İslami Pazarlama Anlayışı Ölçeği

İslami pazarlama anlayışı ile ilgili literatürde herhangi bir ölçeğe rastlanılmamıştır. Bu ölçek, araştırma sürecinde geliştirilmeye çalışılmıştır. Bu bağlamda ölçeğin geliştirilmesi için birtakım süreçler izlenmiştir. Bu süreçler aşağıda detaylı bir şekilde açıklanmaya çalışılacaktır.

3.3.3.1. Ölçek Geliştirme Çalışması

İslami pazarlama ölçeğinin geliştirilmesi amacını taşıyan bu çalışmada izlenmesi gereken bazı aşamalar olduğu saptanmıştır. Literatür de ki çalışmalara bakıldığı zaman ölçek geliştirmek için çeşitli aşamaların olduğu görülmüştür. Bu çalışmada ölçek geliştirme süreci literatür araştırmaları doğrultusunda aşağıdaki gibi modellenmiştir (Churchill, 1979; Karasar, 2006).

Madde Havuzunun Uzman Görüşüne Pilot Çalışma Uygulama Ölçeğin Son

Oluşturulması Başvurma Hali

Öncelikle çalışmayla ilgili literatür incelenmiş daha sonra İslami Pazarlama alanında uzmanların görüşleri alınmış ve madde havuzu oluşturulmuştur. Kapsam geçerliliği için madde havuzunda bulunan sorular uzman görüşlerine başvurularak ölçülmüş, gerekli düzeltmeler yapılmış ve pilot çalışma için hazır hale getirilmiştir. Pilot çalışma sonrasında gerekli ifadelerde düzeltmelere gidilmiş ve soru formunun nihai hali oluşturulmuştur. Daha sonra veri toplama aşamasına geçilmiş ve toplanan verilerin geçerlilik ve güvenirlik analizi yapılmış böylece ölçeğin son hali oluşturulmuştur.

63

3.3.3.2. Madde Havuzunun Oluşturulması

Madde havuzu oluşturma işleminde iki yöntem kullanılmaktadır. Bunlar tümevarım ve tümden gelim yöntemleridir. Tümevarım yönteminde genellikle çalışılan alanla ilgili araştırmalar teorik olarak yetersizdir. Bu durumda madde havuzu oluşturulurken nitel çalışmalar doğrultusunda açık uçlu sorular sorulur. Tümdengelim yönteminde ise teorik çerçeveye ilişkin çeşitli çalışmalar vardır ve teorik çerçeveye ilişkin bilgiler mevcuttur. Bu durumda literatürdeki çalışmalarda ki sorular tespit edilerek ölçeğe eklenebilir (Hinkin, 1998). Bu çalışma da ölçek geliştirilirken öncelikle tümdengelim yöntemi kullanılarak İslami pazarlama anlayışını ölçmeye yönelik olarak literatürde mevcut olan çeşitli çalışmalar incelenmiştir (Abuznaid, 2012; Abul Hasan, 2008; Mohammed Saeed, 2001; Ahmedov, 2016; Alserhan,2010; Hanzaee ve Ramezani, 2011). Çalışmalarda kullanılan ifadeler birleştirilerek İslami pazarlamanın alt boyutları ve bir ifade havuzu oluşturulmuştur.

3.3.3.3.Uzman Görüşüne Başvurma, Kapsam Geçerliliği ve Pilot Çalışma

Madde havuzunda oluşturulan ifadeler ölçülmek istenen yapının oluşturulması için uzmanların görüşüne sunulmuştur. Bu aşamada kullanılan tekniklerden biri Lawshe (1975) tarafından geliştirilmiştir. Bu tekniğe göre madde havuzundaki ifadeler uzmanlara gönderilir. Gönderilen ifadelerin uzmanlar tarafından “madde hedeflenen değeri ölçüyor”, ”madde yapı ile ilişkili ancak gereksiz” ve “madde hedeflenen değer ölçmez” seçeneklerinden birini seçmesi beklenir. Daha sonra uzmanların görüşleri çerçevesinde havuzdaki sorular düzenlenir. Diğer kullanılan tekniklerden biri de Davis (1992) tarafından geliştirilen tekniktir. Bu teknikte uzmanlar gönderilen ifadeleri “Madde Uygun”, “Madde Hafifçe Gözden Geçirilmeli”, “Madde Ciddi Olarak Gözden Geçirilmeli” ve “Madde Uygun Değil” seçeneklerinden birini seçerek araştırmacıya iletirler. Maddelerden herhangi biri için “Madde Uygun” ve “Madde Hafifçe Gözden Geçirilmeli” seçeneğini işaretleyen uzman sayının toplam uzman sayısına oranı 0,80’den büyük ise maddelerin kapsam geçerliliği sağlanmış ve soru havuzunda kalmaya devam edeceği anlamına gelmektedir.

Bu araştırmada kapsam geçerlilik oranlarının belirlenmesi amacıyla Davis (1992) tarafından önerilen teknik kullanılmıştır. Buna göre pazarlama alanında uzman 5 akademisyen ve araştırmacıya 30 ifadeden oluşan soru formu gönderilmiş ve ifadeleri “Madde Uygun”,

64

“Madde Hafifçe Gözden Geçirilmeli”, “Madde Ciddi Olarak Gözden Geçirilmeli” ve “Madde Uygun Değil” seçeneklerinde değerlendirmeleri istenmiştir. Akademisyen ve araştırmacılar seçilirken, finans, pazarlama, İslam hukuku, gibi alanlarda yaptıkları akademik çalışmalar ve uygulama deneyimleri göz önüne alınmıştır. Bu bağlamda uzman seçiminde konuyla ilgili bilimsel bir yayın yapılması seçim kriteri olmuştur. Soru havuzunda olan 30 ifadeye ait KGO değerleri Tablo 14’de gösterilmiştir.

Tablo 14. İfadelere Ait Kapsam Geçerlilik Değerleri

Madde KGO Madde KGO Madde KGO Madde KGO Madde KGO

S1 S2 S3 S4 S5 S6 1 1 0,60* 0,80 0,40* 1 S7 S8 S9 S10 S11 S12 0,40* 0,80 1 0,80 1 0,20* S13 S14 S15 S16 S17 S18 1 1 0,60* 0,80 0,20* 0,60* S19 S20 S21 S22 S23 S24 1 1 0,60* 0,80 0,80 0,20* S25 S26 S27 S28 S29 S30 1 0,60* 0,60 1 0,20* 0,80

Uzman Sayısı: 8; Kapsam Geçerlilik Alt Limiti: 0,80 *Soru Havuzundan Çıkarılan İfadeler

Uzmanlardan alınan formlara dayalı veriler doğrultusunda S3, S5, S7, S12, S15, S17, S18, S21, S24,S26, S29 numaralı sorular soru havuzundan çıkarıldıktan sonra uzmanların düzeltilmesi için işaretledikleri ifadeler yeniden düzenlenmiştir. 19 ifadeden oluşan ve kapsam geçerliliği sağlanan ölçek 5’li likert ölçeğine (1- kesinlikle katılmıyorum, 5- kesinlikle katılıyorum) uygun olarak tasarlanmıştır.

Araştırma kapsamında 90 kişi üzerinde pilot çalışması yapılmıştır. S28 ifadesi ters kodlama yapılarak analiz edilmiştir. Pilot uygulama sonrasında 19 ifadeden oluşan ölçeğin faktör analizinin gerçekleştirilmesi için Kaiser-Meyer-Olkin örneklem yeterliliği ölçüsünün 0,50’nin üzerinde ve Barlett testi(p<0,001) sonucunun anlamlı olması gerekmektedir (Kalaycı,2010). Ayrıca Büyüköztürk (2010), faktör yüklerinin 0,45’ten büyük olması gerektiğini söylemiştir. Bu bağlamda bütün faktör yüklerinin 0,45’ ten büyük olduğu Tablo 15’de görülmektedir.

65

Tablo 15.Pilot uygulama sonrası Faktörlerin KMO değeri

Boyutlar Soru Numarası İfadeler Faktör Yükleri Açıklanan Varyans Öz Değer

Faktör1: İslami Dağıtım Kanalları S1 DA1 ,920 33,925 6,446 S9 DA2 ,918 S11 DA3 ,897 S13 DA4 ,896 S20 DA5 ,858 S4 DA6 ,823 S8 DA7 ,814 S16 DA8 ,777 Faktör2: İslami Ürün S6 Ü1 ,756 9,979 1,895 S10 Ü2 ,718 S2 Ü3 ,706 S19 Ü4 681 Faktör3: İslami Tutundurma Faaliyetleri S30 TU1 653 7,406 1,407 S22 TU2 ,517 S25 TU3 488 Faktör4: İslami Fiyatlandırma S14 Fİ1 ,705 6,510 1,237 S28 Fİ2 ,608 Faktör5: İnsan S23 İN1 ,689 6,125 1,164 S28 İN2 ,536 Değerlendirme Kriterleri

Kaiser-Meyer-Olkin Measure of Sampling Adequacy: 0,769 Approx. Chi-Square: 963,463

Bartlett's Test of Sphericity:0.000 Extraction Method:Principal Components

Rotation Method:Varimax Açıklanan Varyans Toplamı:63,942

Cronbach's Alpha:0,825

Tablo 15 incelendiğinde Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) örneklem yeterlilik testi ve Barlett testi sonucunun yeterli olduğu görülmektedir(KMO değeri;0,769. Barlett testi sonucu p<0,001). İslami dağıtım kanalları faktörü toplam varyansın %33,925’ini, İslami ürün faktörü %9,979’unu, İslami tutundurma faaliyetleri faktörü %7,406’sını, İslami fiyatlandırma faktörü %6,150’sini ve insan faktörü de %6,125’ini açıklamaktadır. 5 faktörün toplam varyansı açıklama oranı %63,942’dir. Faktör analizi sonrasında 5 faktörün güvenilirlik katsayısının(Cronbach's Alpha) 0,825 olduğu görülmüştür. Bu bağlamda ölçeğin güvenirlik katsayının da araştırma için yeterli olduğu saptanmıştır.

Ölçekte yer alan ve birinci faktörü oluşturan ifadelerin dairelerin dağıtımına yönelik maddelerden oluştuğu görülmüş ve bu faktöre ‘İslami dağıtım kanalları’ ismi verilmiştir. Ölçekte yer alan ve ikinci faktörü oluşturan ifadelerin dairelerin ‘hangi’ özelliklere sahip olduğu ile ilgili maddelerden oluştuğu görülmüş ve bu faktöre ‘İslami ürün’ ismi verilmiştir.

66

Ölçekte yer alan ve üçüncü faktörü oluşturan ifadelerin daha çok dairelerin tutundurma faaliyetlerine yönelik maddelerden oluştuğu görülmüş ve bu faktöre ‘İslami tutundurma faaliyetleri’ ismi verilmiştir. Ölçekte yer alan ve dördüncü faktörü oluşturan ifadelerin dairelerin fiyatlandırmalarına yönelik olduğu görülmüş ve bu faktöre ‘İslami fiyatlandırma’ ismi verilmiştir. Ölçekte yer alan ve beşinci faktörü oluşturan ifadelerin, ürünlerin pazarlamasında orta veya üst düzey çalışanların müşteriye karşı sergiledikleri bireysel davranışa yönelik olduğu görülmüş ve bu faktöre ‘insan’ ismi verilmiştir.

67