İklim ve su Kaynakları

5.2.1 İklim

Aydın ilinin Bozdoğan ilçesinde bulunan çalışma sahasına Akdeniz iklimi hakimdir. Yazlar sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlı geçmektedir. Yağışın hemen hepsi yağmur şeklinde olup, kış ve sonbahar aylarında düşmektedir. Büyük Menderes vadisi, diğer Ege ovaları gibi batıda denize doğru açılan bir oluk biçimindedir. Bu yüzden denizin ılıtıcı etkisi ve yağış getiren rüzgârlar iç kısımlara kadar kolaylıkla girmektedir. Kuzey rüzgârları sebebiyle Akdeniz bölgesine göre daha serindir. Uzun yıllar ortalama sıcaklığı 17,6° C'dir ve sıcaklık artış trendine sahiptir. Bugüne kadar günlük en yüksek sıcaklık 44,6° C ve günlük en düşük sıcaklık -11,0° C olarak ölçülmüştür (Meteoroloji 2. Bölge Müdürlüğü [online]).

5.2.2 Meteoroloji

Hazne işletme çalışmaları yapılırken yağış ve buharlaşma miktarları giriş ve çıkış değerleri arasında büyük önem göstermektedir. Yapılan tez çalışması kapsamında hazne işletme çalışmasında kullanılan akım değerleri işletmeci tarafından düzenli olarak ölçülmekte ve yağış miktarı hazne giriş akımları içerisinde hesaba dahil edilmektedir. Bu yüzden yapılan hazne işletmesi hesaplarında ayrıca bir yağış verisi kullanılmamıştır.

Akçay alt havzasında 8 adet meteoroloji istasyonu vardır. Bu tez çalışması kapsamında, DMİ tarafından işletilen ve 37° 51' kuzey enlem- 27° 51' doğu boylamlarında bulunan Aydın meteoroloji istasyonu ile DSİ tarafından 1962-1997 yılları arasında işletilmiş ve 37° 33' kuzey enlem- 28° 35' doğu boylamlarında bulunan Kemer Barajı meteoroloji istasyonu buharlaşma verileri kullanılmıştır.

Ayrıca Kemer Barajı'nın bulunduğu bölgedeki aktif akım gözlem istasyonlarının ve meteoroloji istasyonlarının belirtildiği bulduru haritası Şekil 5.5'te gösterilmiştir (Tarım ve Orman Bakanlığı GeoData [online]).

38 5.2.3 Yağış

Büyük Menderes Havzası içerisinde yer alan meteoroloji istasyonlarına ait verilere bakıldığında havza genelinde en az yağışın düştüğü ayların temmuz ve ağustos ayları olduğu görülmektedir. Ocak, şubat, mart, Nisan, Kasım ve aralık aylarında havzaya düşen yağış miktarı artmaktadır. Akdeniz ikliminin hâkim olduğu kışlar ılık ve yağışlı, yazlar sıcak ve kuraktır. Havzada, yıllık toplam yağışın büyük bir kısmı kış aylarında düşmektedir. Kıyı kuşağında, kar yağışı ve don olayları nadir olarak görülürken, iç ve yüksek kesimlerde kışlar, karlı ve soğuk geçmektedir.

Kemer Barajı'nın bulunduğu Aydın ilinde yağışın neredeyse tamamı kış ve sonbahar aylarında yağmur şeklinde gerçekleşmektedir. Havzadaki istasyonlarda ölçülen toplam yıllık yağışlar sırasıyla 445 mm (Dinar), 533 mm (Uşak), 555 mm (Denizli), 586 mm (Nazilli), 628 mm (Aydın), 651 mm (Yatağan), 1.146 mm (Muğla)'dır. Bu yağışın %50'si kışın düşerken, %20'si ilkbahar ve sonbaharda yağar (Büyük Menderes Havzası Master Plan (Nihai) Raporu 2017).

Kışları ılık ve yağışlı geçen Aydın ilinde 1940- 2016 yılları ölçüm periyoduna göre ortalama yağışlı gün sayısı 79,4 ve uzun yıllar yıllık toplam yağış miktarı ortalaması 621,4 mm/yıl'dır. En çok yağışın aralık ayında düştüğü Aydın'da yağışın

Şekil 5.5: Çalışma sahası meteoroloji ve akım gözlem istasyonu bulduru haritası (Tarım ve Orman Bakanlığı GeoData [online]).

39

en az olduğu aylar temmuz ve ağustos aylarıdır. İlde 24 saatte ölçülen en yüksek yağış miktarı 04.01.2009 tarihinde olup, 93,8 mm olarak ölçülmüştür (Meteoroloji Genel Müdürlüğü [online]).

Çalışma sahasının aylık toplam yağış miktarı ortalamaları 2,7 ile 117,6 mm arasında değişmektedir. Aylık ortalama yağış değerleri Şekil 5.6'da gösterilmiştir.

5.2.4 Buharlaşma

Hazne işletmesi çalışmaları kapsamında buharlaşma kayıplarının hesaplanması için çalışma sahasında bulunan 17234 numaralı Aydın meteoroloji istasyonu ve 07-007 numaralı Kemer Barajı meteoroloji istasyonlarının buharlaşma verileri kullanılmıştır.

Kemer Barajı için rezervuardan aylık net buharlaşma miktarının hesaplanmasında buharlaşma ölçümleri kullanılarak rezervuardan aylık net buharlaşma değerleri milimetre biriminden hesaplanmıştır. Hazne işletilirken buharlaşma sonucu yaşanan su kayıpları hektometreküp cinsinden hesaplanarak hazne işletmesi hesaplarına dahil edilmiştir. Buharlaşma hesabında aylık hazne göl alanı büyüklükleri dikkate alınmıştır.

Şekil 5.6: Aydın meteoroloji istasyonu aylık toplam yağış miktarı ortalamaları (Meteoroloji Genel Müdürlüğü [online]).

39.7 92.6

117.6 96.3

86.8 73.8

54 36.2

8.9 2.7 2.8 10 0

20 40 60 80 100 120

Aylık Toplam Yağış Miktarı Ortalamaları (mm)

40

1963-2013 yılları arasında yapılan buharlaşma ölçümlerinin aylık ortalama değerleri Şekil 5.7'de gösterilmektedir. Ölçümler Kemer Barajı ve Aydın meteoroloji istasyonları tarafından gerçekleştirilmiştir.

5.2.5 Su Temini

Büyük Menderes nehri projenin ana su kaynağını oluşturmaktadır. Dinar yakınlarından doğan Büyük Menderes nehri, Dinar ovasını aşarak Işıklı gölüne katılır. Kufi çayı, Büyük Menderes nehrinin diğer bir koludur. Kufi çayı, Afyon ili güney batısından doğar ve Sandıklı ovasını geçtikten sonra Işıklı gölüne karışır. Işıklı gölünden sonra Baklan ovasını aşarak Adıgüzel baraj yerinde Hamam ve Banaz çayı kolları ile birleştir. Son olarak Değirmen dereyi bünyesine katar. Yenice, Aydın ve Söke ovalarını aşarak Ege denizine dökülür.

Akçay çayı 37° 10'- 37° 30' kuzey enlemleri ile 28° 05'- 28° 50' doğu boylamları arasında yer almaktadır. Akçay, Büyük Menderes nehrinin güney kollarından biri olup, doğduğu noktadan Kemer Barajı'na kadar 60 kilometrelik bir mesafe kat etmektedir. Denizli iline ait Kurtukçu ovası civarında doğmakta, iki önemli yan kol olan Karacaören ve Doğançay'ını da bünyesine katarak Avcılar köyüne yaklaşık 1 km uzaklıkta bulunan ve diğer bir önemli yan kol olan Mortuma

65.3

0.0 0.0 0.0 0.0 0.0

59.4 113.4

179.6

218.6 214.0

146.5

0 50 100 150 200 250

Kemer Barajı Rezervuardan Aylık Net Buharlaşma Değerleri (mm)

Şekil 5.7: Kemer Barajı rezervuardan aylık net buharlaşma değerleri (mm) (Büyük Menderes Havzası Master Plan (Nihai) Raporu 2017).

41

çayı ile birleşmektedir. Havza genişliği ve debisi artan Akçay, Esençay köyü yakınlarından geçtikten sonra Kemer Barajı'na ulaşmaktadır (DSİ 21. Bölge Müdürlüğü, 1989).

Çalışma bölgesinde Kemer Barajı'nı besleyen 4 adet akarsu kolu ve mevcut akarsu kollarında EIE tarafından ölçülen EIE-730, EIE-731, EIE-732 ve EIE733 olmak üzere 4 adet akım gözlem istasyonu bulunmaktadır (Okkan ve Dalkılıç, 2012).

Akım gözlem istasyonu tarafından günlük akımların ölçülmesi ve bu tez kapsamında yapılan hazne işletme çalışmasında aylık hazne işletmesi yapılmasından dolayı çalışmalarda AGİ değerleri kullanılmamıştır.

Su temini çalışmalarında öncelikle Akçay havzasını temsil eden Kemer Barajının akımlarının hesaplanması gerekmektedir. Kemer Barajı'nın işletme çalışmasında kullanılan giriş akımları, 2017 yılında özel sektör tarafından, Büyük Menderes Havzası Master Plan (Nihai) Raporu kapsamında hazırlanan Kemer Barajı işletme tablolarından elde edilmiştir. Kayıtlarda yağış alanı 3100 km² olan Kemer Barajının 1980-2013 periyodunda 34 yıllık gözlemi bulunmaktadır. Bu tez çalışması kapsamında 1980-2013 yıllarını kapsayan 408 aylık hazne işletme çalışması yapılmıştır. Çalışma dönemine ait 408 aylık ortalama giriş akım değerleri Şekil 5.8’de verilmektedir.

15.6 26.2

69.1 100.1

94.8

73.7

47.8

27.0

16.4 13.5

9.5 10.8

0 20 40 60 80 100 120

Hazne Giriş Akımları Aylık Ortalama Değerleri (hm³)

Şekil 5.8: Kemer Barajı hazne giriş akımları aylık ortalama değerleri (hm³) (Büyük Menderes Havzası Master Plan (Nihai) Raporu, 2017).

42 5.2.6 Sulama

Kemer Barajı ve HES, enerji üretimi, sulama ve taşkın kontrolü amaçlı işletilmektedir. Barajın yer aldığı Büyük Menderes havzası sulak alanlarıyla bölgede büyük önem taşımaktadır ve Kemer Barajı havzanın önemli su kaynaklarından biridir.

Kemer regülatörü sol sahilinden başlayan iletim kanalının km: 6+200'ünde özel sektör tarafından inşa edilen Sırma HES bulunmaktadır. Bu santralin çıkışından enerji ve sulama maksatlı Akçay HES kanalı başlamaktadır. Bu kanaldan su alan alçak basınçlı Bozdoğan-Akçay sulaması işletmededir (Büyük Menderes Havzası Master Plan (Nihai) Raporu, 2017). Kemer Barajı toplam 419 hm³ depolama hacmine sahip olup 58.000 hektarlık alanın sulamasına hizmet etmektedir. Genellikle nisan ve ekim ayları arasında sulama gerçekleşmektedir. Yapılan hazne işletme çalışmasında sulama verileri dikkate alınarak hazne işletilmiştir. Yapılan işletme çalışmasında, suyu en verimli şekilde kullanmak amacıyla sulama suyu dip savaktan bırakılmamış, enerji alındıktan sonra santral binasından bırakılmıştır. Kemer Barajı'na ait sulama suyu miktarlarının hesabında Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü'nden tedarik edilen işletme tabloları kullanılmıştır. Tez çalışması kapsamındaki 408 aylık işletme dönemi boyunca sulamaya verilen aylık ortalama sulama suyu miktarları Şekil 5.9'da verilmiştir.

Şekil 5.9: Kemer Barajı aylık ortalama sulama suyu değerleri (hm³) (DSİ Genel Müdürlüğü).

4.52 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 2.07 22.33

74.07 104.44

58.12

28.25

0.00 20.00 40.00 60.00 80.00 100.00 120.00

Kemer Barajı Aylık Ortalama Sulama Suyu Değerleri (hm³)

43