1) Esed b. el-Furat b. Sinan (ö.213/828).
2) Abdülfettah b. Ahmed b. Celebet el-Harrani (ö.476/1083) 3) Ebu'l-Ferec Abdülvâhid b. Muhammed el-Harrani (ö.486/1093)
4) Ebu'l Hasan Ali b. Ömer b. Ali ed-Darir ez-Zahid: 484/1091 yılında Suruç âlimlerinden Ebu'l-Kasım ez-Zeyli'den okudu. 488/1095'te Suruç'ta vefat etti.
5) Ebu'l Kasım Nasr b. el-Hüseyn b. Hamid el-Harrani (VI/XII. asrın ilk yarısı) 6) Ebu'l Hasan Ali b. Ör Muhammed b. b. Abdüs el-Harrani (599/1164) 7) Ebu Abdullah b. el-Abbas el-Harrani (560/1164)
8) Abdülkadir b. Nâsuhuddin Abdülmü'min b. Selâmet el-Harrani(624/1236):Aynı zamanda Harran şeyhi ve müftüsü.
9) Mecdüddin Ebu'l Berekât Abdüsselam b. Abdullah b. Teymiye(652/1254): İbn Teymiye'nin dedesi...
Tacir(717/1317),İbnTeymiye'nin ana bir kardeşidir.
11) Şerafuddin b. Abdullah b. Abdulhalim b. Abdusselam b. Teymiyyet el-Harani (717/1317), İbn Teymiye’nin kardeşidir.
12) İbn Teymiye (728/1328) tam adı: Şeyhülislam Takiyyüddin Ebu'l Abbas Ahmed b.Abdulhalim b.Teymiyyet el-Harrani: Hanbelî mezhebi büyüklerinin en büyük takipçisi sayılır.
13) Necmüddin Ahmed b.Hamdan b. Şebib b. Hamdan el-Harrani(695/1295).124 2. Harranlı Diğer Alimlerden Bazıları
1) Seyfüddin Abdulğani b. Fahruddin Muhammed b. Teymiyye el–Harrani (639/1241): Harran hatibi, müderris ve el-Münziri'nin hocalarındandır.
2) Ebu'l Mehasin Abdulhalim b. Abdüsselâm b. Abdullah b. Muhammed b. Hıdr b.Teymiyye el-Harrani (682/1284); Teymiyye'nin babasıdır. Babası Mecduddin'den sonra Harran âlimlerinin Şeyhi fakihi aynı zamanda hatibi idi.
3) Ebu'l-Fazl b. Ebu'l Hicr Takiyüddin Hamid b. Mahmud ez Zâhid: (570/1175) Devrinin Harran şeyhi, müderrisi ve hatibi diye tanınır.
4) Ebu's-Sena Hammad b.Hibetullah el-Harrani: (596/1199) Hem hadisçi hem de tarihçidir. Ülkeler arası kitap ticareti yapardı.
5) Ebu'l-Fazl Yusuf b. Fazlullah es-Sekâkini el-Harrani: (621/1244) Edip ve Zâhid biridir.
6) Zeynuddin Ebu'l-Mehâsin Abdulevvel b. Mehmed b. Abdülhalik el-Harrani: (803/1401) Devrinin kıraat âlimlerindendir.
7) Şeyh Yahya Hayat el-Harrani (Hayat b. Kays)125(581/1185): XII yüzyılda yaşamış devrinin en büyük âlimlerinden olan bu zat, İslam âleminde ölümünden sonra tasarrufu devam ettiğine inanılan dört büyük zat’tan biridir. İbn İmad’a göre en azimidir.126 E.Çelebi'nin tabiriyle kutupluğa ayak basmış Ulu Sultan…127 Harran’da adını taşıyan mescidin kıble tarafında inşa edilen zaviyesinde irşad faaliyetinde bulunan
124 Fıkıh dersinden Harranlı Fakihler adlı bir tez çalışması’nın gelecek nesillere yeni ufuklar göstermesi
açısından ehemmiyeti haiz bir konu olduğunu düşünüyoruz. Detaylı bilgi için bkz. Ömer Rıza Kehhale, Mu’cemu’l-Müellifin, V, 66, 261, 290, 211, VI, 12, 27, 159, 191, 194, 218, VII, 76, 120, VIII, 54, IX, 44, 179; İbn Receb, Tabakatı Hanabile, I. cildin de 7 fakih, II. Cildinde ise 39 fakih ismi geçmektedir. Ayrıca el-Makdisi’nin Maksidi’l Erşed adlı eserinin I. cildinde 10 âlim, II. Cildinde 21 âlim, III. Cildinde ise 4 alimin ismi geçmektedir.
125 Ömer Rıza Kehhale, Mu’cemu’l-Müellifin, V, 261; Zehebi, en- Nübela, XXI, 182 126 İbn İmad, Şezerat, IV, 269
Hayat b. Kays bölgenin en çok saygı gösterilen şeyhi haline gelmiş ve çevresinde birçok mürit toplamıştır. İyi hali ve kerametleriyle tanınan bu zatın Sultan Nurettin Zengi ve Selahaddin Eyyubi tarafından ziyaret edilmiş olması çağının şöhretini ve nüfuzunu göstermesi bakımından önemlidir. Sultan Nurettin’i Haçlılarla savaş etmeye teşvik etmiş ve ona dua’cı olmuştır. Ancak Hayat el-Harrani’ni Mısır üzerine yürümesi yönündeki tavsiyesini dinlemediğinden düzenlediği sefer sonuçsuz kalmıştır.128 Türbesi Harran’ın batısında ve tarihi Harran şehri harabelerini çevreleyen yıkık surların dışında caminin kuzeyinde kendine ayrılan bölümde bulunmaktadır. Oğlu Ömer’in m.1196 yılında yaptırdığı türbe bazı değişiklerle günümüze kadar gelmiştir. Günümüzde hala ziyaret edilmektedir.129
8) Câbir el-Ensâri (Câbir b. Abdullah) (697/1299) : Şu an Şanlıurfa'nın yermi beş km güneydoğusunda Yardımcı beldesinde türbesi olduğu söylenen bu zatın hicretten 16 yıl önce (Miladi 607) Medine'de doğduğu, 697 yılında yine Medine'de vefat ettiği kaynaklarda kayıtlıdır. Peygamber efendimiz ile birlikte birçok savaşa katılan, Hz.Peygamberin vefatından sonra Şam’ın fethinde bulunduğu bilinen Câbir b. Abdullah’ın, Hz. Ömer zamanında Harran-Urfa'nın fethine katıldığı ve İmam Bakır hazretleri gibi bir uzvunun gömüldüğü yere türbesinin ve caminin yapıldığı rivayet edilmektedir. Yardımcı beldesinde bulunan türbe ve camii orijinal şeklini muhafaza etmekte olup, 1992 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü'nce restore edilmiştir.130
9) Şeyh İmam Bakır (Ebu Cafer İmam Muhammed) : 57/676 senesinde Medine'de doğmuş, 103/721'de Hanime'de vefat edince naâşı Medine-i-Münevvere'ye getirilerek Baki mezarlığa defnedilmiştir. Ancak 12 İmam'dan beşincisi olan Ebu Cafer imam Muhmammed Bakır diye ifade edilen ve Hz. Ömer zamanında Urfa-Harran'ın fethine katılan(Miladi 639) bu zatın şehit düşen parmağı Harran'ın 3 km Kuzeydoğusundaki "İmam Bakır" köyüne defnedilmiştir. Türbe ve camisinin orijinal şekli bozulmuştur. 131
128 Zehebi, en- Nübela, XXI, 182
129 İsmail Şerifoğlu, Hayat el-Harrani, s. 28 130 Oymak, a.g.e, s.61
131 Detaylı bilgi için bkz. Ömer Rıza Kehhale, Mu’cemu’l-Müellifin, X, 23, 221, XI, 138,145, 250, 341;
İKİNCİ BÖLÜM
HARRANLI RAVİLER VE MUHADDİSLER (İLK 4 ASIR)
Harran bölgesinin İslam öncesinde olduğu gibi Hz. Ömer döneminde İyaz b. Ğanem tarafından 19/640 yılında fethedilmesinden sonra da ilim ve düşünce tarihine hizmeti olmuş pek çok âlim yetişmiştir. Bu şehirden hâdis, fıkıh, tefsir, tarih gibi ilimler sahalarında değerli eserler yazan pek çok âlim yetişmiştir. 132
İbn Mâkula, “el–İkmal” adlı eserinin Harran maddesinde, İslam tarihinin ilk asırlarında Harran'dan çıkan hadis âlimlerinin pek çok olduğunu söyledikten sonra bunların bazılarından söz eder. 133
Mizzi “Tezhibu’l-Kemal” adlı eserinde, Zehebi “Siyeri A’lamü’n-Nübela”, İbn İmad “Şezeratü’z-Zeheb” ve Ömer Rıza Kehhale “Mu’cemu’l-Müellifin” ve diğerleri eserlerinde Harranlı kadın ve erkek ravilerden bahsetmektedirler.
Aynı şekilde Sem’ani, “el-Ensab” adlı eserinde Harran hakkında muhtasar bilgi verdikten sonra Harran ve Cezire maddelerinde Harranlı muhaddislerden bahseder.134
Mu’cem’ul Buldan yazarı da pek çok İslam âlimi’nin Harranî nisbetiyle anıldığını belirterek bunlardan tarih yazarı olanlarından söz eder. 135
Biz bu tez çalışmamızda İslamdan önceki bilginleri, filozofları ve çeşitli dallardaki Harranlı Sabii âlimler ile İslamdan sonraki değişik mesleklerdeki bilginleri ve fakihleri dile getirdik. Şimdi ise Harran bölgesinde doğmuş ya da bu bölgede yaşamış hadis ravilerini ele alacağız. Bu hadis ravilerinin meşhur oldukları isimlerini, hocalarını, talebelerini, ilmi şahsiyetlerini, varsa eserlerini verip, Cerh ta'dil âlimlerinin onlar hakkındaki değerlendirmelerine değineceğiz.