Ders kitaplarında görsel ögelerin tasarımının sağlam olması kitabın etkililiğini artırıp öğrenmeyi desteklemektedir. Öğrencinin düzeyi gözetilerek ders kitaplarına eklenmiş görsellerin eğitimin kalitesine olumlu yönde katkı sağlayacaktır. Ders kitaplarında Resimleme, fotoğraf, şema vb. görsel ögelerin tasarlanırken görsellerin mesaj aktarımına, desenin sağlam olmasına, yalınlık ve basitlik ilkesine ve diğer maddelere uygun olarak tasarlanması gerekmektedir. Ders kitaplarında görsel ögelerin tasarımı on iki maddeden oluşmaktadır. Gelişmiş ülkelerin ders kitaplarındaki görsel ögelerin tasarımı karşılaştırmalı sunumu aşağıda tablo 3’te sunulmuştur.
68
Tablo 3.
Görsel Ögelerin Tasarımı
A BD AL M A N Y A D A N İM A RK A FİN L A N D İY A F RA N S A İS V E Ç JAPONYA KANADA K P O L O N Y A SİN G A PU R T Ü RK İY E
17 Görsel ögelerin mesaj
aktarımına katkıda bulunmaları
3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3
18 Görsel ögelerin mesaj
aktarımında öğrenci için
uyarıcı olması 3 3 3 3 3 3 1 3 3 3 3
19 Resimlemelerde desenin
sağlam olması 2 3 3 2 3 2 1 3 3 3 3
20 Tasarımda yalınlık ve
basitlik ilkesine uyulması 2 3 3 2 2 2 2 2 3 3 3
21 Görsel ögelerde
vurgulamanın etkili
kullanılması 3 3 1 2 3 3 2 2 3 3 2
22 Görsel ögelerde öğrenci
düzeyine uyulması 3 3 2 2 3 3 2 3 2 3 2
23 Görsel ögelerin renkli
olması 2 3 3 3 3 3 2 3 2 3 3
24 Tasarımda bütünlük
ilkesine uyulması 3 3 2 3 3 3 3 3 3 2 3
25 Çizginin amaca uygun
kullanılması 2 2 3 2 2 3 2 3 2 3 2
26 Tasarımda denge ilkesine
uyulması 2 1 1 1 3 3 3 3 3 3 1
27 Rengin amaca uygun
kullanılması 2 2 1 2 2 2 2 2 2 2 2
28 Görsel ögelerin
boyutlarının amaca uygun
kullanılması 2 2 3 2 2 2 2 3 2 3 3
Toplam
29 31 28 27 32 32 25 33 31 34 30
Gelişmiş ülkelerin sosyal bilgiler ders kitaplarının görsel ögelerin tasarımı ile ilgili durumu karşılaştırmalı olarak tablo 3’te gösterilmiştir. On iki maddenin tamamında görsel ögelerin tasarımıyla ilgili en yüksek puana sahip ülke Singapur sosyal bilgiler ders kitabı olduğu görülmüştür. Görsel ögelerin tasarımıyla ilgili bütün ülkeler “oldukça uygun” bir şekilde tasarlanmıştır. Tablo 3 incelendiğinde 17. madde ile ilgili bütün ülkelerin ders kitapları aynı puanı yani en yüksek puanı almış olup buna göre oldukça uygun olduğu anlaşılmaktadır. Rengin amacına uygun kullanılması
maddesine göre incelenen ders kitaplarının en az puanı aldığı görülmüştür. Bu durumda incelenen eğitim alanında gelişmiş ülkelerin ve Türkiye’nin sosyal bilgiler ders kitaplarının görsel ögelerin tasarımına göre hazırlandığı görülmüştür.
70
17- Görsel ögelerin mesaj aktarımına katkıda bulunmaları
Resimleme, fotoğraf, şema vb. görsel ögelerin metin içeriğine uygun, yaratıcı,
yönlendirici, düşündürücü, mesajı özetleyici ve bilgilendirici biçimde
tasarlanmaları(EK-1). Resim 35’te konuyla ilgili bilgilendirici görseller kullanılmıştır.
18- Görsel ögelerin mesaj aktarımında öğrenci için uyarıcı olması
Resimleme, fotoğraf, şema, vb. görsel ögelerin öğrencinin imgelem gücünü harekete geçirici, onlarda heyecan duygusunu uyandırıcı ve estetik beğenilerini güçlendirici biçimde tasarlanmış olması(EK-1). Resim 36’da Japon ders kitabına ait kullanılan görselde heyecan uyandırıcı nitelikte hazırlanmadığı görülmüştür. Resim 37’de ise Danimarka ders kitabında estetik beğenileri güçlendirici görsel kullanıldığı görülmüştür.
72
19- Resimlemelerde desenin sağlam olması
Resimlemelerde kullanılan figürlerin hareketlerine dikkat edilerek sağlam çizilmiş olması, örneğin oturan bir figürün izleyende o duyguyu uyandırması(EK-1). Resim 38’de kullanılan görselde bir eylem ve hareketlilik yoktur. Resim 39’da verilmek istenilen mesaj açıkça anlaşıldığı görülmüştür. Resim 40’da ise Danimarka ders kitabına ait görselde hareketlilik sağlandığı görülmüştür.
74
76
20-Tasarımda yalınlık ve basitlik ilkesine uyulması
Resimleme, fotoğraf vb. görsel ögeleri oluşturan biçimlerin ne tam gerçekçi ne de tam soyut olması. Yalın anlaşılır ve mesajın gerektirdiği kadar detay kullanılması(EK-1). Resim 41’de bakıldığında Japon ders kitabında kullanılan görsel de haritada verilmek istenilenin dışında ayrıntıya gidilmemiş. Resim 42’de ise Danimarka ders kitabında resimlemeye gidilmiş ve görselde gereksiz dikkati bozacak ayrıntılardan kaçınılmış.
78
21- Görsel ögelerde vurgulamanın etkili kullanılması
Bir görsel ögeye bakarken göz hareketlerinin daha çok sol üst köşede odaklandığı bulgusundan hareketle içerik elveriyorsa vurgulanması gereken ögelerin sol üst köşeye yerleştirilmesine dikkat edilmesi(EK-1). Resim 43’de Danimarka ders kitabında görsel metnin ortasına yerleştirilmiş. Resim 44’de de vurgulanmak istenen öğenin olması gereken yere yakın bir şekilde kullanıldığı görülmüştür. Resim 45’de ise Polonya ya ait ders kitabında görselin sayfa da olması gerektiği yerde kullanıldığı görülmüştür.
80
22- Görsel ögelerde öğrenci düzeyine uyulması
Resimleme, fotoğraf vb. görsel ögelerin öğrencilerin yaşantılarına, onların somut deneyimlerine uygun olması(EK-1). Resim 46’da Danimarka ders kitabında yaşantılarına uygun görsel seçilmiştir. Resim 47’de ise ABD’ye ait ders kitabında çocukların somut deneyimlerine uygun görsel kullanıldığı görülmüştür.
82
23 - Görsel ögelerin renkli olması
Resimleme, fotoğraf vb. görsel ögelerin özellikle ilköğretim birinci devrede renkli olması fakat çok sayıda renk kullanılmaması(EK-1). Resim 48’de Polonya ders kitabında görsellerin renkli olduğu görülmüştür. Resim 49’da ise Fransa ders kitabında kullanılan görsel ögeler de farklı renkler kullanıldığı görülmüştür.
84
24- Tasarımda bütünlük ilkesine uyulması
Resimleme, fotoğraf vb. görsel ögelerin içindeki tüm elemanların bir konu ile ilgili olarak bütünlük içinde düzenlenmiş olması(EK-1). Resim 50’de Singapur ders kitabında aynı görselde farklı sporlara ait örnekler bir arada verilmiş. Resim 51’de Türkiye ders kitabında konuyla ilgili figürlerin bir arada kullanıldığı görülmüştür.
86
25- Çizginin amaca uygun kullanılması
Resimleme, fotoğraf vb. görsel ögeleri tasarlamada kullanılan çizginin (iskeletin) genellikle yön duygusu için kullanılması. Özel olarak ise örneğin, eğik, kıvrımlı çizgilerin hareket duygusu için; yatay çizgilerin gerginlik için; dikey çizgilerin ise kesinlik ve yönerge ifadesi için kullanılması(EK-1). Resim 52’de Japonya ders kitabında yatay çizgilerin kullanıldığı görülmüştür. Resim 53’te ise Danimarka ders kitabında fotoğraflama yerine çizgilerle resimlemeye gidilmiştir.
88
26- Tasarımda denge ilkesine uyulması
Resimleme, fotoğraf vb. görsel ögeleri tasarlamada kullanılan elemanların dengeli bir biçimde yerleştirilmiş olması, simetrik dengeyi kullanmaktan kaçınılması, hareket ve dikkat çekme özelliği açısından asimetrik dengenin kullanılması. Boşluk doluluk oranına dikkat edilmesi(EK-1). Resim 54’te Almanya ders kitabında görseller arasında ve metinle ilişkisinde hareketliliğe dikkat edilmediği görülmüştür. Resim 55’de ABD ders kitabında görseller arasında asimetrik denge kullanılmıştır. Resim 56’da ise Singapur ders kitabında görseller ile metin arasında hareket ve asimetrik denge kullanılmıştır.
90
92
27- Rengin amaca uygun kullanılması
Resimleme, fotoğraf vb. görsel ögelerde yer alan obje ve figürlerin renklerinin, önemli bilgi ve ayrıntılara ışık tutacak, benzerlik ve farklılıklara işaret edecek, estetik duygu uyandıracak biçimde kullanılması(EK-1). Resim 57’de Danimarka ders kitabında kullanılan görsellerde sadece bir rengin tonları kullanılmıştır. Resim 58’de ise Singapur ders kitabında kullanılan renklerin farklılıkları gösterdiği görülmüştür.
94
28- Görsel ögelerin boyutlarının amaca uygun kullanılması
Resimleme, fotoğraf vb. görsel ögelerin içeriği ayrıntı gerektiriyorsa boyutların büyük ve geniş tutulması(EK-1). Resim 59’da Polonya ya ait ders kitabında kullanılan görsel içeriği ayrıntı gerektirmediği küçük boyutta kullanılmıştır. Resim 60’da Danimarka ders kitabında kullanılan görsellerin ayrıntıyı gösterecek büyüklükte kullanıldığı görülmüştür.
96