Demiryolları ve raylı sistemin kullandığı elektriğin ne oranda fosil yakıttan kaynaklı olduğunun ayrıştırılamaması nedeniyle, UAYB’nin ÇKİD harcamaları hesaplamalara o oranda yüksek gir-

mektedir.

14 KYGM faaliyet raporları için bkz. https://www.kgm.gov.tr/Sayfalar/KGM/SiteTr/Kurumsal/Faali- yetRaporu.aspx

merkezi yönetim, çkid ile ilgili görevi olan kurumlar 99

ııı.3. Sanayi ve teKnoloji baKanlığı (Stb) ve bağlı Kurumlar

Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nın 2019 yılı toplam harcaması 9 milyar 214 milyon TL’dir. Bu bakanlığın en önemli harcaması Teşvik ve Uygulama Genel Müdürlüğü tarafından yapılmaktadır (1 milyar 571 milyon TL). Ayrıca TÜBİ- TAK’a 2 milyar 752 milyon TL, KOBİ’lere 2 milyar TL, Kalkınma Ajansları ve Bölge Kalkınma İdareleri’ne 700 milyon TL civarında bir transfer yapıl- maktadır. Bu belli başlı harcamalar dışında kalan 3 milyar 800 milyon TL ci- varında bir harcama STB’nın diğer genel müdürlüklerince yapılmaktadır.

Genel müdürlüklerin arasından çevre koruma ve iklim değişikliği ile il- gili görevleri bulunan Sanayi ve Verimlilik Genel Müdürlüğü’nün 41 milyon TL’lik çok küçük bir harcaması bulunmaktadır. Bu harcama, iklim değişikli- ği ve tüm verimlilik çabaları dâhil genel müdürlüğün tüm görevleri için kulla- nılmaktadır. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nın internet sitesinde Sanayi ve Verimlilik Genel Müdürlüğü’nün tüm görevleri sayılmaktadır. Bu görevler arasında çevre ve iklim değişikliği konularındaki gelişmeleri takip etmenin yer aldığı görülmektedir. Genel Müdürlüğün, internet sitesinde; “Çevre ve ik- lim değişikliği konularındaki gelişmeleri takip etmek, çevrenin korunması amacıyla sanayiye yönelik tedbirlerin alınmasına yardımcı olmak, sanayi iş- letmelerinin temiz üretim program ve projeleri hazırlamasına ve uygulaması- na yönelik faaliyetlerde bulunmak” görevleri arasında sayılmaktadır.15

Sanayi ve Verimlilik Genel Müdürlüğü’nün çevre koruma ve iklim değişikliği faaliyetleri 2019 Faaliyet Raporu’nda yer almaktadır. Burada yer verilen ana başlıklar; “Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nca kurulan İnceleme Değerlendirme Komisyonu’nda Bakanlığımız temsil edilmektedir. Sanayi ya- tırımı projelerinin çevresel etkilerinin değerlendirildiği bu komisyonun çalışmalarına iştirak edilmekte ve görüş bildirilmektedir; sera gazı azaltımı, piyasa temelli yaklaşımların değerlendirilmesi gibi amaçlarla iklim değişikliği alanında imalat sektörünü yakından ilgilendiren konularda gerçekleştirilen çalışmalara katkı sağlanmıştır; ülkemizde hammaddede dışa bağımlılığın azaltılması için önemli bir yöntem olan atıkların ekonomiye kazandırılması bağlamında gelişmeler takip edilmekte ve sektöre etkileri üzerine değerlendirmeler yapılarak çalışmalara katkı sağlanmaktadır; ülkemizin ku- rak ve yarı kurak iklim karakteristiğine sahip olması nedeniyle Tarım ve Or- man Bakanlığı tarafından gerçekleştirilen Nehir Havza Yönetim Planları, Ku-

15 STB birimleri ile ilgili bilgi için bkz. https://www.sanayi.gov.tr/merkez-birimi/6f188a931f68/hak- kimizda

100 üçüncü bölüm

raklık Yönetim Planları, Sektörel Su Tahsis Planları ve Su Kalitesi Eylem Planları çalışmaları takip edilmekte ve sektörel bakış açısıyla katkı sağlan- maktadır” olarak özetlenebilir.

Çevre koruma ve iklim değişikliği dışında birçok faaliyeti olan genel müdürlük esas olarak, ilgili konuları takip etmek ve katkı sağlamak biçimin- de tanımladığı faaliyetlerde bulunmaktadır. Bu genel müdürlüğün harcama- larının ne kadarının iklim değişikliği ile ilgili konulardaki gelişmeleri takip et- mek ve katkı sağlamak amacıyla yapıldığının faaliyet raporlarından anlaşıl- ması mümkün olmamaktadır. Diğer yandan, Bakanlığın 2020 Performans Programı16 _{incelendiğinde, çevre ve iklim değişikliği ile ilgili hiçbir hedef bu-}

lunmadığı görülmektedir.

Genel bütçeli bir kurum olan Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’na bağlı ve bölgelerde çalışmalar yapan dört özel bütçeli kurumun harcamalarının ayrı- ca izlenmesi gerekmektedir, çünkü bu kurumların amaçları arasında çevre koruma sayılmaktadır. Bunlar DAP, KOP, DOKAP ve GAP’tır. Diğer incele- necek olan bağlı kurum TÜBİTAK’tır.

Doğu Anadolu Projesi (DAP) Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı 2019 Performans Programı’nda çevre ve iklime yönelik hedef bulunmamakta, ağır- lıklı olarak hayvancılık ve tarımsal gelişme altyapısının ve kapasitesitesinin geliştirilmesi, izleme değerlendirme ve ihtiyaç tespiti eğitim programı düzen- lenmesi ön planda bulunmaktadır.

Konya Ovası Projesi (KOP) Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı’nın, çe- şitli illerin elenmesi ile birlikte bölgesel farklılıkların giderilmesi ve izleme de- ğerlendirme sisteminin kurulması önemli performans hedefleridir. Diğer yan- dan tarımsal gelişme, sulama ve kapasite geliştirme ön plandadır.

Doğu Karadeniz Projesi (DOKAP) Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı, 2019 yılı Performans Programı’nda, ekolojik tarımın geliştirilmesi hedefi bu- lunmakla birlikte, turizmin çok ön planda tutulduğu bir performans progra- mı olduğunu belirtmek gerekmektedir. Daha başlangıç aşamasında olan ku- rumun yol haritasını oluşturma ve kapasite artırma çalışmaları ön plandadır. Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) Bölge Kalkınma İdaresi’nin faaliyet raporlarında kurumun görevleri arasında çevre ve şehircilik faaliyetleri sayıl- makla birlikte, çevre koruma ve iklim değişikliğine yönelik bir bilgi yer alma- maktadır. Bölgede insani ve sosyal gelişimin ön planda olduğu kurumun bazı koordinatörlüklerinin amaçları arasında çevre koruma, yenilenebilir enerji sa-

16 STB, performans programları için bkz. https://www.sanayi.gov.tr/plan-program-raporlar-ve-ya- yinlar/performans-programlari

merkezi yönetim, çkid ile ilgili görevi olan kurumlar 101

yılmaktadır. GAP idaresinin harcamaları incelendiğinde, hiçbir harcamasının çevre koruma harcaması olarak tasnif edilmediği görülmektedir. Faaliyet ra- porlarında GAP’ın bünyesinde yer alan koordinatörlüklerden biri olan Çevre, Turizm (sonradan Fiziksel Gelişme) ve Yerel Yönetimler Genel Koordinatör- lüğü’nün amaçları arasında; bölgede büyük fiziki yatırımların gerçekleşmesi ve kalkınma ile beraber çevre koruma ve çevre yönetimine yönelik politikala- rı, projeleri geliştirmek ve uygulatmak ve bölgede çevre koruma ve yönetimini gözeterek yenilenebilir enerji ve doğal kaynakların korunması ve kullanılması- na yönelik projeler geliştirmek, uygulamak veya uygulatmak yer almaktadır.

Diğer bir koordinatörlük olan Ekonomik Kalkınma Genel Koordina- törlüğü’nün amaçları arasında bölgede yenilenebilir enerji kaynaklarını hare- kete geçirecek çalışmaları desteklemek, enerji verimliliğine yönelik çalışmalar gerçekleştirmek ve yaygınlaştırmak yer almaktadır. Bu genel koordinatörlük- lerin harcamalarının ne kadarının çevre ve iklim ile ilgili olduklarını bulabil- mek faaliyet raporlarından mümkün değildir.

Esasen sosyal uyum ile ilgili harcamalar yapılan GAP’ın performans programındaki hedefler incelendiğinde, performans hedefleri arasında yenile- nebilir enerji kaynaklarının kullanımının ve enerji verimliliğinin bölge gene- linde arttırılması için 2019 yılında 1 milyon TL hedef görülmekte iken, 2020 performans programında bu hedef bölgesel ekonomik kalkınma programının alt hedefi haline gelmiş ve ÇKİD ile ilgili olan harcama hedefi verilerine ula- şılamamaktadır. Ancak gösterge üretirken GAP, DAP, KOP, DOKAP perfor- mans programlarına ileriki yıllarda bakılabilir.

TÜBİTAK’ın kuruluş amacı ulusal öncelikler doğrultusunda bilim ve teknoloji politikaları hakkında çalışmak, bunları gerçekleştirmek, araştırma ve geliştirme faaliyetlerini desteklemek ve yürütmek olarak özetlenebilir. Gö- revlerinin arasında, 2020 Performans Programı’nda,17 _{“ülkenin ekonomik ve}

sosyal gelişimine, ülke güvenliğine, insan ve çevre sağlığına katkı sağlamaya dönük stratejik alanlarda araştırmalar yapmak” ifadesi yer almaktadır. TÜ- BİTAK bünyesinde, bilgi güvenliği, enerji teknolojileri, gen mühendisliği ve biyoteknoloji, gıda, savunma teknolojileri, uzay ve havacılık teknolojileri, yer ve deniz bilimlerine yönelik araştırma geliştirme çalışmaları yapılmaktadır. Bu çalışma alanlarının içerisinde çevre ve temiz üretime yönelik araştırma ge- liştirme de bulunmaktadır. 2020 Performans Programı’nda ÇKİD ile ilgili bu alan için harcama hedefi yer almaktadır (Tablo III.3).

17 TÜBİTAK performans programları için bkz. www.tubitak.gov.tr/tr/icerik-performans-programla- ri

102 üçüncü bölüm tablo ııı .3 tübita K 2020 performans programı ÇK id ile ilgili performans Hedefleri, tl . 2012 büt Ç e 2018 büt Ç e 2019 büt Ç e 2019 H arcama 2020 büt Ç e 2021 ta H min 2022 ta H min Ç evre ve Temiz Ü retime Y önelik Ara ştırma ve Geli ştirme Faaliyetleri ve Ödül Programı 1.185.000 20.512.000 17.101.479 21.817.000 33.821.720 35.954.500 37.901.710 Savunma Teknolojilerine Y önelik Ara ştırma ve Geli ştirme Faaliyetleri (SAGE)* 45.820.000 182.709.000 138.317.000 252.396.588 157.212.000 165.933.000 173.985.000 tübita K, ÇK id büt Ç e ya da H arcama 1.185.000 20.512.000 17.101.479 21.817.000 33.821.720 35.954.500 37.901.710 tübita K, toplam büt Ç e ya da H arcama 1.609.394.000 3.265.696.000 3.074.236.000 3.458.093.300 3.511.062.000 3.742.512.000 3.953.258.000 ÇK id /tb % 0,07 0,63 0,56 0,63 0,96 0,96 0,96 SAGE/TB % 2,85 5,59 4,50 7,30 4,48 4,43 4,40 Kaynak:

TÜBİTAK, 2012, 2018, 2019 ve 2020 Performans Programları,

2019 Faaliyet Raporu.

*SAGE verileri ÇKİD harcamalarına dahil değildir. Karşılaştırm

merkezi yönetim, çkid ile ilgili görevi olan kurumlar 103

ÇKİD ile ilgili araştırma geliştirme ve ödül faaliyetlerinin toplam TÜ- BİTAK bütçesine oranı 2012 yılında % 0,07. Bu oran 2018’de artış gösterme- ye başlamakta, 2020 ve sonrası için % 1 olarak planlanmış olduğu anlaşıl- maktadır. Özellikle iklim değişimi konusunda uluslararası araştırmaların yo- ğunluğu dikkate alındığında bu da çok şaşırtıcı sonuçlardan birini oluştur- maktadır.18

Tablo III.3’te karşılaştırma amacıyla savunma teknolojilerine yönelik araştırma geliştirme (SAGE) hedeflerinin maliyetine yer verilmiştir. 2012 yı- lında SAGE bütçesinin toplam TÜBİTAK bütçesine oranı 2,89 iken, 2019 yı- lında gerçekleşme % 7,30 olmuştur.

ııı.4. ticaret baKanlığı (tb, mülga eKonomi baKanlığı)

Ticaret Bakanlığı’nın bünyesinde yer alan on altı genel müdürlükten bir tane- si Uluslararası Anlaşmalar ve AB Genel Müdürlüğü’dür. Bu genel müdürlük altında on beş daire başkanlığından bir tanesi de AB Gümrük Mevzuatına Uyum Mali İşbirliği Programalar Dairesi’dir. Bu daire başkanlığı çevre ve ik- lim dâhil birçok AB ile ilgili mevzuat çalışmalarını yürütmektedir.19

Bakanlık 2020 Performans Programı’nda ise çevre koruma ve iklim krizi ile ilgili bir hedef bulunmamaktadır. 2019 yılı Faaliyet Raporu’na göre, 5 milyar 118 milyon TL olan bakanlığın toplam harcamasının 2 milyar 500 milyon TL’lik bölümü ihracat teşvikinde kullanılmıştır. Uluslararası Anlaş- malar ve AB Genel Müdürlüğü’nün bütçesi ise 33 milyon TL’dir.20

AB, 11 Aralık 2019 tarihinde Avrupa için Yeşil Mutabakatı (AYM) belgesini yayınlamış ve başta sınırda karbon düzenlemesi olmak üzere uygu- lamaya konulacak olan değişiklikler şekillenmeye başlamıştır. Bu değişiklik- ler Türkiye’nin ihracatını ve dolayısıyla Ticaret Bakanlığı’nın plan ve prog- ramlarını etkileyebilecek değişikliklerdir. Bu konu Türkiye’de akademik dün- yada ve özel sektörde tartışılmaktadır.21 _{Nitekim bakanlığın bu konuda top-}

lantılar düzenlediği anlaşılmaktadır. Ticaret Bakanlığı’nın önümüzdeki yıl hazırlanacak olan performans programında çevre koruma iklim krizi ile ilgi- li azaltım hedefleri yer alabilir.

18 Üniversitelerin yapmakta oldukları çevre koruma ve iklim krizi ile ilgili harcamalar bu çalışmanın