İşletmelerin Topluma Karşı Sorumlulukları

Günümüzde toplum bütün işletmelerden, toplumun ekonomik, sosyal refahına, yaşam kalitesine, beklentilerine katkıda bulunmasını beklemektedir.168 Toplumsal tutum ve davranışlar, işletme başarı ve başarısızlığını belirlemektedir. Çünkü işletmeler kararları ile toplumu olumlu ve olumsuz yönde etkileyebilmektedirler. İşletme ve toplum etkileşimli sistem olduklarından birinin diğerine ihtiyacı vardır. İşletme toplumun bir parçasıdır ve günümüzde toplum her gün işletme faaliyet, strateji ve istekleri ile çok yakından ilgilenmektedir.169 İşletmeler ekonomik amaçlarını gerçekleştirirken, bir taraftan topluma zarar veren veya olumsuz etki yapan faaliyetleri ortadan kaldırarak sosyal dengeyi korumalı, diğer taraftan da toplumun refah ve sağlığına hizmet eden faaliyetlerde bulunarak, sosyal faydayı arttırmalı, gerektiğinde sosyal sorunları çözmek için kendi kaynaklarını tahsis etmelidirler.170 Sosyal sorumluluğun toplumsal boyutu, toplum tarafından kabul edilen ya da reddedilen davranış ve faaliyetlere uymak, toplumun doğru olduğuna inandığı şeyi yapmak, zararlı olanından sakınmak, ayrıca beklentilerine cevap verecek şekilde katkı ve katılımları genişletmektir.

İşletmelerin toplumsal sorumluluklarının yerine getirilmesinin en genel şekli, yerel ve ulusal yardım kuruluşları, vakıf, dernek gibi organizasyonlar aracılığıyla bağışta bulunmaları ve eğitim, kültür, sanat, spor gibi faaliyetleri finanse etmeleridir.171 Her işletme gücü oranında toplumun sosyal sorunlarına karşı duyarlı olmak ve katkıda bulunmak durumundadır. İşletmeler faaliyette bulundukları çevrede yaşayan toplumun eğitim, çevre, sağlık, spor ve kültürel değerlerinin korunması için yapılan faaliyetlerini desteklemeli, gelişimlerine katkıda bulunmalı, öğrencilere staj olanakları sağlamalı, çıraklık ve meslek edindirme kursları açarak istihdam konusunda destek vermelidir.172 Toplum, işletme tarafından havasının, suyunun, göl ve denizinin, akarsu kaynaklarının, yolunun ya da ekolojik çevresinin kirletilmesini, hor kullanılmasını ve kaynaklarının çar çur edilmesini, çirkinleştirilmesini

168 _{Bayrak, a.g.k., s.110.} 169 _{Ay, a.g.m., s.246.} 170 _{Kaleli-Şen, www.bilgiyonetimi.org} 171 _{Bayrak, a.g.k., s.112-113.} 172 _{Torlak, a.g.k., s.53.}

istemez.173 Bu nedenle işletmeler çevre kirlenmesini azaltan çalışmalar yaparak, işsizliğin azaltılması için yeni iş alanları açarak, şehirleşme, sağlık, öğrenim vb. gibi toplum ile ilgili konulara eğilerek sosyal duyarlılığa sahip bir işletme felsefesi ile sorumluluklarını yerine getirmelidirler.174

Çevre ilişkilerini sürekli ve düzenli işleten işletmeler, toplumsal çıkarlarla örgütsel çıkarları uzlaştırabilen çağdaş işletmeler olarak da tanımlanabilir. Çağdaş işletmeler sadece yaşayabilmek için değil, toplumun değişen ve gelişen koşullarına, işletmelerinin uyum göstermesini gerçekleştirebilmek ve toplumun yeni yapısına uygun yeni yönetim modelleri geliştirmek zorundadırlar.175 Zaire’de 1997’de elmas madenleri bölgesinde, toplu taşıma sistemi çökmüş, hastanelerde ilaçlar tükenmiş, elektrik kesintileri artmış, halk pek çok sorunla karşı karşıya kalmıştı. Elmas girişimcileri bölgeye minibüs, jeneratör, ilaç temin edip yolları onarmış, askerlerin maaşlarını ve kendi santrallerinden yerel halka elektrik vermiş, su temin etmiş, yıllık 5-6 milyon dolar sosyal fon oluşturarak, okulların, hastanelerin bakımı ve üniversite kurulması için kaynak oluşturmuştur.176 Aslında burada yapılan, işletmelerin doğadan kullandıkları kıt kaynakları tekrar toplumun hizmetine kendi kaynakları ile sunmak yani onlardan aldıklarını ihtiyaç halinde ahlaki ve toplumsal sorumluluk gereği yeniden onlara vermektir. Her işletmenin faaliyette bulunduğu konuya göre çevreye veya topluma zararlı olabilecek durumları ortadan kaldırması, topluma yararlı faaliyette bulunması beklenir. Bunu yapmadıkları, başka bir deyişle, toplumun yararına ve değişen değerlerine cevap vermedikleri veya bunları küçümsedikleri takdirde sadece toplumun değil devletinde gittikçe artan müdahaleleri karşısında kalabilirler.177

Sosyal sistemleri oluşturan unsurlar arasındaki iletişimden dolayı, işletmelerin aldığı kararlar ve gerçekleştirdiği faaliyetler sistemin diğer unsurlarını da etkilemektedir. İşletmelerin uzun dönemde varlığını sürdürebilmesi toplumsal algılama, tutum ve davranışlarla yakından ilişkilidir. Toplumsal istekler bir işletmeyi çok sıkıntıya sokabileceği gibi toplumsal isteklere duyarlılık gösteren işletmelerin 173 _{Türer, a.g.e., s. 20.} 174 _{Tenekecioğlu, a.g.m., s.47.} 175 _{Kaleli-Şen, www.bilgiyonetimi.org} 176 _{Arıkök, a.g.e., s.27.} 177 _{Tenekecioğlu, a.g.m., s.48.}

sorunları da azalabilmektedir. Kısacası işletme kararları toplumu etkilemekte, başarı ve başarısızlığını belirlemektedir. İşletme ve toplum etkileşimli sistem olduklarından her birinin bir diğerine ihtiyacı vardır ve sınırları artık kolayca ayırt edilemeyecek durumdadırlar. Başka bir deyişle işletme ve toplum hem birbirinden ayrıdır hem de iç içedir.178 Sosyal sorumluluk esas itibariyle işletme ile pek çok konuda etkileşim içerisinde bulunduğu toplum arasında sosyal bir uzlaşma ve karşılıklı etkileşimden dolayı ortaya çıkan beklentilerin dengelenmesine yöneliktir. Toplum işletmelerin işletme olma niteliğini kazanmalarına neden olan üretim faktörlerinin yaratıcısı ve bir anlamda tedarikçisi durumundadır. İşletmenin varlığını oluşturan böyle bir toplumsal olguya ve tabiata karşı toplumdan ve tabiattan kazandıklarının bir kısmını, toplumun ve tabiatın kendini yeniden üretmesine katkıda bulunacak şekilde vermesi o toplumun refah ve mutluluğu demektir.179

Ülke ekonomisine katkıda bulunan işletmeler sosyal sorumluluklarıyla da toplumun refah kalitesinde önemli bir rol oynamaktadırlar. Kalite, maliyet gibi unsurların yanı sıra toplumsal sorumlulukların da rekabet edebilmeleri için şart olduğunu bilen işletmeler topluma yaptıkları katkılar ile başarılarını ortaya koyup imajlarını da güçlendirmektedirler. Başarılı ve duyarlı işletmeler toplumla ilişkilerini genişleterek yaptıkları katkılarla farklarını ortaya koyarken sosyal sorumluluk için harcadıkları tutarlarında bazı şartlar dâhilinde vergiden muaf tutuluyor olması (indirim ve gider olarak) işletmeye kazanç olarak geri dönmesini sağlamaktadır. Sosyal sorumluluklar AB’ye üyelik sürecinin de bir gereği olmakla beraber dünyada birçok yatırımcı toplumsal sorumluluk performansını ayrı bir endeks ile değerlendirmektedirler. Sosyal sorumluluk harcamalarına ilişkin ülkelerde bazı ölçütler mevcuttur. Büyük İngiliz işletmeleri vergi öncesi kârın % 0.5 ile %1’i arasında sosyal sorumluluk harcaması olarak yapmaktadırlar. Finansal piyasalarda bu oranın yakalanması kâr, ciro, temettü dağıtmakla aynı önemi taşımaktadır. 2001 yılında dünyada yaklaşık 25 milyar dolar sponsorluk harcaması yapıldığı bilinmektedir. Bunun 9,5 milyar doları Amerika’da gerçekleşmiştir.180

178 _{Ay, a.g.m., s.246.} 179 _{Bayrak, a.g.k., s.134.}

3. ÇALIŞANLARA KARŞI SOSYAL SORUMLULUKLAR