İnşaat Taahhüt İşlerinde Maliyet ve Ögeleri 68

İnşaatın toplam maliyeti denilince, söz konusu inşaatın yapımının gerçekleştirilmesi için yapılan harcamalar ve katlanılan fedakârlıklar aklımıza gelir.100

97_{Şenlik, a.g.e, s.226.} 98_{Büyükmirza,a.g.e, s.251.}

99 _{FigenÖker,Faaliyet Tabanlı Maliyetleme; Üretim ve Hizmet İşletmelerinde Uygulamalar, Literatür} Yayınları, 1.Basım, İstanbul, 2003, s.9-10.

69

Maliyetler, genel olarak sınıflandırıldığında üretim maliyetleri ve üretim dışı maliyetler olmak üzere ikiye ayrılır. Üretim maliyetleri direkt malzeme, direkt işçilik ve genel üretim maliyetlerinde oluşur. Pazarlama ve yönetim maliyetleri ise, üretim dışı maliyetler olarak nitelendirilir.101

İnşaat taahhüt işlerinde maliyetler, direkt malzeme, direkt işçilik ve taşeronlar tarafından yapılan işlerin maliyetleri gibi tüm direkt maliyetler ile sözleşme ile ilgili olarak tanınabilen ve sözleşmeye tahsis edilebilen endirekt maliyetlerden oluşur.102

Direkt giderler, gider hedeflerine doğrudan yüklenebilen giderlerdir. Ekonomik olarak kolaylıkla tanımlanabilirler. Ancak, endirekt giderler ise, gider yerlerine uygun ve tam olarak yüklenemeyen giderlerdir.103

2.5.3.1 Direkt Malzeme Maliyetleri

Direkt malzeme giderleri, üretilen mamulün bünyesine doğrudan giren, satın alınmış ve maliyeti kesin olarak üretilen mamullere yüklenilebilen giderlerdir.104

Direkt malzeme maliyetleri, belli bir yapı işiyle doğrudan ilişki kurulabilen ve belirli bir dönem içinde tüketilen tüm malzemeleri kapsamaktadır şeklinde tanımlanmaktadır. Şüphesiz inşaatların niteliklerine göre kullanılan malzeme türlerinde değişiklikler söz konusu olacaktır.105

İnşaat taahhüt işlerinde direkt malzeme aşağıdaki özellikleri taşır.106

9 Kullanılan malzeme inşaatın yapısı içine girip onun temel bir ögesi ve/veya ögelerinden biri olmalıdır.

101 _{Ray H. Garrison, EricW.Noreen, Managerial Accounting, Ninth Edition, IrwinMcgraw-Hill, 2000,} s.44.

102_{FredShelton, MasonBrugh, “IndirectCosts of Contracts”, Journal of Construction Accounting}

&Taxation, July-August 2002, s.3.

103_{Fatih KemalEbiçlioğlu, Abdulkadir Kahraman, Yönetim Muhasebesi, Türmob Yayınları, Ankara} 2000, s. 24.

104 _{MetinSağmanlı, Modern Maliyet Muhasebesi ve Yönetimi-Teori ve Uygulama, Yaylım Matbaası,} İstanbul, 2002, s.30.

105_{Kartal,a.g.e, s.45.} 106_{Bursal, Ercan, a.g.e, s.82.}

70

9 İnşaat taahhüt işinde ne kadar malzeme saptandığı teknik açıdan mümkün olmalıdır.

9 İnşaat taahhüt işinde kullanılan malzeme miktarının saptanması ekonomik açıdan anlamlı sayılabilmelidir.

2.5.3.2 Direkt İşçilik Maliyetleri

İşçilik giderleri, bedensel ve zihinsel faaliyetlerin fiyatlandırılmış biçimidir.107

Bir işletmenin temel üretim konusunu oluşturan mamul veya hizmeti meydana getirmek için harcanan ve imalata doğrudan yüklenebilen işçiliğe direkt işçilik denir.108

Direkt işçilik maliyeti, direkt ilk madde malzeme ve genel üretim maliyetleri ile birlikte, temel maliyet unsurları arasında yer almaktadır.109

Bu giderler esas üretim gider yerleri ile ilgili olup, belli bir mamul veya hizmetin üretim maliyetine doğrudan doğruya yüklenebilen işçilik giderlerini kapsar. Bu giderler hangi mamul veya mamul grubu için harcandığı izlenebilen ve herhangi bir dağıtım anahtarına gerek duymadan, işçi başına düşen çalışma süresi ölçülebilen işçilik giderlerinden oluşur.110

Aynı zamanda, direkt işçilik maliyetleri sadece ücretleri kapsamayıp ücretlerin eklentileri olan diğer tüm maliyetleri de (örneğin SSK İşveren Prim payları) kapsamaktadır.111

2.5.3.3 Taşeronlara Yaptırılan İşlerin Maliyetleri

Günümüzde bir inşaatın tamamının müteahhit işletmeler tarafından yerine getirilmesi yani işletmenin tüm inşaat faaliyetlerini başından sonuna

107_{VasfiHaftacı,Maliyet Muhasebesi, Derya Kitabevi, İstanbul, 1999, s.40.} 108_{Bursal, Ercan,a.g.e, s.129.}

109 _{MünirŞakrak, “Direkt İşçilik Maliyetlerinin Hesaplanması ve Değerlendirilmesinde Temel Esaslar”,}

Mali Çözüm Dergisi, Sayı:60, 2002, s.43.

110_{Özkaya Yıldırım, a.g.e, s.50.} 111 _{Kartal, a.g.e, s.46.}

71

kadar kendi işçileri veya araç, gereç ve malzemeleri ile yerine getirmeleri pek karşılaşılan bir durum değildir.

İnşaatların belli bölümlerinin yapımı için uzmanlaşmış elemanlara ihtiyaç duyulması, özellikle inşaatlarda kullanılan iş makinelerinin ve diğer araç gereçlerin finansmanın büyük tutarlara ulaşması inşaat işletmelerinin inşaatların belli bölümlerinin başkalarına yaptırmalarına neden olmaktadır.

Yıllara yaygın inşaat taahhüt işletmelerinde taşeronlara yaptırılan işler, direkt işçilik ve direkt ilk madde ve malzeme giderleri gibi inşaat maliyetine direkt olarak dahil edilecek bir hizmet üretim maliyeti unsurudur.112

2.5.3.4 Diğer Maliyet ve Giderler

İnşaat taahhüt işletmelerinde endirekt maliyetler ve genel yönetim giderleri diğer maliyet ve giderler olarak adlandırılabilir.

2.5.3.4.1 Endirekt Maliyetler

Üretilen mamuller veya hizmetlerle doğrudan doğruya ilişkilendirilemeyen ve birim maliyetlere dolaylı olarak yüklenebilen, her türlü üretim giderlerine endirekt giderler denir.113

Sanayi işletmelerinde genel üretim maliyetleri olarak adlandırılan endirekt maliyetler, inşaatla ilgili olmakla beraber işlere doğrudan yüklenmesi güçlük yaratan ve direkt malzeme, direkt işçilik ve taşeronlara yaptırılan işler maliyetleri dışındaki maliyetler olmaktadır.114

Ancak inşaat taahhüt faaliyetinde bulunan işletmelerde endirekt giderlerden söz edebilmek için bu giderlerin belirli bir inşaat taahhüdü ile doğrudan ilişkisinin kurulamaması diğer bir ifade ile bu giderlere birden fazla inşaat taahhüt faaliyetinin sürdürülmesi için katlanılmış olması gerekir.

112_{Şenlik,a.g.e, s.377.} 113 _{Şenlik, a.g.e, s.393.} 114 _{Kartal, a.g.e, s.49.}

72

Diğer üretim işletmelerinde olduğu gibi inşaat işletmelerinde de türlü endirekt üretim gideri kalemleri ile karşılaşılabilmektedir. Bunların başlıcaları şunlardır:115

9 Endirekt madde ve malzeme 9 Endirekt işçilikler

9 Dışarıdan sağlanan fayda ve hizmetler 9 Çeşitli giderler

9 Vergi resim ve harçlar 9 Amortisman giderleri

2.5.3.4.2 Genel Yönetim Giderleri

Genel yönetim giderleri, belirli bir inşaatla direkt ilişkisi kurulamayan ve genellikle işletmenin var oluşundan kaynaklanan giderler olmaktadır.

Bu giderler, işletmenin var oluşundan kaynaklanan giderler oldukları için, inşaat işletmesinin genellikle yaptığı işlerden bağımsız olarak ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle, genel yönetim giderlerinin kontrol edilemez niteliği bulunmaktadır. Dolayısıyla, dağıtıma tabi tutulmalarından pek fazla fayda sağlanamamakta ve genellikle dönem gideri olarak işlem görmektedir.

Genel yönetim giderlerine örnek olarak, işletme müdürlerinin maaşları, büro çalışanlarının maaşları, tahmini yapanların maaşları, merkez bina amortismanı ve vergileri, büro malzemeleri, merkez bina telefon, sigorta vb. giderler verilebilir.116