GEREÇ VE YÖNTEM
İSTATİSTİKSEL ANALİZ
Araştırmada elde edilen verilerin istatistiksel analizleri SPSS 19 (Statistical Package for the Social Sciences, version 19, seri no: 10240642) istatistik programı kullanılarak yapıldı. Araştırmadaki değişkenlerin normal dağılıma uygun olmadığı saptandığı için çalışmamızda non-parametrik testler kullanıldı. Öğrencilerin tanımlayıcı özellikleri ile ilgili veriler; sayı, yüzde ve ortalama ile değerlendirildi. Tanımlayıcı özellikler ile öğrencinin okumakta olduğu dönem arasındaki ilişkinin değerlendirilmesinde Ki-kare ve Mann-Whitney U testleri kullanıldı. İstatistiksel anlamlılık düzeyi (p) ilgili testlerle birlikte gösterildi (p<0,05 olduğunda anlamlı, p>0,05 olduğunda anlamsız kabul edildi).
Araştırmanın bağımsız değişkenleri; öğrencilerin okuduğu dönem, anne ve baba eğitimi, ortalama aylık aile ve kişisel geliri, BKİ, sigara içme davranışı, bağımlı değişkenleri ise; sağlıklı yaşam biçimi davranışları puan ortalaması ve alt ölçekler puan ortalamaları, SF- 36 yaşam kalitesi ölçeği toplam puan ortalamaları, Prime MD ile tespit edilen ön tanılar ve Fagerström nikotin bağımlılık ölçeği değerlendirmeleri olarak kabul edildi.
BULGULAR
Katılımcıların %51,8’inin (n=145) birinci sınıf, %48,2’sinin (n=135) altıncı sınıf öğrencisi olduğu görüldü.
Katılımcıların cinsiyet dağılımına bakıldığında %53,9’unun (n=151) kadın, %46,1’inin (n=129) erkek olduğu görüldü.
Katılımcıların annelerinin öğrenim durumlarına bakıldığında %4,3’ünün (n=12) yüksek lisans veya doktora mezunu, %33,2’sinin (n=93) üniversite mezunu, %27,5’inin (n=77) lise mezunu, %31,1’inin (n=87) ilköğretim mezunu, %2,1’inin (n=6) yalnızca okuryazar olduğu, %1,8’inin (n=5) okuryazar olmadığı belirlendi (Şekil 1).
Katılımcıların babalarının öğrenim durumlarına bakıldığında %9,3’ünün (n=26) yüksek lisans veya doktora mezunu, %41,8’inin (n=117) üniversite mezunu, %28,2’sinin (n=79) lise mezunu, %18,9’unun (n=53) ilköğretim mezunu, %0,7’sinin (n=2) yalnızca okuryazar olduğu, %0,7’sinin (n=2) okuryazar olmadığı belirlendi (Şekil 2).
35,00% %33,20 %31,10 30,00% %27,50 25,00% 20,00% 15,00% 10,00% %4,30 5,00% %1,80 %2,10 0,00%
Okuryazar Okuryazar İlköğretim Lise Üniversite Yüksek lisans,
değil doktora
Şekil 1. Katılımcıların annelerinin öğrenim durumlarına göre dağılımları
45,00% %41,80 40,00% 35,00% %28,20 30,00% 25,00% %18,90 20,00% 15,00% %9,30 10,00% 5,00% %0,70 %0,70 0,00%
Okuryazar Okuryazar İlköğretim Lise Üniversite Yüksek lisans,
değil doktora
‘Ailenizle birlikte mi kalıyorsunuz?’ sorusunu cevaplayan katılımcıların %81,2’sinin (n=216) hayır, %18,8’inin (n=50) evet yanıtı verdiği gürüldü.
Katılımcıların medeni durumları incelendiğinde %99,3’ünün (n=278) bekar, %0,4’ünün (n=1) evli, %0,4’ünün (n=1) diğer olarak yanıtladığı görüldü.
Katılımcıların sosyoekonomik düzeyleri (SED) ailelerinin toplam aylık gelirlerine göre belirlendi. Aylık gelirleri açlık sınırı olan 1300TL’den az olanların sosyoekonomik düzeyi kötü, yoksulluk sınırı olan 4300TL’den çok olanların SED’i iyi, 1300TL ile 4300TL arasında olanlar SED’i orta olarak değerlendirildi. Soruyu yanıtlayan öğrencilerin %8’inin (n=22) SED’i kötü, %56,9’unun (n=156) SED’i orta, %35,1’inin (n=96) SED’i iyi olarak saptandı. Katılımcıların SED’lerine göre dağılımları Şekil 3’te gösterilmektedir.
%8 %35,1 Kötü Orta İyi %56,9
Şekil 3. Katılımcıların sosyoekonomik durumlarına göre dağılımları
Katılımcıların alışkanlıkları ile ilgili sorulan sorulara verdikleri yanıtlar okudukları dönemlere göre ayrı ayrı incelendiğinde, enerji içecekleri içme durumları ile okudukları dönemler arasında anlamlı fark saptanmadı (p>0,05).
Katılımcıların vitamin hapları içme durumları ile okudukları dönemler karşılaştırıldığında anlamlı fark saptanmadı (p>0,05).
Katılımcıların protein desteği sağlayan ürünler kullanma durumları ile okudukları dönemler arasında anlamlı fark saptanmadı (p>0,05).
Katılımcıların çay içme durumları ile okudukları dönem arasında anlamlı fark saptanmadı (p>0,05).
Katılımcıların kahve içme durumları ile okudukları dönemler karşılaştırıldığında anlamlı fark saptandı (p<0,000). Birinci sınıf öğrencilerinin 103’ü (%71) kahve içtiğini belirtirken, altıncı sınıf öğrencilerinin 118’i (%88,7) kahve içtiğini belirtmiştir. Altıncı sınıf öğrencilerinin kahve içme alışkanlığı birinci sınıf öğrencilerinin kahve içme alışkanlığından fazladır.
Katılımcıların dikkat dağınıklığını önlemek amacıyla uyarıcı ilaç kullanma durumları ile okudukları dönemler karşılaştırıldığında anlamlı fark saptanmadı (p>0,05).
Katılımcıların uyanık kalmak amacıyla uyarıcı ilaç kullanma durumları ile okudukları dönemler karşılaştırıldığında anlamlı fark saptanmadı (p>0,05).
Katılımcıların sakinleştirici ilaç kullanma alışkanlıkları ile okudukları dönemler karşılaştırıldığında anlamlı fark saptanmadı (p>0,05).
Katılımcıların antidepresan ilaç kullanma alışkanlıkları ile okudukları dönemler karşılaştırıldığında anlamlı fark saptandı (p=0,007). Birinci sınıf öğrencilerinin 1’i (%0,7) antidepresan ilaç kullandığını ifade ederken, altıncı sınıf öğrencilerinin 9’u (%6,7) antidepresan ilaç kullandığını ifade etmiştir. Altıncı sınıf öğrencilerinin antidepresan ilaç kullanma sıklığı birinci sınıf öğrencilerinin antidepresan ilaç kullanma sıklığından daha fazladır.
Katılımcıların uyuşturucu, keyif verici madde kullanma alışkanlıkları ile okudukları dönemler karşılaştırıldığında anlamlı fark saptanmadı (p>0,05). Katılımcıların alışkanlıklarının okudukları dönemlere göre durumu Tablo 4’te ayrıntılı olarak gösterilmiştir.
Tablo 4. Katılımcıların alışkanlıklarının okudukları dönemlere göre durumu
Dönem
Pearson χ²
Alışkanlıklar Yanıt 1 6 Toplam
p
N % N % N %
Enerji içecekleri Hayır 135 93,1 118 88,1 253 90,7 0,148
Evet 10 6,9 16 11,9 26 9,3
Vitamin desteği Hayır 116 81,7 110 82,7 226 82,2
0,826
ürünleri Evet 26 18,3 23 17,3 49 17,8
Protein desteği Hayır 137 95,1 128 95,5 265 95,3
0,880 ürünleri Evet 7 4,9 6 4,5 13 4,7 Çay Hayır 13 9,0 7 5,2 20 7,1 0,220 Evet 132 91,0 128 94,8 260 92,9 Kahve Hayır 42 29,0 15 11,3 57 20,5 <0,000* Evet 103 71,0 118 88,7 221 79,5
Dikkati toplayan Hayır 143 98,6 134 99,3 277 98,9
0,604
uyarıcı ilaç Evet 2 1,4 1 0,7 3 1,1
Uyanık kalmak Hayır 144 99,3 134 99,3 278 99,3
0,960
için uyarıcı ilaç Evet 1 0,7 1 0,7 2 0,7
Sakinleştirici ilaç Hayır 145 100,0 134 99,3 279 99,6 0,299
Evet 0 0,0 1 0,7 1 0,4
Depresyon ilacı Hayır 144 99,3 126 93,3 270 96,4 0,007*
Evet 1 0,7 9 6,7 10 3,6
Uyuşturucu, keyif Hayır 144 99,3 134 99,3 278 99,3
0,960
verici madde Evet 1 0,7 1 0,7 2 0,7
Dünya Sağlık Örgütü uluslararası obezite sınıflandırmasında yer alan temel kesişim noktalarına göre beden kitle indeksleri (BKİ) değerlendirilen katılımcıların zayıf, normal, fazla kilolu ve obez olmak üzere dağılımları saptanmıştır.
Katılımcıların BKİ değerlendirildiğinde 32 (%9,7) zayıf, 218 (%65,9) normal kilolu, 63 (%19,6) fazla kilolu, 18 (%5,4) obez öğrenci saptandı. Katılımcıların BKİ sınıflandırmasına göre dağılımları Şekil 4’te gösterilmiştir.
%3,30 %0,90 %9,70 %19,60 Zayıf Normal kilolu Fazla kilolu I.Derece obez II. Derece obez III. Derece obez
%65,90
Şekil 4. Katılımcıların beden kitle indeksi sınıflamasına göre dağılımları
Katılımcıların BKİ sınıflamasına göre durumları okudukları döneme göre incelendiğinde birinci sınıf öğrencilerinde obezite durumunun oransal olarak altıncı sınıf öğrencilerine göre daha fazla görüldüğü saptandı.
Katılımcıların BKİ durumları ile okudukları dönemler karşılaştırıldığında anlamlı fark saptanmadı (χ²=4,567, p>0,05). Vücut kitle indeksinin öğrencilerin dönemine göre dağılımı Tablo 5’te gösterilmiştir.
Tablo 5. Beden kitle indeksinin öğrencilerin dönemine göre dağılımı BEDEN KİTLE İNDEKSİ SINIFLAMASI
Zayıf Normal Fazla kilolu Obez Toplam
Dönem
n Oran n Oran n Oran n Oran n Oran Pearson
(%) (%) (%) (%) (%) χ²=4,567 1 28 11,8 151 63,7 45 19,0 13 5,5 237 100 p= 0,206 6 4 4,3 67 71,3 18 19,1 5 5,3 94 100 Toplam 32 9,7 218 65,9 63 19,6 18 5,4 331 100
Pearson χ²: Ki-kare istatistiksel analizi; n: Kişi sayısı.
Katılımcıların ölçülen istirahat metabolizma hızları (İMH) yavaş, normal, hızlı olarak değerlendirildi. İMH değerlendirme sonuçları öğrencilerin okudukları dönemlerle karşılaştırılarak incelendi. Birinci sınıf öğrencilerinin 130’unun (%54,9) İMH’leri normal aralıkta, altıncı sınıf öğrencilerinin 34’ünün (%36,2) İMH’leri normal aralıkta saptandı. İMH değerlendirmeleri ile okudukları dönemler karşılaştırıldığında anlamlı fark saptanmadı (χ²=5,565, p>0,05). Öğrencilerin okudukları dönemlere göre İMH değerlendirmesi Tablo 6’da ayrıntılı olarak gösterilmiştir.
Tablo 6. Katılımcıların okudukları dönemlere göre istirahat metabolizma hızı değerlendirmesi
İstirahat Metobolizma Hızı Değerlendirmesi
Dönem Yavaş Normal Hızlı Toplam Pearson
n % n % n % n % 1 31 13,1 130 54,9 76 32,1 237 100,0 χ²=5,565 6 4 4,3 56 59,6 34 36,2 94 100,0 p=0,062 Toplam 35 10,6 186 56,2 110 33,2 331 100,0
Pearson χ²: Ki-kare istatistiksel analizi; n: Kişi sayısı.
Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları Ölçeği (SYBDÖ) toplam ortalama puanı 125,87±17,55 olarak saptanmıştır. SYBDÖ alt ölçeklerinin ortalamaları incelendiğinde en yüksek puanın kişilerarası ilişkiler, en düşük puanın fiziksel aktivite alt grubunda olduğu görülmüştür.
Katılımcıların SYBDÖ’ye verdikleri yanıtlar dönemlere ayrılarak incelendiğinde kişilerarası ilişkiler alt ölçeğinden birinci sınıf öğrencilerin aldığı puan 26,22±4,30, altıncı
sınıf öğrencilerinin aldığı puan 24,96±3,34 olarak bulunmuştur. İstatistiksel olarak karşılaştırıldığında SYBDÖ kişilerarası ilişkiler alt ölçeği ile öğrencilerin okuduğu dönem arasında anlamlı fark saptandı (Mann-Whitney U: 6708,00, p=0,016). Birinci sınıf öğrencilerinin kişilerarası ilişkiler alt ölçeği puanlarının daha yüksek olduğu görülmektedir.
Katılımcıların SYBDÖ’ye verdikleri yanıtlar dönemlere ayrılarak incelendiğinde manevi gelişim alt ölçeğinden birinci sınıf öğrencilerin aldığı puan 25,96±4,08, altıncı sınıf öğrencilerinin aldığı puan 24,27±3,84 olarak bulunmuştur. İstatistiksel olarak karşılaştırıldığında SYBDÖ manevi gelişim alt ölçeği ile öğrencilerin okuduğu dönem arasında anlamlı fark saptandı (Mann-Whitney U: 6679,50, p<0,001). Birinci sınıf öğrencilerinin manevi gelişim alt ölçeği puanlarının daha yüksek olduğu görülmektedir.
Katılımcıların SYBDÖ’ye verdikleri yanıtlar dönemlere ayrılarak incelendiğinde beslenme alt ölçeğinden birinci sınıf öğrencilerinin aldığı puan 20,21±3,33, altıncı sınıf öğrencilerinin aldığı puan 20,60±4,11 olarak bulunmuştur. İstatistiksel olarak karşılaştırıldığında SYBDÖ beslenme alt ölçeği ile öğrencilerin okuduğu dönem arasında anlamlı fark saptanmadı (Mann-Whitney U: 8303,50, p>0,05).
Katılımcıların SYBDÖ’ye verdikleri yanıtlar dönemlere ayrılarak incelendiğinde fiziksel aktivite alt ölçeğinden birinci sınıf öğrencilerinin aldığı puan 16,11±4,58, altıncı sınıf öğrencilerinin aldığı puan 17,25±5,38 olarak bulunmuştur. İstatistiksel olarak karşılaştırıldığında SYBDÖ fiziksel aktivite alt ölçeği ile öğrencilerin okuduğu dönem arasında anlamlı fark saptanmadı (Mann-Whitney U: 8303,00, p>0,05).
Katılımcıların SYBDÖ’ye verdikleri yanıtlar dönemlere ayrılarak incelendiğinde sağlık sorumluluğu alt ölçeğinden birinci sınıf öğrencilerinin aldığı puan 19,70±4,44, altıncı sınıf öğrencilerinin aldığı puan 19,54±3,50 olarak bulunmuştur. İstatistiksel olarak karşılaştırıldığında SYBDÖ sağlık sorumluluğu alt ölçeği ile öğrencilerin okuduğu dönem arasında anlamlı fark saptanmadı (Mann-Whitney U: 8962,50, p>0,05).
Katılımcıların SYBDÖ’ye verdikleri yanıtlar dönemlere ayrılarak incelendiğinde stres yönetimi alt ölçeğinden birinci sınıf öğrencilerinin aldığı puan 18,50±3,52, altıncı sınıf öğrencilerinin aldığı puan 18,09±2,86 olarak bulunmuştur. İstatistiksel olarak karşılaştırıldığında SYBDÖ stres yönetimi alt ölçeği ile öğrencilerin okuduğu dönem arasında anlamlı fark saptanmadı (Mann-Whitney U: 8511,00, p>0,05).
Katılımcıların SYBDÖ’nün diğer davranışlar ve alışkanlıklar başlığı altında gruplanmış olan bir araca binildiğinde emniyet kemeri takma, motosiklet veya bisiklet kullanırken koruyucu başlık kullanma, araç kullanırken yavaş ve güvenli olma, sigara içilmeyen ortamları tercih etme, cinsel ilişki sırasında istenmeyen gebelikten koruyucu
önlemler alma ve cinsel yolla bulaşan hastalıklardan korunmak için önlem alma davranışlarından oluşan sorular koruyucu davranışlar başlığı altında puan ortalamaları alınarak değerlendirildi. Yüksek puan ortalaması daha yüksek oranda koruyucu davranış varlığını, düşük puan ortalaması ise daha düşük oranda koruyucu davranış varlığını ifade etmektedir. Koruyucu davranışlarda bulunma durumu öğrencilerin okudukları dönemlerle karşılaştırıldığında anlamlı fark saptandı (p=0,037). Altıncı sınıf öğrencilerinin birinci sınıf öğrencilerine oranla daha fazla koruyucu davranışta bulunduğu görüldü (Tablo 7).
Koruyucu davranışlar ayrı ayrı incelendiğinde emniyet kemeri kullanma durumu ile öğrencilerin okudukları dönemler arasında anlamlı fark saptanmadı (p>0,05).
Motosiklet veya bisiklet kullanan katılımcıların koruyucu başlık kullanma durumları ile okudukları dönemler arasında anlamlı fark saptanmadı (p>0,05).
Araç kullanan katılımcıların yavaş ve güvenli araç kullanma durumları ile okudukları dönemler arasında anlamlı fark saptandı (p=0,039).
Katılımcıların sigara içilmeyen ortamlarda bulunmayı tercih etme durumları ile okudukları dönemler arasında anlamlı fark saptanmadı (p>0,05).
Cinsel ilişkide bulunan katılımcıların cinsel ilişki sırasında gebelikten koruyucu önlem alma durumu ile öğrencilerin okudukları dönemler arasında anlamlı fark saptanmadı (p>0,05).
Cinsel ilişkide bulunan katılımcıların cinsel yolla bulaşan hastalıklardan korunmak için önlem alma durumu ile okudukları dönem arasında anlamlı fark saptanmadı (p>0,05). Koruyucu davranışlar ile okudukları dönemlere göre durumları Tablo 8’de ayrıntılı olarak gösterilmiştir.
Tablo 7. Sağlıklı yaşam biçimi davranışları ölçeğinin alt ölçeklerinin ve koruyucu davranışların ortalama puanlarının öğrencilerin okuduğu dönemler ile karşılaştırılması
SYBDÖ Dönem n Ortalama ss Mann- p
Whitney U Kişilerarası İlişkiler 1 129 26,22 4,30 6708,00 0,016* 6 126 24,94 3,34 Manevi Gelişim 1 136 25,96 4,03 6979,50 <0,000* 6 131 24,27 3,84 Beslenme 1 135 20,21 3,33 8303,50 0,448 6 130 20,60 4,11 Fiziksel Aktivite 1 142 16,11 4,58 8303,00 0,125 6 131 17,25 5,38 Sağlık Sorumluluğu 1 137 19,70 4,44 8962,50 0,986 6 131 19,54 3,50 Stres Yönetimi 1 141 1850 3,52 8511,00 0,418 6 128 18,09 2,86 Koruyucu davranışlar 1 16 16,12 4,19 133,50 0,037* 6 27 18,55 3,61
Tablo 8. Katılımcıların koruyucu davranışları ile okudukları dönemlere göre durumları
Hiçbir Zaman Bazen Sık Sık Düzenli Toplam Pearson χ²
Koruyucu Davranışlar Dönem Olarak
p
n % n % n % n % n %
Bir araca bindiğimde emniyet 1 6 4,1 38 26,2 44 30,3 57 39,3 145 100,0
0,226
kemeri takarım 6 3 2,2 24 17,8 43 31,9 65 48,1 135 100,0
Motosiklete veya bisiklete 1 26 31,7 33 40,2 8 9,8 15 18,3 82 100,0
bindiğimde koruyucu başlık 0,146
6 20 29,9 17 25,4 10 14,9 20 29,9 67 100,0
kullanırım
Yavaş ve güvenli araç 1 1 1,4 24 34,8 20 29,0 24 34,8 69 100,0
0,039*
kullanırım 6 5 6,3 17 21,3 37 46,3 21 26,3 80 100,0
Sigara içilmeyen ortamlarda 1 16 11,3 31 22,0 40 28,4 54 38,3 141 100,0
0,430
bulunmayı tercih ederim 6 23 17,3 22 16,5 38 28,6 50 37,6 133 100,0
Cinsel ilişki sırasında 1 1 4,3 3 13,0 6 26,1 13 56,5 23 100,0
gebelikten koruyucu önlem 0,973
6 2 3,4 7 12,1 13 22,4 36 62,1 58 100,0
alırım
Cinsel yolla bulaşan 1 1 4,2 6 25,0 7 29,2 10 41,7 24 100,0
hastalıklardan korunmak için 0,182
6 1 1,7 7 12,1 11 19,0 39 67,2 58 100,0
önlem alırım
Pearson χ²: Ki-kare istatistiksel analizi; n: Kişi sayısı; * p<0,05.
Short Form 36 yaşam kalitesi alt ölçeklerinin ortalama puanları incelendiğinde fiziksel işlev alt ölçeği 88,98±14,24, fiziksel rol alt ölçeği 71,73±40,56, mental rol 51,51±43,20, ağrı alt ölçeği 78,28±18,87, genel sağlık alt ölçeği 58,41±16,08, sosyal işlev alt ölçeği 61,46±21,60, mental işlev 65,93±14,45, yaşamsallık 52,59±18,07 puan olarak ölçülmüştür.
Katılımcıların SF-36 yaşam kalitesi ölçeğine verdikleri yanıtlar dönemlere ayrılarak incelendiğinde fiziksel işlev alt ölçeğinden birinci sınıf öğrencilerinin aldığı puan 87,50±14,29, altıncı sınıf öğrencilerinin aldığı puan 90,50±14,08 olarak bulunmuştur. İstatistiksel olarak karşılaştırıldığında SF-36 fiziksel işlev alt ölçeği ile öğrencilerin okuduğu dönem arasında anlamlı fark saptandı (Mann-Whitney U: 7612,00, p=0,01). Altıncı sınıf öğrencilerinin fiziksel işlev alt ölçeği puanlarının daha yüksek olduğu görülmektedir.
Katılımcıların SF-36 yaşam kalitesi ölçeğine verdikleri yanıtlar dönemlere ayrılarak incelendiğinde fiziksel rol alt ölçeğinden birinci sınıf öğrencilerinin aldığı puan 65,96±41,97, altıncı sınıf öğrencilerinin aldığı puan 77,80±38,25 olarak bulunmuştur. İstatistiksel olarak karşılaştırıldığında SF-36 fiziksel rol alt ölçeği ile öğrencilerin okuduğu dönem arasında anlamlı fark saptandı (Mann-Whitney U: 7811,00, p=0,004). Altıncı sınıf öğrencilerinin fiziksel rol alt ölçeği puanlarının daha yüksek olduğu görülmektedir.
Katılımcıların SF-36 yaşam kalitesi ölçeğine verdikleri yanıtlar dönemlere ayrılarak incelendiğinde ağrı alt ölçeğinden birinci sınıf öğrencilerinin aldığı puan 78,65±19,70, altıncı sınıf öğrencilerinin aldığı puan 77,85±18,01 olarak bulunmuştur. İstatistiksel olarak karşılaştırıldığında SF-36 ağrı alt ölçeği ile öğrencilerin okuduğu dönem arasında anlamlı fark saptanmadı (Mann-Whitney U: 9137, p>0,05).
Katılımcıların SF-36 yaşam kalitesi ölçeğine verdikleri yanıtlar dönemlere ayrılarak incelendiğinde genel sağlık alt ölçeğinden birinci sınıf öğrencilerinin aldığı puan 57,57±14,60, altıncı sınıf öğrencilerinin aldığı puan 59,34±17,58 olarak bulunmuştur. İstatistiksel olarak karşılaştırıldığında SF-36 genel sağlık alt ölçeği ile öğrencilerin okuduğu dönem arasında anlamlı fark saptanmadı (Mann-Whitney U: 8419,00, p>0,05).
Katılımcıların SF-36 yaşam kalitesi ölçeğine verdikleri yanıtlar dönemlere ayrılarak incelendiğinde yaşamsallık alt ölçeğinden birinci sınıf öğrencilerinin aldığı puan 53,76±18,01, altıncı sınıf öğrencilerinin aldığı puan 51,36±18,12 olarak bulunmuştur. İstatistiksel olarak karşılaştırıldığında SF-36 yaşamsallık alt ölçeği ile öğrencilerin okuduğu dönem arasında anlamlı fark saptanmadı (Mann-Whitney U: 8050,50, p>0,05).
Katılımcıların SF-36 yaşam kalitesi ölçeğine verdikleri yanıtlar dönemlere ayrılarak incelendiğinde sosyal işlev alt ölçeğinden birinci sınıf öğrencilerinin aldığı puan 61,20±21,96,
altıncı sınıf öğrencilerinin aldığı puan 61,73±21,28 olarak bulunmuştur. İstatistiksel olarak karşılaştırıldığında SF-36 sosyal işlev alt ölçeği ile öğrencilerin okuduğu dönem arasında anlamlı fark saptanmadı (Mann-Whitney U: 9161,50, p>0,05).
Katılımcıların SF-36 yaşam kalitesi ölçeğine verdikleri yanıtlar dönemlere ayrılarak incelendiğinde duygusal rol alt ölçeğinden birinci sınıf öğrencilerinin aldığı puan 46,57±41,38, altıncı sınıf öğrencilerinin aldığı puan 56,72±44,60 olarak bulunmuştur. İstatistiksel olarak karşılaştırıldığında SF-36 duygusal rol alt ölçeği ile öğrencilerin okuduğu dönem arasında anlamlı fark saptanmadı (Mann-Whitney U: 8292,50, p>0,05).
Tablo 9. Short Form 36 alt ölçeklerinin puanlarının öğrencilerin okudukları dönemlere göre durumları
SF-36 alt ölçekleri Dönem n Ortalama ss Mann- p
Whitney U Fiziksel İşlev 1 142 87,50 14,29 7612,00 0,010* 6 130 90,50 14,08 Fiziksel Rol 1 141 65,96 41,97 7811,00 0,004* 6 134 77,80 38,25 Ağrı 1 143 78,65 19,70 9137,00 0,498 6 134 77,85 18,01 Genel Sağlık 1 143 57,57 14,60 8419,00 0,214 6 129 59,34 17,58 Yaşamsallık 1 137 53,76 18,01 8050,50 0,208 (Enerji) 6 129 51,36 18,12 Sosyal İşlev 1 141 61,20 21,96 9161,50 0,741 6 133 61,73 21,28 Duygusal Rol 1 141 46,57 41,38 8292,50 0,065 6 134 56,72 44,60 Mental Sağlık 1 135 66,28 14,76 8420,00 0,568 6 130 65,57 14,17
SF-36: Short Form 36; n: Kişi sayısı; ss: Standart sapma; *p<0,05.
Katılımcıların SF-36 yaşam kalitesi ölçeğine verdikleri yanıtlar dönemlere ayrılarak incelendiğinde mental sağlık alt ölçeğinden birinci sınıf öğrencilerinin aldığı puan 66,28±14,76, altıncı sınıf öğrencilerinin aldığı puan 65,57±14,17 olarak bulunmuştur. İstatistiksel olarak karşılaştırıldığında SF-36 mental sağlık alt ölçeği ile öğrencilerin okuduğu dönem arasında anlamlı fark saptanmadı (Mann-Whitney U: 8420,00, p>0,05). SF-36 alt ölçeklerinin puanlarının öğrencilerin okudukları dönemlere göre durumları Tablo 9’da gösterilmiştir.
Prime MD ölçeği duygudurum modülünü yanıtlayan birinci sınıf öğrencilerinin 45’i (%31,9) ve altıncı sınıf öğrencilerinin 52’si (%40) majör depresif bozukluk ön tanısı almıştır. Majör depresif bozukluk ve öğrencilerin okudukları dönemler arasında anlamlı fark saptanmadı (p>0,05).
Prime MD ölçeği duygudurum modülünü yanıtlayan birinci sınıf öğrencilerinin 51’i (%54,8) ve altıncı sınıf öğrencilerinin 33’ü (%42,7) minör depresif bozukluk ön tanısı almıştır. Minör depresif bozukluk ile öğrencilerin okudukları dönemler arasında anlamlı fark saptanmadı (p>0,05).
Prime MD ölçeği anksiyete modülünü yanıtlayan birinci sınıf öğrencilerinin 47’si (%60,2) ve altıncı sınıf öğrencilerinin 36’sı (%48,6) BTA anksiyete bozukluğu ön tanısı almıştır. BTA anksiyete bozukluğu ile öğrencilerin okudukları dönemler arasında anlamlı fark saptanmadı (p>0,05).
Prime MD ölçeği duygudurum modülünü yanıtlayan birinci sınıf öğrencilerinin 17’si (%31,5) ve altıncı sınıf öğrencilerinin 26’sı (%49,1) distimi ön tanısı almıştır. Distimik bozukluk ile öğrencilerin okudukları dönemler arasında anlamlı fark saptanmadı (p>0,05).
Prime MD ölçeği duygudurum modülünü yanıtlayan birinci sınıf öğrencilerinin 6’sı (%5,5) ve altıncı sınıf öğrencilerinin 6’sı (%6,2) bipolar bozukluk ön tanısı almıştır. Bipolar bozukluk ile öğrencilerin okudukları dönemler arasında anlamlı fark saptanmadı (p>0,05).
Prime MD ölçeği anksiyete modülünü yanıtlayan birinci sınıf öğrencilerinin 2’si (%50) ve altıncı sınıf öğrencilerinin 1’i (%11,1) panik bozukluk ön tanısı almıştır. Panik bozukluk ile öğrencilerin okudukları dönemler arasında anlamlı fark saptanmadı (p>0,05).
Prime MD ölçeği anksiyete modülünü yanıtlayan birinci sınıf öğrencilerinin 4’ü (%21,1) ve altıncı sınıf öğrencilerinin 6’sı (%50) yaygın anksiyete bozukluğu ön tanısı almıştır. Yaygın anksiyete bozukluğu ile öğrencilerin okudukları dönemler arasında anlamlı fark saptanmadı (p>0,05).
Birinci sınıf öğrencilerinin 50’si (%34,48) alkol içtiğini belirtirken, altıncı sınıf öğrencilerinin 59’u (%43,70) alkol içtiğini belirtmiştir.
Prime MD ölçeği alkol modülünü yanıtlayan birinci sınıf öğrencilerinin 14’ü (%28) ve altıncı sınıf öğrencilerinin 16’sı (%27,1) olası alkol kötüye kullanımı ya da bağımlılığı ön tanısı almıştır. Olası alkol kötüye kullanımı ya da bağımlılığı ile öğrencilerin okudukları dönemler arasında anlamlı fark saptanmadı (p>0,05).
Prime MD ölçeği somatoform modülünü yanıtlayan birinci sınıf öğrencilerinin 17’si (%18,5) ve altıncı sınıf öğrencilerinin 15’i (%15,6) multisomatoform bozukluk ön tanısı almıştır. Multisomatoform bozukluk ile öğrencilerin okudukları dönemler arasında anlamlı fark saptanmadı (p>0,05).
Prime MD ölçeği somatoform modülünü yanıtlayan birinci sınıf öğrencilerinin 75’i (81,5) ve altıncı sınıf öğrencilerinin 81’i (%84,4) BTA somatoform bozukluk ön tanısı almıştır. BTA somatoform bozukluk ile öğrencilerin okudukları dönemler arasında anlamlı fark saptanmadı (p>0,05).
Prime MD ölçeği somatoform modülünü yanıtlayan birinci sınıf öğrencilerinin 21’i (%17,9) ve altıncı sınıf öğrencilerinin 24’ü (%21,6) kronik ağrı bozukluğu ön tanısı almıştır. Kronik ağrı bozukluğu ile öğrencilerin okudukları dönemler arasında anlamlı fark saptanmadı (p>0,05).
Prime MD ölçeği somatoform modülünü yanıtlayan birinci sınıf öğrencilerinin 2’si (%40) ve altıncı sınıf öğrencilerinin 6’sı (%58,7) hipokondriazis ön tanısı almıştır. Hipokondriazis ile öğrencilerin okudukları dönemler arasında anlamlı fark saptanmadı
(p>0,05).
Prime MD’ye göre ön tanı alan alan öğrencilerin okudukları dönemlere göre dağılımları Tablo 10’da gösterilmiştir.
Tablo 10. Birinci ve altıncı dönem öğrencilerinin Prime MD’ye göre psikiyatrik ön tanı alma durumları
Birinci Dönem Altıncı Dönem
Prime MD’ye göre Cevap Ön tanı Cevap Ön tanı Pearson
veren alan Oran veren alan Oran
psikiyatrik ön tanılar p
öğrenci öğrenci (%) öğrenci öğrenci (%)
(n) (n) (n) (n)
Majör Depresif Bozukluk 141 45 31,9 130 52 40 0,165
Minör Depresif Bozukluk 93 51 54,8 78 33 42,7 0,103
BTA Anksiyete 78 47 60,2 74 36 48,6 0,084 Bozukluğu Distimi 54 17 31,5 53 26 49,1 0,064 Bipolar Bozukluk 109 6 5,5 96 6 6,2 0,821 Panik Bozukluk 4 2 50 9 1 11,1 0,125 Yaygın Anksiyete 19 4 21,1 12 6 50 0,093 Bozukluğu
Olası Alkol Kötüye
Kullanımı ya da 50 14 28 59 16 27,1 0,918 Bağımlılığı Multisomatoform 92 17 18,5 96 15 15,6 0,603 Bozukluk BTA Somatoform 92 75 81,5 96 81 84,4 0,603 Bozukluk
Kronik Ağrı Bozukluğu 117 21 17,9 111 24 21,6 0,486
Hipokondriazis 5 2 40 7 6 58,7 0,098
BTA: Başka türlü adlandırılamayan; n: Kişi sayısı.
Katılımcıların sigara içme durumu incelendiğinde 26’sının (%9,3) sigara içtiği, 254’ünün (%90,7) sigara içmediği görülmüştür. Sigara içen katılımcıların 11’inin (%42,3) birinci sınıf öğrencisi, 15’inin (%57,7) altıncı sınıf öğrencisi olduğu görülmüştür.
Fagerström Nikotin Bağımlılık Ölçeği ile yapılan değerlendirmede sigara içen birinci sınıf öğrencilerinin 6’sının (%54,5) çok az derecede bağımlı, 4’ünün (%36,4) az derecede bağımlı, 1’inin (%9,1) yüksek derecede bağımlı olduğu ve altıncı sınıf öğrencilerinin 2’sinin (%6) çok az derecede bağımlı, 6’sının (%40,0) az derecede bağımlı, 2’sinin (%13,3) orta derecede bağımlı, 5’inin (%33,3) yüksek derecede bağımlı olduğu saptanmıştır. Hem birinci sınıf öğrencilerinde hem de altıncı sınıf öğrencilerinde çok yüksek derecede bağımlılık saptanmamıştır.
Sigara içen katılımcıların bağımlılık dereceleri ile okudukları dönemler arasındaki fark anlamlı değildi (Pearson χ²=6,608, p>0,05). Sigara içen katılımcılarda Fagerström testi skorlarına ve okudukları dönemlere göre nikotin bağımlılık durumları Tablo 11’de gösterilmiştir.
Tablo 11. Sigara içen katılımcılarda Fagerström testi skorlarına ve okudukları dönemlere göre nikotin bağımlılık durumları
Dönem
Bağımlılık Derecesi 1 6 Toplam
n % n % n % Çok az (0-2) 6 54,5 2 13,3 8 30,8 *Pearson χ²=6,608 Az (3-4) 4 36,4 6 40,0 10 38,5 Orta (5) 0 0,0 2 13,3 2 7,7 p=0,086 Yüksek (6-8) 1 9,1 5 33,3 6 23,1 Çok Yüksek (9-10) 0 0,0 0 0,0 0 0,0 Toplam 11 42,3 15 57,7 26 100,0
Pearson χ²: Ki-kare istatistiksel analizi; n: Kişi sayısı.
TARTIŞMA
Tıp eğitiminin öğrencilerin sağlığına ve sağlık davranışlarına etkisini araştırmak amacıyla yaptığımız çalışmada tıp eğitiminin başındaki birinci sınıf öğrencilerinin ve tıp eğitimini tamamlamak üzere olan altıncı sınıf öğrencilerinin verileri karşılaştırıldı. Elde edilen bulgular mevcut literatür bilgisiyle karşılaştırılırken, sonuçların olası nedenleri, eksiklikleri ve özgün yönleri irdelenip çözüm önerileri sunuldu.
Sağlığı geliştirme girişimleri ile hastalıkların azalması, yaşamın uzaması, yaşam kalitesinin artması sağlanır ve sonuçta “sağlıklı bir toplum” oluşmasına katkıda bulunulur.