İSKİ 2020 yılı bütçesine internet sitesi üzerinden ulaşılamamıştır.

13 İSKİ performans programları için bkz. http://www.iski.istanbul/web/tr-TR/kurumsal/stratejik-do- kumanlar/performans-programi1

128 dördüncü bölüm

dır ve bu 2020 yılında da değişmemiştir. İSKİ performans programı bütçesi içinde ÇKİD ile ilgili hedeflerin bütçesinin düşük olmasının nedeni budur.

tablo ıv.8

istanbul Su ve Kanalizasyon idaresi performans programı ÇKid ile performans Hedefleri, tl.

2018 2019 2020

Su Temininin Sürekliliğini Sağlamak 557.707.000 1.025.504.100 698.900.000 Su İçilebilirliğini Artırmak ve Kalitesinin

Sürekliliğini Sağlamak 8.891.000 0 2.920.000

Geri Kazanım Suyunun Kullanımını

Yaygınlaştırmak 200.000 0 0

Kamu ve Çevre Sağlığının Korunmasına

Katkı Sağlamak 1.280.491.042 1.463.696.645 1.697.633.000

Su Havzalarını Korumak 280.475.000 171.308.000 63.200.000

Yenilenebilir Enerji Kullanımını Artrımak 19.623.000 22.800.000 26.000.000

Su Kayıplarını Azaltmak 14.558.113 42.408.000 8.200.000

iSKi, ÇKid bütÇeSi 2.161.945.155 2.725.716.745 2.496.853.000

iSKi, toplam bütÇe 7.436.446.000 8.501.502.000 9.351.652.000

diğer Faaliyet ve projeler için toplam mali

Kaynak ihtiyacı 3.264.216.585 3.345.571.165 3.315.404.435

iSKi, ÇKid / tb % 29 32 27

Kaynak: İSKİ, 2018, 2019, 2020 Performans Programı.

ıv.4. iett, ÇKid Harcamaları

İETT, İBB’nin diğer bağlı kurumudur. Kurumun bütçeleri14 _{incelendiğinde}

İETT’nin çevre koruma harcaması bildirmediği görülmektedir. İETT toplam bütçesi 2020 yılı için 2 milyar 980 milyon TL’dir. Bunun 1 milyar 292 mil- yon TL’si Otobüs İşletmesi Daire Başkanlığı (900 milyon TL hizmet alımı), 670 milyon TL’si Araç Bakım Onarım Daire Başkanlığı, 428 milyon ise Hız- lı Otobüs-Metrobüs İşletme Daire Başkanlığı’nın bütçeleridir.

İETT’nin 2018 Faaliyet Raporu15 _{incelediğinde, Ulaşım Teknolojileri}

Daire Başkanlığı’nın görevleri arasında çevre yönetimi ve enerji yönetiminin yer aldığı görülmektedir. Ulaşım Teknolojileri Daire Başkanlığı’nın çevre yö- netimi konusundaki görevleri 2018 Faaliyet Raporu’nda, “ISO 14001 Çevre Yönetim sistemi kapsamında; Atık yönetimi faaliyetlerini (geçici atık depola- ma izni, emisyon izni, atık ayrıştırma, atıkların bertarafı ve geri kazanımı,

14 İETT bütçeleri için bkz. https://www.iett.istanbul/tr/main/pages/mali-butceler/15

istanbul büyükşehir belediyesi (ibb) harcamaları 129

Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü’ne yapılacak olan beyanlar) gerçekleştirmek, sera gazı emisyonlarının periyodik olarak hesaplanarak raporlanmasını sağlamak, çevre ölçümlerini (atık su analizi, arıtma çamuru analizi, atık yağ analizi, baca gazı emisyon ölçümleri, çevresel gürültü ölçümleri) yapmak” olarak tanımlanmaktadır.

Ulaşım Teknolojileri Daire Başkanlığı’nın enerji yönetimi konusunda- ki görevleri ise aynı raporda yer almaktadır. Buna göre, bu daire başkanlığı- nın görevleri; “ISO 50001 Enerji Yönetim Sistemi çalışmalarını gerçek- leştirmek, elektrik tüketimlerinde meydana gelebilecek reaktif enerji tüketim- lerini izleyerek kontrol altında tutmak, kurum çalışanlarına yönelik, enerji verimliliği konusunda farkındalık eğitiminin verilmesini sağlamak ve kuru- mun enerji tüketimlerini takip etmek ve üst yönetime raporlamak” olarak ta- nımlanmıştır. Ancak bu daire başkanlığının 2020 bütçesi sadece 58 milyon TL’dir ve yukarıda sayılan ve çevre koruma ile ilgili olan görevlerinin dışın- da, malzeme muayene ve kabulü, malzeme depolama ve dağıtım ve akaryakıt yönetimi gibi temel otobüs ulaşımına yönelik görevleri vardır. Nitekim 58 milyon olan bütçesinin 48 milyon TL’si mal ve hizmet alımı giderleridir. O nedenle bu daire başkanlığının harcamalarını izlemek ÇKİD harcamalarını izlemek bakımından yol gösterici olmamaktadır.

Ulaşım Teknolojileri Daire Başkanlığı’nın çevre yönetimi ve enerji yö- netimi amaçları dışında, İETT’nin çevre koruma ve iklim değişikliğine yöne- lik harcamaları açısından önemli olabilecek bir harcama, raylı sistemlere yö- neliktir. İETT’nin kuruluşunda var olan troleybüs gibi daha az çevre kirleten araçlar terk edilmiştir. İETT’de raylı sistem olarak bir tek Tünel Meydanı- Taksim hattı ile Tünel-Karaköy hattı kalmıştır. Çok düşük olan bu hat uzun- luğu nedeniyle, raylı sistem için ayrı bir daire başkanlığı olarak ödenek ve harcamalara ulaşılamamaktadır.

Bu nedenle İETT’nin yukarıda söz edilen harcamalarının en iyi izlene- bileceği tek doküman performans programlarıdır.16 _{2018 Performans Prog-}

ramı’na ulaşmak mümkün olmamaktadır.

İETT’nin 2019 ve 2020 performans hedefleri Tablo IV.9’da verilmek- tedir.

16 İETT performans programları için bkz. https://www.iett.istanbul/tr/main/pages/performans-ra- porlari/82

130 dördüncü bölüm

tablo ıv.9

iett 2020 performans programı ÇKid performans Hedefleri, tl.

2019 2020

Arıtma Tesislerinin Bakımı 400.000

Enerji Verimliliği Açısından Daha Uygun Donanımların Artırılması 260.000 600.000

Arıtma Tesislerinin Verimliliğini Artırmak 450.000

Emisyon Ölçümlerini Yapmak 130.000

Atık Bertarafı Hizmet Alımı 200.000

iett, ÇKid bütÇeSi 660.000 1.380.000

iett, toplam bütÇeSi 2.500.000.000 2.980.000.000

iett, ÇKid / tb % 0,026 0,046

Kaynak: İETT, 2019 ve 2020 Performans Programı.

2020 yılı performans programında, emisyon ölçümü ve atık bertarafı konularında ayrılmış bütçeler bulunmaktadır. ÇKİD bütçelerinde 2019 yılına göre önemli bir artış görülmektedir. Yine de, İETT bütçesinde ÇKİD ile ilgili kaynakların yüzdesinin çok çok küçük olduğunu vurgulamakta yarar vardır. Ancak 2018-2022 Stratejik Planı’nda ve 2018 Faaliyet Raporu’nda ÇKİD ile ilgili; “Yoğun akaryakıt tüketiminin getirdiği zararı azaltmak için alternatif enerji kullanan otobüslerin artırılmasını hedefleyen İETT, bu kapsamda filo- suna elektrikli, hibrit teknolojili vb. otobüsler katmayı planlamaktadır. Bu sayede İETT, çevreye duyarlı bir ulaşım modeli geliştirerek kamu sağlığına katkıda bulunmak” hedefi yer almaktadır. Ancak bunun için 2019 ve 2020 performans program hedeflerinde bütçe ayrılmamıştır. İleriki yıllarda bu he- defler ve ayrılan kaynakların izlenmesinde yarar vardır.

ıv.5. ibb iştiraKleri, ÇKid Harcamaları

İBB’nin 30’a yakın iştiraki bulunmaktadır. Bu iştiraklerin elde ettikleri gelir- ler bazı yıllarda İBB’nin harcamalarını aşmaktadır (Yentürk ve Karabacak, 2018). 2019 yılında İBB’nin yaptığı harcamalar 21 milyar TL iken, iştirakle- rinin toplam giderleri 20 milyar civarındadır (Tablo IV.10). Bu giderler, işti- raklerin İstanbul’da verdiği hizmetlerin ne kadar büyük bir kısmının üzerin- de kamu yönetimi ve denetiminin azaldığını göstermektedir.

30’a yakın iştirak çeşitli alanlarda hizmet vermektedir. Bunların için- den altı tanesinin çevre koruma ve iklim değişikliği ile ilgili faaliyet gösterdi- ği kabul edilebilir. Bunlar İstaç A.Ş., Ağaç A.Ş. ve Metro A.Ş.’dir. Diğer yan- dan, su temini gerek DSİ, gerek İSKİ kapsamında ÇKİD harcaması olarak ka-

istanbul büyükşehir belediyesi (ibb) harcamaları 131

bul edildiği için, İBB iştiraklerinden Hamidiye ve Güvensu da ÇKİD ile ilgili olarak incelemeye dâhil edilebilir. Enerji A.Ş. ise ağırlıklı olarak yenilenebilir enerji ile ilgili faaliyet gösterdiği için dikkate alınabilir.17

İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin Katı Atık Projesi kapsamında kurulmuş olan İstaç’ın 2018 Faaliyet Raporu’nda amaçları; “İstanbul Çevre Yönetimi Sanayi ve Ticaret Anonim Şirketi, kent temizliği, evsel ve tıbbi atık- ların bertarafı, ambalaj atıklarının geri dönüşümü, inşaat ve hafriyat atıkları- nın yönetimi, düzenli depolama sahaları kurulumu ve işletilmesi, çöp sızıntı suyunun arıtılması, çöp gazından elektrik üretimi, gemilerden ve deniz yüze- yinden atıkların toplanması ve bertarafı, organik atıklardan kompost üreti- mi, endüstriyel atıkların bertarafı ve geri kazanımı” olarak tanımlanmakta- dır. Ayrıca İBB’nin İstanbul İklim Değişikliği Eylem Planı İstaç A.Ş. tarafın- dan yapılmıştır. İstaç A.Ş.’nin sokak ve caddelerin temizliği ÇKİD harcaması sayılmayabilir, ancak ayrıştırılamamaktadır.

İstanbul’daki mevcut yeşil alanların bakımı ve yeni yeşil alanlar oluşturulması, hafriyat toprağının geri dönüştürülmesi, havza ağaçlandırması, park, yol kenarı ve kavşaklarda yeşil alan düzenlemeleri yapılması, bitki ye- tiştirmeye dayalı “Kapsayıcı İş Modeli Projeleri” yapılması Ağaç A.Ş.’nin fa- aliyetleri arasındadır.18

“Kapsayıcı İş Modeli” ile İBB ve Ağaç A.Ş. kırsal kalkınmaya, yerli üretime, istihdama ve ülke ekonomisine katkıda bulunmayı amaçladıklarını belirtmektedirler. “Kapsayıcı İş Modeli” projelerinde Ağaç A.Ş. yerli üretici- ler ile alım garantili sözleşmeler yaparak, lale, mevsimlik çiçek ve peyzaj gülü üretimi gerçekleştirmektedir. Bunlar ÇKİD ile uyumlu faaliyetler olarak de- ğerlendirilemez, esas olarak sosyal ve ekonomik amaçlı faaliyetlerdir. Benzer şekilde Ağaç A.Ş.’nin faaliyetleri arasında yer alan park, yol kenarı ve kavşaklarda yeşil alan düzenlemeleri yapmak çevre koruma ve iklim değişik- liği ile ilgili faaliyetler olarak görülmeyebilir. Ancak bu faaliyetler ayrıştırıla- madığı için iki iştirakin toplam giderleri Tablo IV.10’a dâhil edilmiştir.

Metro İstanbul, 1988 yılında İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafın- dan kent içi raylı sistemlerin işletmeciliğini yapmak üzere kurulmuştur ve ku- ruluşundaki ismi İstanbul Ulaşım’dır.

Metro İstanbul’un görevleri, internet sitesinde yer almakta ve özetle; “Metro İstanbul, 1988 yılında İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından kent içi raylı sistemlerin işletmeciliğini yapmak üzere kurulmuştur. Faaliyetlerini