Yönelik Bulgular ve Yorum
Ders kitaplarında sayfa tasarımı okumanın akıcılığını sağlayabilmek için hem bir sayfanın içerisindeki öğelerin hem de birden fazla sayfanın kendi arasında görsel bir bütünlük içerisinde organize olmasını gerektirir. Ders kitaplarının sayfa tasarımı 8 maddeden oluşmaktadır. Gelişmiş ülkelerin ders kitaplarındaki sayfa tasarımı karşılaştırmalı sunumu aşağıda tablo 4’te sunulmuştur.
Tablo 4.
Sayfa Tasarımı
Gelişmiş ülkelerin sosyal bilgiler ders kitaplarının sayfa tasarımıyla ilgili durumu karşılaştırmalı olarak tablo 4’te gösterilmiştir. Sekiz maddenin tamamında sayfa tasarımıyla ilgili en yüksek puana sahip ülke Kanada sosyal bilgiler ders kitabı olduğu görülmektedir. Sayfa tasarımıyla ilgili Kanada kitabı oldukça uygun bir şekilde tasarlanmıştır. Tablo 4 incelendiğinde 29. ve 33. madde ile ilgili bütün ülkelerin ders
A BD ALM A N Y A D A N İM A RK A FİN L A N D İY A F RA N S A İS V EÇ JAPONYA KANADA K P O L O N Y A SİN G A PU R T Ü RK İY E 29 Belirli bir bütünlük ve görsel devamlılığın sağlanması 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3
30 Görsel ögelerin okuma
akışını engellememesi 2 1 3 3 1 1 1 3 2 1 1
31 Görsel ögelere yeterince
yer verilmesi 3 3 1 3 3 3 1 3 3 3 3
32 Görsel ögelerin
yerleştirilmesinde hareketin sağlanması
2 1 2 2 2 2 2 3 2 3 1
33 Görsel ögelerin ilgili
metnin yakınında yer
alması 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3
34 Boşlukların etkili
kullanılması 2 1 3 3 1 3 2 2 2 3 1
35 Karşılıklı iki sayfanın
birlikte düzenlenmesi 2 2 2 3 3 3 3 3 3 1 3
36 Sayfa numarasının ayrı bir
tasarım ögesi olarak
düzenlenmesi 1 1 1 1 2 1 1 2 1 1 1
Toplam
kitapları aynı puanı yani en yüksek puanı almış olup buna göre oldukça uygun olduğu anlaşılmaktadır. Bu durumda incelenen eğitim alanında gelişmiş ülkelerin ve Türkiye’nin sosyal bilgiler ders kitaplarında belirli bir bütünlük ve görsel devamlılığın sağlandığı ve görsel ögelerin metnin yakınında yer aldığı görülmektedir. Sayfa numarasının ayrı bir tasarım ögesi olarak düzenlenmesi kriterine göre incelenen ders kitaplarının toplamda diğer kriterlere göre en az puanı almıştır. Ülke bazında incelendiğinde en çok puanı Kanada ders kitabının aldığı görülmektedir. En az puanı da Almanya ders kitabının aldığı görülmüştür.
98
29- Belirli bir bütünlük ve görsel devamlılığın sağlanması
Tasarımda tüm sayfalarda ve kitabın bütününde sayfa düzeni, yazı karakteri, satır boşluğu, kenar boşluk ayarları vb. tipografik ögelerde ve görsel ögelerde birbiriyle uyumlu (estetik kaygıyla ve özgün bir biçem anlayışıyla) bir bütünlük ve devamlılık oluşturma(EK-1). Resim 61’de ABD ders kitabında görsel figürlerin sayfalar arasında bir devamlılık gösterdiği ve diğer tasarımsal kriterlerde de benzerlik gösterdiği görülmüştür.
30- Görsel ögelerin okuma akışını engellememesi
Resimleme, fotoğraf, şema vb. görsel ögelerin okuma akışını engellemeyecek biçimde yerleştirilmesi. Başlığın altına ve metnin ortasına paragraf arasına yerleştirilmemesi, metin ile görsel ögeler arasında 4 mm dolaylarında hayli bir çerçevenin bırakılması(EK-1). Resim 62’de Fransa ders kitabında kullanılan görseller metin içine uygunsuz yerleştirilmiştir. Resim 63’te Polonya ya ait ders kitabında görsel metni ikiye böldüğü görülmüştür. Resim 64’te ise Finlandiya ya ait ders kitabında kullanılan görsel metnin altına yerleştirilmiştir.
100
102
31- Görsel ögelere yeterince yer verilmesi
Öğrencinin imgesel düşünmesi açısından resimleme, fotoğraf, şema vb. görsel ögelere sayfa tasarımında öğrenci düzeyine göre yeterince yer verilmesi(EK-1). Resim 65’te Japon ders kitabında genel olarak harita kullanmak dışında başka bir görsel öğe kullanılmamıştır. Resim 66’da ABD’ye ait ders kitabında öğrenci düzeyine göre görsellere yeterince yer verilmiştir.
104
32- Görsel ögelerin yerleştirilmesinde hareketin sağlanması
Resimleme, fotoğraf, şema vb. görsel ögelerin yerleştirilmesinde monotonluktan uzak durulması. Devamlı çerçeve içine alınmaması, hep aynı yerlere yerleştirilmemesi, hep aynı büyüklükte olmaması vb(EK-1). Resim 67’de Türkiye ders kitabında kullanılan görseller tekdüze yerleştirilmiş. Resim 68’de İsveç ders kitabında görselin çerçeve içine alınmamıştır. Resim 69’da ise Singapur ders kitabında görseller özgün şekilde yerleştirilerek dikkat çekici hale getirilmiştir.
106
33- Görsel ögelerin ilgili metnin yakınında yer alması
Resimleme, fotoğraf, şema vb. görsel ögelerin ilgili metnin hemen yanında üstünde veya altında yer alması(EK-1). Resim 70’te Almanya ya ait ders kitabında kullanılan görsellerin metnin yakınında kullanıldığı görülmüştür.
108
34- Boşlukların etkili kullanılması
Sayfa düzenlemede öğrencinin zihnini karıştıracak, sıkışık ve kalabalık etkiden uzak durulması(EK-1). Resim 71’de Almanya ya ait ders kitabında metin üç sütuna ayrılmış ve sıkışık bir şekilde tasarlanmıştır. Resim 72’de de Kanada ders kitabında sayfa düzenlemesi karmaşıklığı önleyecek yeterlilikte tasarlanmış. Resim 73’te ise İsveç ders kitabında sayfa düzenlenmesinde sıkışık ve kalabalık etkiden uzak durulmuştur.
110
35- Karşılıklı iki sayfanın birlikte düzenlenmesi
Karşılıklı iki sayfanın tek bir kompozisyon olarak düşünülmesi(EK-1). Resim 74’te Singapur ders kitabında karşılıklı iki sayfanın üst tarafı aynı renkle boyanmıştır. Resim 75’da Danimarka ders kitabında karşılıklı iki sayfa renkleri yönüyle birlikte düzenlenmiştir. Resim 76’de ise Polonya ders kitabın da karşılıklı iki sayfa hem renklerle hem de görselle birlikte düzenlenmiştir.
112
114
36- Sayfa numarasının ayrı bir tasarım ögesi olarak düzenlenmesi
Sayfa numarasının metinden bağımsız olarak tasarlanması(EK-1). Resim 77’de ABD ders kitabında sayfa numaraları farklı bir tasarım olarak tasarlanmadığı görülmüştür. Resim 78’da Fransa ders kitabında sayfa numaralarının altı renklendirilmiş.
116