İnceleme Alanın Jeolojisi

Bu çalışmada, Pınargözü cevher sahasının 1 km kuzeyinden başlayarak yaklaşık 14 km2 alanın 1/5000 ölçekli detaylı jeoloji haritası yapılmıştır. Bu bölgede Çatal Tepe civarındaki yüzeysel olarak oksitli minerallerin yaygın olduğu mostra ve civarı temel alınarak çalışılmış ve jeokimyasal prospeksiyon burada gerçekleştirilmiştir. Yapılan detaylı arazi çalışmalarında, jeolojik birimleri gösterir harita (Şekil 3.1) hazırlanmış, bölgeye ait jeolojik dikme kesitte (Şekil 3.2) verilen formasyonlar ve alt birimler belirlenmiştir.

Bu bölümde, inceleme alanının tabanında Emirgazi grubuna ait Koçyazı formasyonu ve Kozan formasyonu olarak ikiye ayrılmaktadır. Kozan formasyonuna ait daha çok metavolkanitlerden (kuvarsit-şist) oluşan Oruçlu Üyesi ile kristalize kireçtaşlarından oluşan İçme Tepesi Üyesi yer almaktadır. Bunların üzerine açısal uyumsuzluk olarak gri kireçtaşı, yumrulu kireçtaşı ve dolomitten oluşan Değirmentaşı formasyonu gelmektedir. Bunların üzerinde ise uyumlu olarak şeyl ve kumtaşından oluşan Armutdere formasyonu gelmektedir (Şekil 3.1; Şekil 3.2). Bölgede tüm birimleri açısal uyumsuzluk olarak kesen yamaç molozu (çakıltaşı, kumtaşı, konglomera) en genç birimler olarak yer almaktadır (Şekil 3.1; Şekil 3.2). Aşağıda bu birimler daha çok makroskopik özellikleri ile sırasıyla ele alınacaktır.

28

29

30

3.1.1 Emirgazi grubu

İnceleme alanında yüzeyleyen ve en yaşlı birim olan Emirgazi grubu, kısmen metamorfize olmuş kayaçlardan oluşur; alt kesiminde metavolkanit (kuvarsit-şist) ara katkılarının, orta kesiminde ise yeniden kristalleşmiş kireçtaşı ve dolomitlerin yoğunlaştığı birimleri kapsar. Emirgazi grubunun yaşı Özgül ve Kozlu (2002) tarafından Ifra-Alt Kambriyen olarak belirlemişlerdir. Emirgazi grubu, sırasıyla altta Kozan formasyonu, üstte Koçyazı formasyonu olmak üzere iki formasyondan oluşmaktadır (Şekil 3.1; Şekil 3.2). Bu bölümde bu formasyonlar sırasıyla ele alınacaktır.

3.1.1.1 Kozan formasyonu

Emirgazi grubunun tabanında Kozan formasyonu yer almaktadır. Kozan formasyonu, içerisinde yer alan metavolkanitler alt kambrinyen yaşlıdır. Kozan formasyonu içerisinde yer alan metavolkanitler; rengi mavimsi yeşil renkli, lup ile bakıldığında olivin ve yer yer kloritleşme çok net bir şekilde gözlenir. Alt Kambrinyen (Özgül ve Kozlu, 2002) tarafından yaşlı bu metavolkanitler, kuvarsitlerle uyumsuz olarak gözlenir

(Foto 3.1). Şekil 3.1’de karanlık derenin aşağı kısmında gözlenen açık yeşil renkli Emirgazi grubunun en tabanında olan bu birim inceleme alanında 10 m kalınlık ölçülmüştür.

Fotoğraf 3.1. Kuvarsit-metavolkanit dokanağının (a ve b) net bir şekilde görünümleri. metavolkanit

Kuvarsit

31

3.1.1.2 Koçyazı formasyonu

Emirgazi grubunun üst kısmında Koçyazı formasyonu bulunmaktadır. Koçyazı formasyonu içerisinde bulunan kuvarsit, kumtaşı ve silttaşı birimleri Alt Kambrinyen (Özgül ve Kozlu, 2002) yaşlıdır. Koçyazı formasyonu alt kısımda Kozan formasyonu, üst kısımda ise Değirmentaş formasyonu ile açısal uyumsuz bir dokanak bulunmaktadır (Şekil 3.1; Şekil 3.2). Koçyazı formasyonu; pembe-mor dış yüzey renkli, eflatun-mor renkli taze kırık yüzey rengi gösteren kuvarsit orta-kalın tabakalıdır (Foto. 3.2).

Fotoğraf 3.2. Kuvarsit’in araziden genel görünümü.

Tabaka kalınlıkları 5 cm ile 25 cm arasında değişmektedir. Tabakalara paralel olarak gelişen taze kalsit damarları görülebilmektedir. Ayrıca tabakaların aralarında yapraksı, ince taneli spekülarit ile demir bantlaşmaları oldukça yaygındır (Foto. 3.2).

3.1.2 Değirmentaş formasyonu

Değirmentaş formasyonu, Emirgazi grubunun üzerinde açısal uyumsuzluk olarak yer almaktadır (Şekil 3.2). Değirmentaş formasyonu içerisinde yer alan gri kireçtaşı, dolomit ve yumrulu kireçtaşı birimlerinin yaşları Özgül ve Kozlu (2002) tarafından Orta-Üst Kambrinyen olarak belirtilmiştir. Bu birimler kendi içerisinde yer yer yanal

32

geçiş gösterir. İnceleme alanında yapılan çalışmalarda taban dolomitinden farklı olarak, kireçtaşının bozuşması sonucu oluşan ve kireçtaşı içerisinde yanal geçiş gösteren ikincil dolomitleşme gözlenmiştir. Birincil dolomitleşme; gri-sarımtırak renkli, gözenekli, geçirimli birimdir (Foto. 3.3 a, b). Bu birimde dolomitleşme sürecinde yer altı sularının etkisiyle ve Ca-Mg değişimi sonucunda oluşan boşluklara ikincil kalsit kristalleşmeleri ile dolmuştur (Foto. 3.3 a, b). HCl asit ile geç tepkimeye girmektedir.

Fotoğraf 3.3. Arazide gözlenen kireçtaşının ayrışması (a) sonucu oluşmuş dolomitler

ve (b) okside olmuş dolomitin görünümü, (c) ikincil gelişen okside olmuş, (d) Pb-Zn değerlerinin geldiği oksitli dolomitten görünüm, (e) gri kireçtaşından genel görünümü

ve (f) gri kireçtaşının taze kırık yüzeyinin görünümü

a b

c d

33

İkincil dolomitleşme; bu birim açık kahverengi-gri renkli, taze kırık yüzeyi; kahverengi, ayrışmış yüzey rengi; paslaşmış kahverengi, kalsit dolgulu, fazla gözenekli ve geçirimli değildir (Foto. 3.3 c, d). Kireçtaşı üzerinde sıvama şeklinde görülen yer yer damar şeklinde kireçtaşı arasına sokulum gösterir. Ca-Mg alışverişinden kaynaklanan renk değişimi daha baskın olarak görülebilmektedir (Foto. 3.3 c, d). Bu kayaçlar içerisinden alınan kaya örneklerinde yüksek kurşun değerlerinin (1000-10000 ppm) gelmesi nedeniyle olası maden arama hedefleri içerisinde bulunmaktadır.

Dolomitler arazide kendi aralarında alterasyona göre net bir şekilde ayırt edilebilmektedir. Yüksek Pb-Zn anomali (1000-10000 ppm) vermesi açısından koyu renkli altere olmuş (ikincil dolomit) dolomitler kendi içerisinde ve Değirmentaş formasyonu içerisinde yanal geçişli olduğu tespit edilmiştir.

Masif kireçtaşı; bu birim koyu-orta gri renkli, aşınma yüzey rengi; gri-krem renkli, kırık yüzeyi; açık kahverengi renkli aşınma yüzeyine sahip orta-kalın tabakalı, oldukça sert, çok fazla kırık çatlaklıdır(Foto. 3.3 e, f). Kırık çatlaklarında ikincil kalsitin ve limonitin dolduğu görülen birim, oldukça dayanımlı, geçirimsiz ve gözeneksizdir. Bu birimde tabaka dokanakları tam olarak görülmesede, kimyasal aşınma evrelerinden dolayı geride kalan malzemenin durumundan tabaka eğimleri anlaşılmaya çalışılmıştır.

Yumrulu (alacalı) kireçtaşı; Değirmentaşı formasyonunun üste kesimlerinde görülen yumrulu (alacalı) kireçtaşı olarak adlandırılan birimler genellikle rengi; yeşilimsi mor, taze kırık yüzeyi; kırmızı-mor renkte, ayrışmış yüzey rengi; kahverenkli, oldukça sert, ince-orta tabakalı, dayanımlı, geçirimsiz, gözeneksiz, şeklinde görülen bu birim yumrulu (alacalı) kireçtaşı olarak adlandırılır.

Yumrulu (alacalı) kireçtaşında kalsit-kireç parçaları, siltli-çamurlu çimentoyla çevrelenirken demir indirgenmesi farkıyla yeşil renkli (yumrulu kireçtaşı) ve kırmızı- mor renkli (alacalı kireçtaşı) farkını oluşturan fasiyes değişimlerini göstermektedir. Diğer yandan gri masif kireç taşı içerisinde görülen ve yumrulu olarak adlandırılan birim kalsitle çevrelenmiş siltli-killi malzemeden oluşmaktadır (Foto. 3.4).

34

Fotoğraf 3.4. Yumrulu kalsit damarlı kireçtaşından genel görünüm

3.1.3 Armutludere formasyonu

Değirmentaş Formasyonu üzerinde uyumlu olan bu formasyonun adı ilk olarak Demirtaşlı (1967) tarafından verilmiştir. Formasyon genelde kumtaşı-şeyl ardalanmasından oluşur. Tabandan tavana doğru şeyl-kumtaşı ardalanmasından meydana gelir. Taneler çoğunlukla kuvarstır; az oranda feldspat, muskovit kapsar. Birim ince-orta tabakalı, laminalı, gri, mor, yeşil, kahve renkli olup, solucan izleri ve iç içe koni yapıları bulundurmasıyla karakteristiktir ( Foto. 3.5).

Fotoğraf 3.5. Şeyl-silttaşı ardalaması (a) ve şeyl içerisinde gelişen (b) spekülarit

minerallerinin olduğu seviyenin genel görünümleri.

35

Birimin yaşı Özgül ve Kozlu (2002) tarafından Alt Ordovisyen olarak saptanmıştır. Akkaya sahasında daha çok şeyl ve kumtaşı olarak görülen bu birim sahanın orta ve doğu kesimlerini kaplamaktadır.

Bu birim rengi; açık yeşil renkte, taze kırık yüzeyi yeşil kırıksı, kıymıksı ayrışmış yüzey rengi, kahvemsi yeşil, bol kırık çatlaklı, orta sertlikte, içerisinde demir sıvamaları ve limonitleşme gözlenmiş olup, bazı kısımlarda ise spekülaritli kısımları gözlenmiştir ( Foto. 3.5 a, b). Çok az geçirimli, çok az gözenekli ve orta dayanımlılıktadır.

3.1.4 Yamaç molozu

Bölgedeki kayaçların fiziksel ve kimyasal aşınmasının ürünü olarak içerisinde genellikle kireçtaşı, mermer, dolomit, kuvarsit, kumtaşı vb. kayaç çakılı ve köşeli parçalarının bulunduğu birim arazide karanlık dere civarında toplanmıştır. Bu yamaç molozları yer yer karbonat bağlayıcı malzeme ile tutturulmuş olup yer yer tutturulmamış gevşek (Foto. 3.6) malzeme halinde arazide gözlenmektedir. Birimin yaşı Özgül ve Kozlu (2002) tarafından Kuvarterner-Pliyosen güncel olarak yaşlandırılmıştır.

Fotoğraf 3.6. Tutturulmuş (a ve b) yamaç molozunun genel görünümü, döküntü ve

yamaç molozlarının arazide görünümleri.