İspanya’da Sosyal Yardımlar

Yakın bir geçmişe kadar İspanya’da sosyal yardımlar daha çok yerel yönetimler ve kiliseler tarafından yapılmıştır. Asgari geçim desteği ile ilgili ilk çalışmalar 1960 yılında Franko rejiminin çıkarmış olduğu Sosyal Yardım Ulusal Fonu (FONAS) ile uygulanmaya başlamıştır. Bu yasa kapsamında maaş getirisi olmayan yaşlılara ve engellilere asgari emeklilik ve maluliyet maaşları verilmeye başlanmıştır (Kaya, 2009:57).

Demokratikleşme sürecine 1978 tarihinde geçen İspanya bu tarihte çıkarmış olduğu yasa ile vatandaşlarına asgari geçim garantisi taahhüt etmektedir. Bu yıldan itibaren artan işsizlik sonucu hükümet 1984 yılında işsizlik yardımını devreye sokmuştur. Günümüz İspanya’sının sosyal yardım harcamalarının çoğunluğunun temelini bu tarihte yürürlüğe giren yasa oluşturmaktadır. 1994 yılında Sosyal Yardım Ulusal Fonu, Sigorta Dışı Emeklilik Yasası ile birleştirilmiş ve böylece sosyal yardımlar bir hak olarak kabul edilmeye başlanmıştır (Kaya, 2009:58).

1990’lı yıllardan sonra İspanya’da emeklilik sisteminin evrenselleştiği görülmektedir. Bu kapsamda yaşlılar ve engelliler için belirlenen özerk bölgeler tarafından nakit yardımlar yapılmıştır. Ayrıca bunu takiben 1999 yılında geçici ve sürekli çalışanlar için sosyal güvenlik haklarının eşitliği sağlanmıştır. Bu uygulamalara ek olarak eğitim ve sağlık hizmetleri de evrenselleşmiş ve bu hizmetler tamamen vergilerle finanse edilmiştir (Kaya, 2009:58).

Günümüz İspanya’sında sosyal yardımların sosyal korumanın bir parçası olarak görülmektedir. Bu kapsamda yapılan sosyal yardımların temel alanları şu şekilde sıralanabilir (DDK, 2009: 72-73):

• Yaşlılık Yardımları • Engelli Yardımları

• Etnik Azınlıkların Korunmasına Yönelik Yardımlar • Mülteci ve Yoksullukla Mücadele Yardımlar • Madde Bağımlılarına Yönelik Yardımlar

• Suçların Önlenmesi Kapsamında Eski Hükümlülere Yönelik Yardımlar.

İspanya’da yapılan yardımları da primlere bağlı yardımlar ve primlerden bağımsız yardımlar olarak bölümlendirmek mümkündür.

2.1.4.1.1. Yaşlılara Yönelik Yapılan Sosyal Yardımlar

Mutlaka bir sigorta kurumunun varlığına dayanan primler bağlı yardımların temelini yaşlılık aylıkları oluşturmaktadır. Bu kapsamda 16 Temmuz 1997 tarihinde yürürlüğe giren yasa kapsamında İspanya’da 60 yaşına ulaşan bireyler primlerine bağlı olarak indirimli yaşlılık aylığı başvurusunda bulunabilirler. Bununla birlikte 65 yaşına kadar çalışan bireyler indirimsiz olarak yaşlılık aylığına hak kazanmaktadır. Ancak bununla birlikte madencilik ya da demiryolu işçiliği gibi yorucu ve sağlıksız işlerde çalışan kişiler için indirimsiz özel emeklilik yaşları da bulunmaktadır (Centel,1999:8).

Bununla birlikte İspanya’da prime bağlı olmayan yaşlılık yardımları da bulunmaktadır. 65 yaşını doldurmuş ve en az 10 yıl İspanya’da ikamet eden ve geçim için asgari düzeyde olmayan vatandaşlar için kendileri ve geçindirmek zorunda oldukları aile bireyleri için nakdi yardımlar yapılmaktadır (Centel,1999:10).

Yaşlılık aylıkları dışında bakıma muhtaç yaşlılar için , “evde bakım

hizmeti”, “evde yardım hizmeti” ve “günlük bakım hizmeti” uygulamaları sosyal yardım uygulamalarındadır.

Evde bakım hizmetleri İspanya’da en kapsamlı bakım türü olmakla birlikte ekonomik durumları evde bakıma elverişli olmayan 65 yaş üstü ve bireyler için uygulanan yardımlardır. Evde yardım hizmetleri ile bireylerin sağlık sorunları sebebi ile evlerinden çıkamamaları durumunda uygulanan yardımlardandır. Günlük bakım hizmeti ile bütün gün boyunca yaşlıların sağlık ve bakımları konusunda yardımlar yapılmaktadır (Kaya, 2009: 65).

Bununla birlikte toplum merkezlerinde uygulanan SAD uygulaması ile yaşlılara ev temizliği, alışveriş gibi konularda destek olmak amaçlanmaktadır (DDK, 2009: 74).

2.1.4.1.2. Engellilere Yönelik Yapılan Sosyal Yardımlar

İspanya’da engelli bireylerin bakım ve hizmetleri anayasal bir hak olarak devlet güvencesine alınmıştır. Primli sosyal yardımlar kapsamında uygulanan iş ve meslek kazaları sonucu sakat kalan bireyler dışında diğer engelli bireyler içinde sosyal yardım uygulamaları vardır.

Bu kapsamda Anayasa 41. Maddede engelliler için “Kamu makamları, kendilerine gerekli olan uzman bakımı verilecek olan ve bu bölümde tüm vatandaşlara tanınan hakları kullanabilmeleri için özel koruma sağlanacak olan bedensel, duyumsal ve zihinsel engellilerin önleyici bakımı, tedavisi, rehabilitasyonu ve toplumla bütünleşebilmesi yönünde bir politika yürütür” hükmü yer almaktadır (41. Madde).

Anayasal hak kapsamında bireylere engellilik durumları göz önünde bulundurularak nakdi ödemeler yapıldığı gibi bölgeler nezdinde bakım hizmetleri de uygulanmaktadır.

Ayrıca İspanya’da açılan toplum merkezlerinde uygulanan Teleasıstencıa programı yalnız yaşayan yaşlı ve engellilerle sürekli haberleşme sağlayan bir telefon sistemidir (DDK, 2009: 76). Bu kapsamda engelli bireyler ile sürekli iletişim sağlanmakta ve mümkün olduğunca en kısa sürede sosyal yardımlar anlamında çözümler üretilmektedir.

2.1.4.1.3. Diğer Yardımlar

İspanya’da yaşlılık ve engelli yardımları kapsamı dışında çokça uygulanan sosyal yardım çalışmaları bulunmaktadır. Yoksullara ve ihtiyaç sahiplerine yapılan yardımlar, ölüm yardımları, dul aylıkları, yetim ve öksüz aylıkları ile bakıma muhtaç çocuk yardımları bu yardımların başında gelmektedir.

Yoksul ve ihtiyaç sahipleri için acil yardımlar kapsamında gıda, kira ve ev eşyası yardımları yapılmaktadır. Ayrıca geliri olmayan bireylere nakdi yardımlar yapılmaktadır. Bunlarla birlikte işsiz bireylerin iş bulmalarında, meslek edinmelerinde ve gerekli mesleki eğitimleri almaları için yardım programları uygulanmaktadır (DDK, 2009: 74).

Ölüm yardımları ile birlikte hayatta kalan eş ve çocuklar için bir defaya mahsus olmak üzere yardımlar yapılmaktadır. Primli sosyal yardımlar içerisinde yer alan dul aylıkları ile ölen kişinin eşine aylık yardımlar yapılmaktadır. Dul aylığı için ölen kişinin en az 500 prim gün sayısını doldurmuş olması gerekmektedir. Aynı şekilde primli yardımlar sistemi içerisinde yer alan yetim ve öksüz aylıkları için de en az 500 prim gün şartının yerine getirilmesi gerekmektedir. Bu kapsamda ihtiyaç sahibi olan yetim ve öksüz bireyler kendilerine aylık bağlanma talebinde bulunabilirler (Centel, 1999: 12-14).

1991 yılında sosyal güvenlik sistemi içerisinde kabul edilen bakıma muhtaç çocuk yardımları primsiz olarak uygulanan sosyal yardımlardandır. İlk yıllarda primlerle finanse edilen çocuk yardımları 1997 tarihinden itibaren vergilerle finanse edilmeye başlanmıştır. Yardımın miktarı ve süresi çocuğun sakat olup olmayışına göre değişiklik göstermektedir. Her ne olursa olsun bu yardımlar çocukların 18 yaşına girmesi ile kesilmektedir. Bireyler bu yaştan sonra engelli yardımları ile birlikte yardım almaya devam edebilirler (Centel, 1999: 14).