eve giremeyeceklerini söylerler. Dünür olmaya gelen kişilerde yanında getirdikleri hediye ya da parayı vererek bu geleneği yerine getirirler (K.K.29).

4.2.6.3. Ölütiri

Kazak Türklerinde kız isteme esnasında yapılan geleneklerinden birisi de “ölütiri” geleneğidir. Ölütiri, ölü ve diri diye iki kelimenin birleşmesinden çıkmıştır. Ölü razı olmadan diri razı olmaz inanışı vardır. Kızı istemeye gidildiğinde “ölütiri” geleneğini uygulamak için kız isteme törenine özellikle koyun getirilmesi adettir. Ölüdiri için getirilen koyun kesilip yemek yapılır ve gelen misafirlere ikram edilir. Dünürler yemek öncesi hem ölünün bulunduğu alana hem de dirilerin bulunduğu alana dönüp ant içerler (K.K.19).

4.2.6.4. Bata Ayak

Kız istemede bir diğer adet de “bata ayak” adetidir. İki taraf razı olduktan sonra oğlanın babası kız tarafına gelip “bata ayak” yapar. Bazı yerlerde bu adete “sırga tagu” derler. Genel olarak Kazakistan’ın bütün bölgelerinde sırga tagu derler. Kızı görmeye giden erkek tarafı kıza küpe takar. Dünürcüler geldiğinde kızın annesi dua okur ve koyun keser. Bu törende iki taraf düğün günün belirtip, başlık hakkında anlaşırlar. Bu uygulamaya “bata kelisu-batalasu” denilir. Bata, hayır dua demektir bu hayır dua, Kazak Türklerinin en eski ve önemli geleneklerinden birisidir. Batanın iki türü vardır: birincisi kesme bata yapmak, yani kaç hayvan, düğün zamanı, hasar boyutu vb. İkincisi de verimsiz bata, yani hayvan sayısı, mülk sayısı nakledilmeyecektir. Duruma vakite

göre belirlenir. İsimleri ülke tarafından bilinen zengin insanların dünürlüğünde “bas jaqsı”, “ayak jaqsı” diyen iri ve değerli hediyelikler olur. “Bas jaqsıya” botasıyla deve, kulanla at, pahalı kalın giysiler (mont, kürk), altın ve gümüş takılar götürülür. “Orta jaqsıya” en iyi deve ya da attır. Ayrıca “ayak jaqsıya” at, inek, koyun vb de götürülür. Konuyla ilgili Kazak Türk halk atasözlerinden biri şöyledir;

Жаңбырменен жер көгерер, Yağmurla toprak güzelleşir, Батаменен ел көгерер. Dua ile halk güzelleşir.

Genellikle hayır duası şiir şeklinde söylenir. Geleneğimize göre bu duayı büyükler söylerler. Hayır duası aşağdaki durumlarda söylenir:

 Çocuk dünyaya geldiğinde ve isim seçildiğinde  Bebek yürümeye başladığında

 İlk kez ata bindiğinde  Çocuk okula gittiğinde  Dünürlük sırasında

 Betaşar (gelinin yüzün açmak) töreninde  Öğlen kişiye

 Düğün başlamadan önce  Tarla toplamadan önce

 Duşmanlarla savaşmadan önce

 Uzun yola çıkmadan önce vb (K.K.23).

4.2.7. Başlık (Kalınmal)

Başlık, evlenecek erkeğin ya da ailesinin kız tarafına, çoğu kez kızın babasına verdiği eşya, büyükbaş hayvan veya nakit paradır. Bu doğrudan nakit para olabildiği gibi, paraya çevrilebilecek başka değerli eşyalarda olabilmektedir. Kazak Türkleri, başlığa ‘‘kalınmal’’ derler. Bu geleneğe, toplumlarda kızın ailesinde ortaya çıkacak iş gücü kaybının bir tür bedelini karşılamak amacıyla başvurulur. Ancak kız ailesi de kendi evladı için birçok çeyiz hazırlamakta bunun maddi değeri hemen hemen alınan başlığa yaklaşmakladır. Ayrıca kızın annesine, emek verip büyüttüğü ahlaklı bir şekilde yetiştirdiği için anneye süt hakkı verilmelidir. Bu hak para ya da hayvan olarak

verilebilir. Miktarı 1-7 deve şeklindedir.“Süt akı” günümüzde de vardır ve para olarak verilmektedir. Damat, karısının babasına bir hayvan verir buna “Jigit Tüye” (yiğit deve) denir.

Kazak Türklerinde baldız başlığı (baldız kalın) adeti dikkat çekicidir: Evlenecek olan kızın kız kardeşine başlık verilir. Gelin evlenmeden önce erken ölürse ve başlık ödenmişse (genellikle başlık önceden ödenir) damat ölen kızın kız kardeşini eşi olarak alabilir. Damat gelinle gizli buluşurlarsa (urın baru-gizli randevular düzenlemek) ve gelinin kız kardeşi olmazsa ödenen başlığının yarısı geri verilir. Eğer damat, gelinle görüşmelere çıkıp ve onun ölümünden sonra kız kardeşi ile evlenirse (baldız) o zaman damatın başlık ödemesi şart. Bu duruma baldız kalın derler. Damat gelini ziyaret etmediyse “baldız kalın” ödenmez (K.K.28).