İngiltere’de Sosyal Yardım Uygulamaları

1980 yılında İngiltere’de sosyal koruma sisteminin uygulanmaya başlaması ile birlikte sosyal yardım uygulamaları yeni bir boyut kazanmıştır. Bu kapsamda liberal bir refah sistemi anlayışı ile sosyal yardımlarını sürdüren İngiltere’de sosyal güvenlik uygulamaları ve sosyal yardım uygulamaları birlikte değerlendirilmektedir. Bu tarihte sosyal güvenlik sistemi yeniden yapılandırılırken sosyal yardım uygulamaları sosyal güvenlik sistemi ile birlikte değerlendirilmiştir

Gelir durumunun öncelendiği yardım çalışmalarında temel hedef yardımların gerçek anlamda ihtiyaç sahiplerine ulaştırılmasıdır. Bu kapsamda İngiltere’de sosyal yardım kavramı daha çok halkın refah seviyesini yükseltmekten ziyade asgari bir geçim hayat standarttı sağlamaktır.

Bu anlayışla günümüzde İngiltere’de yoksul ve ihtiyaç sahipleri için bağlanan aylık ödemeler, özel ihtiyaç yardımları, engellilere ilişkin aylık ödemeler ve yaşlılara yapılan aylık ödemeler sosyal yardım kapsamında yapılan uygulamalardır (Kaya, 2009: 43).

Ayrıca İngiltere’de yaşayan bireylerin sosyal haklarının neler olduğu, hangi durumda hangi sosyal yardım programına başvurabileceklerini, bunun için gerekli şartların neler olduğunu ifade eden web sitesi bulunmaktadır. Anlaşılır bir dilin kullanıldığı sitede hem ülkenin sosyal refahı ile ilgili bilgiler verilmekte hem de sosyal yardım alanında bürokrasi azaltılarak bireylerin sosyal yardımlara erişimi kolaylaştırılmaktadır.

Bu kapsamda İngiltere’deki sosyal yardımlar primsiz sosyal yardımlar, primli sosyal yardımlar ve diğer yardımlar olmak üzere üç başlık altında incelenmektedir (Kaya, 2009: 44).

2.1.1.1.2.1. Primsiz Sosyal Yardımlar

İngiltere’de gelirleri ve tasarrufları belirli bir miktarın altında kalan bireylere yapılan sosyal yardımlar bu kapsamda değerlendirilmektedir. Primsiz sosyal yardımlar toplam sosyal yardım bütçesinin yaklaşık olarak %35 ini oluşturmaktadır (Kaya, 2009: 44).

İngiltere’de primli ve primsiz olmak üzere iki farklı şekilde uygulama alanı olan işsizlik ödeneği vardır. Bunlar içerisinde prim katkısız olduğundan dolayı daha çok sosyal yardımlara karşılık gelen İş Arayan Aylığı’dır. Geliri kendisine ve bakmakla yükümlü olduğu kişilere yetmeyen kişilere verilen yardımlar bu kapsama girmektedir. Buna karşılık kişinin birikmiş tasarrufları belli bir tutarın üstündeyse, kişi bu yardımdan yararlanamaz. Yardımlar bireyin yaşı, bakmakla yükümlü olduğu kişi sayısı ve kazanılan tutara göre değişiklik göstermektedir (Dama,2016: 75).

Sürekli ihtiyaç hali için düşünülmüş olan yoksulluk aylığı uygulaması ise düzenli gelire sahip olmayan olağandışı ortaya çıkan ihtiyaçlar için kullanılan bir yardım fonudur. Yaşamını İngiltere’de sürdüren ve 18 yaşını aşmış bireyler kendi durumları ile karşılayamayacakları bu giderler için yerel yönetimlerden talepte bulunurlar. Yerel yönetimlerde bütçeleri doğrultusunda bu yardımları

gerçekleştirmektedir. Bu talepler taşınma yardımı, ev eşyası temini veya tamiri yardımı ya da analık, ölüm gibi durumlarda ortaya çıkabilir (Kaya, 2009: 43).

Aynı şekilde İngiltere’de ihtiyaç sahibi ailelerin çocuklarına süt yardımları yapılmaktadır. Yedi yaşına kadar ücretsiz olarak yapılan bu yardımlar büyükler için sınırlı olarak yapılmaktadır. Aynı kapsamda okula devam eden öğrenciler için bedelsiz öğle yemeği uygulaması ve bedelsiz ulaşım hizmetleri sağlanmaktadır (Kaya, 2009: 44).

İngiltere’de sosyal yardım olarak kabul edilebilecek uygulamalardan biri de yaşlılık aylığıdır. Genel itibari ile primli uygulama hali olmasına karşılık primsiz olarak ta uygulanan ayrı bir yaşlılık yardım programı da vardır. “Primsiz Yaşlılık Aylıkları” olarak bilinen bu programda, belirlenmiş olan haftalık bir ücretten varsa alınan herhangi bir emeklilik aylığı çıkarılır ve kalan miktar ihtiyaç sahibine ödenir (Dama, 2016:73).

İngiltere’de yaşlılar için uygulanan sosyal yardımların önemli bir kısmını da evde bakım hizmetleri oluşturmaktadır. Yaşlılık bakım hizmetleri 19. Yüzyılda çıkarılan fakirlik kanununa dayandırılmaktadır. Bu bağlamda ihtiyaçlarını gideremeyecek durumda olanlar için bakım hizmetleri geliştirilmiştir (Taşçı, 2010:192).

Ayrıca yaşlılara sosyal yardım anlayışı çerçevesinde İngiltere’de yaşlılar için özel olarak tasarlanmış “yaşlılar köyü” bulunmaktadır. Bu köylerde yaşayan yaşlılar uzmanlarla iletişim halindedirler (Altan, 2006: 278).

2.1.1.1.2.2 Primli Sosyal Yardımlar

Primli sosyal yardımlar sosyal güvenlik sistemi içerisinde kalan ve gelir ile tasarruflar göz önüne alınmaksızın, sigorta payı ödeyen kişilere yapılan yardımlardır.

En önemli uygulaması halk sigortası kapsamında prim ödeyerek aylık kazanmayı hak etmiş kişilere yapılan yaşlılık aylığıdır. İngiltere’de prim ödemeye bağlı yapılan yaşlılık yardımları, Birincil Emekli Aylığı (Basic State Retirement Pension-BSP) ve İkincil Emekli Aylığı (State Second Pension-S2P) olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Kadınlarda 60 yaşını erkeklerde ise 65 yaşını dolduran kişilere ödedikleri primlere göre verilen yaşlılık aylıkları sosyal yardımlar içerisinde 2015 yılı için gayri safi yurt içi hasılanın 5’te 1’i oranındadır (Kaya, 2009: 44).

İngiltere’de işsizlik ödeneği ve yaşlılık aylığı primsiz sosyal yardımlar kapsamında da yer almakla birlikte her iki yardım aynı zamanda primli sosyal yardım uygulamaları kapsamında da bulunmaktadır. Belli koşulları sağlamak şartı ile iş arayan kişilerin yatırdıkları prim karşılığınca işsiz oldukları sürece bu yardımlardan yararlanma olanakları bulunmaktadır. Temelde prim ödeme ve 18 yaşını doldurma şartına bağlı olan bu uygulama işsiz kalan bireyler için çokça başvurulan sosyal yardımlar arasında yer almaktadır (Dama, 2016:74).

Bununla birlikte İngiltere’de çalışan kişilerin hastalık ya da annelik durumlarına göre geliştirilen sosyal yardım uygulamaları da bulunmaktadır. İlk olarak ücretli ya da işveren olması fark etmeksizin prim ödemeye bağlı yapılan kısa dönemli ehliyetsizlik yardımlarıdır. Ayrıca annelik durumunda çalışan annenin yasal doğum ödeneğinden faydalanması da prim ödeme şartına bağlanmıştır. Aynı şekilde ilgili uygulama ile birlikte babaya da babalık ödeneği verilmektedir (Dama,2016:74).

Prim ödeme şartına bağlı olan doğum yardımlarının yanında koruyucu ailelik, evlat edinme, okul ve eğitim sürecine yardımcı olma gibi yardımlar da gelir vergisi ödeme şartına bağlanmıştır (Dama,2016:75).

2.1.1.1.2.3. Diğer Yardımlar

Engelli ve çocuk yardımlarının ifade edildiği diğer yardımların toplam yardımlar içerisindeki payı yaklaşık %18 civarındadır (Kaya, 2009: 44).

Diğer yardımlar kapsamında değerlendirilecek yardımların en önemlilerinden biri engelli vatandaşlar için uygulanan Engelli Yaşam Aylığı uygulamasıdır. Prim katkısı olmayan bu uygulama ile 16 yaşından büyük bireyler için giyinme, yeme-içme, yıkanma gibi temel ihtiyaçlar konusunda yardımlar sağlanmaktadır. Engelli Yaşam Aylığı ile birlikte uygulanan diğer bir yardım ise Bireysel Bağımsızlık Ödemesi’dir. Bu yardım ile birlikte yaş sınırı olmaksızın tüm engelli vatandaşlar yardımlara erişebilmektedir. İş kazaları ve meslek hastalıkları kapsamında ödenen yardımlarda bu uygulama aracılığı yapılmaktadır. Nakdi olarak ta yapılabilen yardımlar engellilik durumu, yaş ve medeni durum, gece ve gündüz bakım ihtiyacı gibi kriterler çevresinde belirlenen tutarlar ilgili kişilerin hesaplarına yatırılmaktadır (Dama, 2016: 73).

Diğer yardım uygulamaları kapsamında uygulanan yardımlardan bir diğeri de “Vasi Aylığı” uygulamasıdır. Bu uygulama ile birlikte ölen kişinin çocuklarına bakmakla yükümlü kişilere aylık ödemeler yapılmaktadır. Ayrıca bu yardımlar kapsamında eşi vefat eden kişilere verilen mahrumiyet aylığı ve ölen eşin cenaze masrafları için bir defaya mahsus olmak üzere mahrumiyet ödeneği adı altında yardımlar yapılmaktadır (Dama, 2016: 74).

Bununla birlikte son 52 haftalık süre içerisinde en az 182 gün İngiltere’de ikamet eden ailelere 16 yaşından küçük çocuklar için – eğitim hayatına devam ediyorsa tam gün eğitimde olmak şartı ile 19 yaşına kadar – çocuk yardımları yapılmaktadır (Kaya, 2009: 44).

Ayrıca İngiltere’de malullük durumuna göre yapılan yardımlarda diğer yardımlar kapsamında değerlendirilmektedir. Geçici ve kalıcı malullük durumlarına göre farklı sosyal yardım uygulamaları bulunmaktadır. Geçici durumlarda kişinin yaşam maliyetlerini karşılamak için gelir desteği verilirken kalıcı durumlarda kişinin şartlarına göre sürekli yardımlar yapılabilmektedir (Dama, 2016:74).

İngiltere’de sosyal yardım anlamında standart uygulamanın dışında dikkat çeken iki kurum vardır. Önemli ölçüde ailelere kolaylık sağlayan bu iki kuruluş sosyal yardım anlamında ayrı bir misyon edinmiştir (DDK, 2009:81).

Family Centre: Özellikle erken yaşta anne olan kadınlara hizmet vermek için kurulmuş olan kuruluşun temel görevleri anne, baba ve çocuklar için haftalık aktivite programları düzenlemek, annelere çocuk eğitimi vermek, aileler için yemek pişirmek ve anne ile çocuk için müzik, kitap okuma vb sosyal ve sanatsal faaliyetler organize etmektir.

The Jessie May Trust: Bu kurum ise 19 yaşından büyük bakıma muhtaç çocukları olan ailelere kolaylık sağlamaktadır. İlgili aileleri ziyaret ederek çocukların bakımını üstlenmekte bu sayede aileler az da olsa rahatlama ve kendilerine vakit ayırma imkanı bulmaktadırlar. Tamamen tecrübeli ve uzman kişilerden oluşan bu ekip ailelerle de görüşerek engelli bireyler için özel programlar yapmaktadır.