İllüstrasyonun İçerik ve Biçim ilişkis

Kitap, içerdiği bilgiler yanında, çağın geçerli anlayışını'da yapısında taşıyan iletişim araçlarından biri olarak kabul edilir. Çağdaş toplumlar; bu önemli iletişim aracıyla, çocuğun ilk yaşlarda karşılaşmasını sağlamayı başarmışlardır. Kitap, bütüncül bir iletişim aracı olarak, kabul edilmelidir. Sadece içerdiği bilgiler değil; "Metni, resimleri ve bunlar arasında kurulan grafiksel düzen de (Kaya, 1994: 61)" kitabı bütünler.

Her tamamlanmış ve bütünleşmiş sağlam yapı gibi kitap'da temel bir biçim-içerik bütünlüğü göstermelidir. Eğitsel değer ne denli anlamlı ve gelişmiş kurgulansa da bu değeri sunma biçimi, kitapla okuyucu arasında ilk iletişimin kurulmasını sağlar. Bu iletişim, sağlıklı bir biçimde gerçekleşmediğinde kurgulanmış bilimsel değer işlevsiz kalır.

Ders kitapları yüksek bilimsel söylemlerle donatılırken, bu donanım kendisine eşlik edecek estetik ve etik sunuşu gerektirir. Özgür, özgün, yaşama karşı sorumluluk duyumsayan insan kimliğini oluşturmak isteyen bir kitabın, itici tasarım resimleme ve dille sunulması düşünülemez.

Ulusların entellektüel gelişiminin göstergelerinden biri olarak kitap, özellikle ders kitapları, kendisine etkili algılama koşulları yaratmalıdır. Çocuğun, yöntemi Öğrenme sürecinin başlangıcında kitapla ulaşacağı ilk düşünce bilginin değeri değil onun ilginçliği ve güzelliğidir. Bu nedenle, Erkmen'in şu söylemini dikkate almama olası görülmemektedir: "İyi tasarlanmış nitelikli malzeme ile hazırlanmış ve nitelik basım yöntemleriyle sunulmuş bir kitap eğitim süreçlerini hızlandırır.(Erkmen 1996: 45-46).

2.9.1. İllustrasyonların Tasarım Sürecine İlişkin Düşünceler Ve Bu Konuda Dikkat Edilmesi Gereken Önemli Noktalar

Çizgi, biçim, renk, doku, değer ve boşluk gibi tasarım elemanları bir anlamda illüstrasyonların tasarım sürecinde başvurulan temel yapı taşlarıdır. Bu elemanlar, denge, vurgu, birlik-çeşitlilik, ritm, oran gibi tasarım ilkelerine göre yüzey üzerinde düzenlenmektedir. Kuşkusuz bir illüstrasyonun ifadeci niteliğini bu faktörlerin belirlediği söylenebilir. Çünkü, yazılı materyallere verilen tepki kitabın biçimsel görünümü, resim ve yazıların düzenleme şekli ve aralarındaki ilişkiye göre değişmektedir. Örneğin illüstrasyonlarda kullanılan renklerin aralarındaki ilişki ya da yoğunlukları hikâyenin hedef kitlede yarattığı psikolojik havayı etkileyebilmektedir; siyah-beyaz ya da sadece bir tek rengin farklı ton değerlerini içeren bir illüstrasyon ortamı daha ciddi ve resmî bir hâle getirebilmektedir. Ya da karikatür tarzındaki bir illüstrasyon, ile gerçeküstü tarzda yapılan bir illüstrasyonun hikâyenin yorumuna olan etkisi çok farklı olabilmektedir.

İllüstrasyonda kullanılan, açık, koyu, devamlı ya da kırıklı gibi “çizgi” nitelikleri izleyende farklı duygu ve düşünceleri tetikleyebilmektedir. Örneğin, keskin, köşeli ve kırıklı çizgiler izleyende gergin bir ruh hâli yaratırken, kavisli çizgilerin akıcılığı ve aralarındaki boşluklar izleyende hoş duygular uyandırabilmektedir. Ya da karikatür tarzındaki çizimlerde bir kişi ya da durumun bireyselliğini yakalamak için birkaç güçlü çizgi yeterli olabilmektedir.

2.9.2. Etkili Bir İllüstrasyonun Tasarım Açısından Sahip Olması Gereken Genel Özellikleri

Her illüstrasyon birlikte kullanıldığı metnin içeriği ile örtüşen bir mesaj içermelidir. İllüstrasyonda belirli bir sıra düzeni içinde yer alan mesajların dizilişi hedef kitleye uygun olmalıdır. Örneğin, sağdan sola doğru okumamayı öğrenmiş olanlar ile üstten alta okumayı öğrenmiş olanlar farklı sayfa görüş şekline sahip olabileceğini söylemek mümkündür. Hatta bu durum cinsiyete göre de farklılık gösterebilmektedir. Örneğin yatay

formattan çok dikey formatın kullanıldığı sıra düzenindeki bir mesajı kadınlar erkeklere göre daha iyi anlamaktadırlar.

Ders materyallerinde yer alan illüstrasyonlarda alışılmış görüntüler kullanılması önerilmektedir. Çünkü insanlar kendilerine bildik görünen resimleri daha iyi anlamakta ve yine bu nitelikteki resimler onlar için daha çekici olmaktadır. Ayrıca bir illüstrasyonda yer alan ifade biçimleri, olaylar, giyim şekilleri, binalar vs. hedef kitlenin kültürel koşullarını yansıtmalıdır.

Daha çok gerçekçi illüstrasyonların kullanılmasına özen gösterilmelidir. Günlük yaşantımızda gördüğümüz gibi resmedilen insan ve objeleri tanınmak, abartılı çizimler, şematik çizimler, gördüğümüz canlı ve cansız varlıkları hatırlatmaktan uzak çizimler ya da onların sadece bir parçasını yansıtan resimleri tanımaktan daha kolaydır.

Mümkün olduğunca basit ve yalın illüstrasyonlar kullanılmalıdır. Çünkü izleyeni ana mesajdan başka bir tarafa çekecek konuya yabancı detaylardan sakınılmalıdır. Örneğin kalabalık bir şehir görüntüsünü yansıtan bir zemin üzerine yerleştirilen bir sağlık ocağı daha az kalabalık ya da boş bir zemin üzerine yerleştirilene göre daha zor görülecektir

İllüstrasyonda yer alan figür ve objelerin oranları iyi ayarlanmalı gereksiz abartma ya da deformasyonlardan kaçınılmalıdır. Büyük resim ve yazıların görülmesi daha kolay olsa da detayların aşırı büyütülmesi bazen mesajın anlaşılmasını güçleştirebilmektedir.

Sembollerin sınırlılığını aşmak için görsel jestler kullanılabilir. Bilinen bir sembolün yerine geçebilecek, “vücut dili” olarak da adlandırılan bilindik jestlerin kullanıldığı illüstrasyonlar hedef kitlenin metni yorumlamasını kolaylaştırabileceği düşünülmektedir.

İllüstrasyonlarda pozitif bir yaklaşımın sergilendiğinde daha iyi sonuçlar elde edileceği düşünülmektedir. Çünkü negatif mesajlar izleyende motivasyonu azaltırken içeriğe yabancılaşmasına ya da cesaretinin kırılmasına neden olabilmektedir. Örneğin ağaç kıran bir insanın üzerine (X) işaretinin konduğu negatif bir mesajdan çok ağaçlara zarar vermektense ağaç dikmek gerektiği resmeden pozitif bir mesaj kullanılabilir.

Metinin hem biçimsel yanı hem de içeriğine ile birlikte hedef kitleye uygun illüstrasyon tarzı kullanılmalıdır. Bu uygulama için hedef kitle üzerinde farklı illüstrasyon

stilleri test edilmelidir. Örneğin, detaylı arka plâna sahip fotoğraflar bazı hedef kitle tarafından çizimlere göre daha net bir şekilde anlaşılmaktadır.

İllüstrasyonların detaylı olması etkili bir mesaj için şart değildir. Hatta bir karışıklığa neden olmamak için basit olmasının daha iyi olacağı düşünülebilir. Öyle ki bazen arka plâna hiç ihtiyaç duyulmayabilir.

İllüstrasyonlarda hedef kitleye uygun semboller kullanmalıdır. Ancak hedef kitle kullanılan görsel sembol ve metaforlara aşina olması durumunda onların kullanılması düşünülebilir. Ayrıca klişeleşmiş resim ve görüntüler de çok dikkatli bir biçimde kullanılmalıdır.

İllüstrasyonlarda renkler bilinçli ve metnin içeriğine uygun bir biçimde kullanılmalıdır. Ayrıca, hedef kitle üzerinde önceden test edilmiş renkler kullanılması kuşkusuz illüstrasyonu daha etkili yapacaktır. Renk kullanımında göz ardı edilmemesi gereken önemli bir nokta da “renk sembolizmidir”. Renkler farklı kültürde farklı şeyleri sembolize edebilmektedir. Örneğin, Hindistan gibi bazı Asya ülkelerinde kırmızı mutluluğu simgelerken Afrika’nın bazı kısımlarında ölümü simgelemektedir.