İmân, Arap dilinde el-emn ve el-emân kökünden türemiş bir mastardır. Emn, korkudan uzak emniyet içerisinde olmak anlamındadır. Emân ise, güven verme ve güven alma demektir, ihânetin zıddıdır (Şimşek, 1999: 25).
İmân sözlükte, “bir şeye inanmak, tasdik etmek, güvenmek, boyun eğmek” gibi anlamlara gelir. Bunların hepsi “itmi’nân” kelimesine indirgenebilir ki, bu da; “güvenip, dayanmak ve kalben huzur ve tatmin içerisinde bulunmak” demektir (İbnü’l-Manzur, t.y.: 21).
İmân, inanç esaslarını kalp ile tasdik, dil ile ikrar etmek, bununla birlikte Allah’ın emirlerini yapmak ve yasaklarından sakınmak, Allah’ın hükümlerine teslim olmaktır.
2.1.2. İMÂN’IN TERİM ANLAMI VE KUR’ÂN’DA MÜ’MİN
Dinî imân şekil olarak, tarihî bir vahiy halinde Allah tarafından bildirilen ilâhî tebliğlerin muhtevasını doğruluğunu tasdik etmelidir. İmân eylemi vasıtasıyla mü’min, dinî tebliği sanki kendisine şahsen bildirilmiş gibi kabul ve tasdik eder. Hökelekl, 2003: 158). Bu yüzden dinî imân, kesin bir inanç, teslimiyet ve değişmez bir güvendir.
Mü’min, imân eden kimse demektir. Mü’min, İslâmî literatürde, Allah’tan peygamber aracılığıyla gelen vahye, mutlak olarak inanan ve onun doğru olduğunu kabul eden kimsedir. Mü’min olma durumu insanın Allah’ın huzurundaki kulluk durumudur. İmân etmiş mü’min, yaratılıştaki nedeni doğrulamış, kendinden aşkın bir varlığı yüce bilmiş, O’na ait bütün unsurları kabul etmiş ve kendi konumunu belirlemiş bir insandır. Mü’min aynı zamanda etrafına da güven veren kimsedir (Ece, 2006: 449).
Kur’ân mükemmelliği hedef alan bir kitaptır. Mü’minin mükemmelliği ise; ihsan, ihlâs ve takva kavramlarını hayatına aksettirdiği nispette ortaya çıkmaktadır. Bu da akıl, bilgi ve iradeyi iyi kullanmakla mümkün olacaktır (Sert, 2004: 180). Akıllı olmak, imân etmekle yükümlü olmanın yanında, zihinsel faaliyete konu olan fikrî bir obje, bir hakikat olmaktadır. Akıl ve düşünce Tanrı kavramının şuura nakledilmesinde olduğu gibi, kazanılmış bulunan, şuurda muhafaza edilmesinde de önemli bir rol üstlenir (Bilgin, 1995: 449).
Mü’min gönül, her yerde Allah’a güven ve emniyetle doludur. O’ndan her zaman korkar. Her zaman gezip dolaştığı her yerde Allah’ın kendisini koruduğundan emindir. Aynı anda her yerde kendisini gördüğünü bildiğinden günah işlemekten dolayı korku içindedir. Bu bir terbiye metodudur (Kutup, 1987: 240).
Kur’ân-ı Kerîm’de mü’minleri tanımlamak için pek çok âyet yer almaktadır. Bu ayetlerin hepsine değinmek mümkün olmadığından örnek olması açısından birkaçına değineceğiz:
“Onlar, (mü’minler ise), şüphesiz, Rableriyle karşılaşacaklarını ve (yine) şüphesiz, O’na döneceklerini bilirler.” (Bakara, 2/46).
“Elçi, kendisine Rabbinden indirilene iman etti, mü’minler de. Tümü, Allah’a, meleklerine, kitaplarına ve elçilerine inandı. “O’nun elçileri arasında hiçbirini (diğerinden) ayırt etmeyiz. İşittik ve itaat ettik. Rabbimiz bağışlamanı (dileriz). Varış ancak Sanadır” dediler.” (Bakara, 2/285).
“Ancak onlardan ilimde derinleşenler ile mü’minler, sana indirilene ve senden önce indirilene inanırlar. Namazı dosdoğru kılanlar, zekatı verenler, Allah’a
ve ahiret gününe inananlar; işte bunlar var ya, Biz bunlara büyük bir ecir vereceğiz.” (Nisâ, 4/162).
“Mü’minler (düşman) birliklerini gördükleri zaman ise (korkuya kapılmadan) dediler ki: “Bu, Allah’ın ve Resûlü’nün bize vadettiği şeydir; Allah ve Resûlü doğru söylemiştir.” Ve (bu,) yalnızca onların imanlarını ve teslimiyetlerini arttırdı.” (Ahzab, 33/22).
Bu âyetlerde mü’minlerin, Allah’a, peygamberine ve O’nun getirdiğine şüphesiz bir şekilde inandıkları, güven duydukları ve inanç sonucu ibadetlerinde düzenli oldukları anlatılmaktadır. Aşağıda değindiğimiz âyetlerde de mü’minlere sadece Allah’ın yettiği, O’nun mü’minlerin dostu olduğu ve mü’minlerin bu imânları sayesinde hakettikleri mükâfâta değinilmiştir.
“Ey Peygamber, sana ve seni izleyen mü’minlere Allah yeter.” /Enfâl, 8/64). “Tevbe ve pişmanlık içinde Rab’lerine yönelen kimseler; O’nu övenler; ve (O’nun hoşnutluğunu) aramaya durmaksızın devam edenler; ve (O’nun önünde) rükÛ eden, O’nun önünde secde edenler; doğru ve güzel olanın yapılmasını emreden, eğri ve kötü olanın yapılmasına engel olanlar; Allah’ın koyduğu sınırları gözetirler. Ey Peygamber o mü’minleri müjdele.” (Tevbe, 9/112).
“Allah, mü’min erkeklere ve mü’min kadınlara içinde ebedi kalmak üzere, altından ırmaklar akan cennetler ve Adn cennetlerinde güzel meskenler vadetmiştir. Allah’ın rızası ise en büyüktür. İşte büyük kurtuluş ve mutluluk budur.” (Tevbe, 9/72).
2.1.3. İMÂN ÇEŞİTLERİ
İmân kendi içinde bazı sınıflandırmalara tabi tutulmuştur. Bunlardan birincisi kabul ve tasdiğin nasıl ve ne ile yapıldığına göre yapılmıştır.
a) Kalb ile yapılan tasdik: Bir kimsenin herhangi bir şahsı veya hükmü kalbiyle kabul ve itiraf etmesidir.
b) Bizzat dil ile yapılan tasdik: Bu da, insanın, inandığı şeyin hak ve gerçek olduğunu başkası duyacak şekilde söyleyip ilân etmesidir. Dil ile yapılan bu
tasdik de iki türlüdür: a) Hakîkî, b) Zahirî, Hakîkî anlamda; dil ile ikrar edilen, kalb ile de tasdik edilir. Yani dil ile kalb tasdikte birleşir. Böyle bir tasdike sahip olan kimse, hakîkaten inanmış bir “mü’min”dir. Zâhirî alanda ise dil ile tasdik olunan şey, kalp ile tekzip olunur. Yani dili ve zahiri başka, kalbi ve batını başkadır. Kalbi, dilinin söylediğini inkar ve reddetmektedir. Bu gibi zahiri tasdik sahiplerine, dinî literatürde “münâfık” adı verilir. Bunlar zahiren mümin; hakîkatta ve Allah katında kafir sayılırlar.
c) Organlarla yapılan fiili tasdik: Söylenen sözün gereğini bilfiil ifâ etmek sûretiyle yapılan tasdik şeklidir ki, bunun makbul olanı; işlenen fiilin, hem dil, hem de kalp ile yapılan bir tasdike dayanmasıdır. Şayet yalnız dil ile ikrarın eseri ise, yapılan iş, riyadan başka bir şey değildir ve nifak alametidir (Yazır, t.y.: 179).
Bir başka imân sınıflandırması da şöyledir:
1- İCMÂLÎ İMAN: İman edilecek şeylere kısaca ve bir bütün olarak iman etmektir. Buna göre bir kimse, manasını bilerek ve inanarak kelime-i tevhidi söylese, icmali olarak iman etmiş olur.
2- TAFSÎLÎ İMAN: İman edilecek şeylerin her birine ayrıntılı bir bilgi ve idrak ile iman etmektir. Başka bir ifadeyle, altı iman esasını; namaz, oruç, hac, zekat gibi farz kılınan ibadetleri; içki içmek, kumar oynamak, adam öldürmek, zina yapmak gibi haram kılınan şeyleri öğrenmek, tasdik etmek, helali helal, haramı da haram bilmektir.
2.2. KÜFÜR KAVRAMININ ANLAMI VE ÇERÇEVESİ