İşletmelerin Tedarikçilerine Karşı Sorumlulukları

Tedarik, işletme yönetiminin üretim ve satış ile birlikte üç temel işlevlerinden birini oluşturur. Mal üretmek ve satmak için üretim faktörlerinin tedariki gerekmektedir. Hammadde, malzeme, makine ve donatım alımları ve işletmeye getirilerek tahsis edilmesi tedarikçilerin görevleri içinde yer alır. Tedarik öncelikle piyasa araştırması gerektirir. Çünkü işletme tarafından talep edilen malın özellikleri, teslim alma, taşıma ve depolama gibi tedarikle ilgili koşullar incelenip değerlendirilmelidir.158 İşletmeler, tedarikçilerinden aldıkları hammadde ve yarı mamul maddeleri kullanarak üretimlerini gerçekleştirmektedirler. Bu nedenle işletmenin sıfır hatalı ve tam zamanında üretim yapabilmesi için tedarikçilerin önemi büyüktür. Eğer tedarikçiler kalitesiz mal satarlarsa, işletmenin kaliteli mal üretmesi mümkün değildir. Oysa işletmeler, zaten kıt olan kaynaklarla müşterilerin istediği mal ve hizmeti üretme sorumluluğu taşımaktadırlar.159 İşletmeler mal ve hizmet üretiminde girdi temin ettikleri tedarikçilerine karşı, kalite artışı bakımından gereken destekleri sağlamalı, tedarikçilerinin de tüm paydaşlarına karşı sorumluluklarını yerine getirdiğinden emin olmalıdırlar ve bu konuda hatırlatma ve uyarıda bulunmalı gerekirse tedarikçisi olma konumundan ayırmalıdırlar.160 Görüldüğü gibi işletmeler tedarikçilerinin de sosyal sorumluluklarını yerine getirmesini takip etmeli ve bu konuda özenli hatta seçici davranmalıdırlar. Çünkü tüketiciler bu konuda hassas ve bilinçliler, aldıkları mal veya hizmetin tedarikçilerinin de sorumluluklarını eksiksiz yerine getirmelerini beklemekte hatta takip etmekte, gerekirse protesto etmektedirler.

Hisse senedi sahiplerinin işletmelerin sosyal sorumluluklarına ilgi arttıkça, sadece kendilerinin değil beraber iş yaptıkları şirketlerin de bu alandaki çalışmalarına dikkat etmeye başlamışlardır. Bu bir firmanın tedarikçisi bir firma olabileceği gibi, bu firmanın ürün veya hizmet sattığı yani müşterisi olan başka bir firma da olabilir. Bunun sonucu olarak, bazı şirketler iş ortaklarıyla ortak değerler sözleşmeleri

158 _{Erol Eren, Yönetim ve Organizasyon, 4.b., İstanbul: Beta, Ocak, 1998, s.250.} 159 _{Diken, a.g.m., s.474.}

imzalayarak, ortaklarının sosyal sorumluluğa aykırı faaliyetlerinden en az derecede etkilenmeyi amaçlamaktadır. Örneğin Benetton, bazı İtalyan gazetelerinde Türkiye’de bu firmaya taşeron olarak çalışan işletmelerde çocuk işçi çalıştırdığına dair haberler çıkması üzerine bu firmaları denetleyecek gruplar oluşturmuş ve sözleşme maddelerinde yer alan tazminat oranlarını arttırmıştır.161

Piyasa ekonomisi temel olarak talebin şekillendirdiği bir ekonomidir. Üreticiler, kârlılıklarını koruyabilmek için talebi mümkün olduğu kadar kontrol etmek veya üretimi talebe göre ayarlamak durumundadırlar. Bu nedenle tedarikçilerin hammadde veya yarı mamulü zamanında işletmeye temin etmesi büyük önem taşımaktadır. Çünkü malın üretildiği yer ile tedarikçilerden elde edilen ürünlerin bulunduğu yerler coğrafik olarak birbirlerine uzak bölgeler olmaktadırlar. Bununla birlikte üretimin geniş ve görece ucuz sahalara ihtiyaç duyması, satıcı firmaların ise yerleşim yerlerine yakın olması zorunluluğu da üretimin ve pazarın birbirinden uzaklaşmasına sebep olmaktadır. Günümüz ekonomisinde bu sorunlar tedarik zinciri yönetiminin başarıyla uygulanması ile olumlu sonuçlara ulaşmıştır. Örneğin Walmart mükemmel bir tedarik ve dağıtım zinciri kurarak iki büyük ortağını dünyanın ilk on zengini arasına sokmuş bir perakende satış firmasıdır. Walmart'ın tedarik zinciri o kadar mükemmel işlemektedir ki, marketteki raflardan elma aldığınızda, Walmart'ın tedarikçilerinden olan çiftçi de bahçesindeki ağaçtan elmayı kopartmaktadır. Bu tabiki bir metafordur ama başarılı bir tedarik zinciri uygulamasının nelere kadir olabileceğini göstermek açısından da önemlidir. Walmart böyle bir yapı sayesinde en büyük rakibi K-MART'ı piyasadan silmiştir.162 Görüldüğü gibi hammadde, yarımamul veya mamulün zamanında ve eksiksiz teslimatı tedarikçiler ile işletme arasındaki iletişime bağlı olduğu gibi uygulanan tedarik zinciri yönetimine de bağlıdır. Burada işletmeye düşen görev satınalma yöneticilerinin eğitimi ve uygun tedarik yönetiminin seçimidir. Tedarik yönetimini iyi uygulayan yönetici tedarikçilerle sorun yaşamayacak, işletme için en uygun tedarikçinin seçimini gerçekleştirmiş, tam zamanında üretim için uygun ortamı yaratmış ve istenilen kalitede ürün veya hizmete ulaşmış olacaktır.

161 _{Zoroğlu, a.g.e., s.7.}

Bir işletmenin tedarik zinciri; hammadde üreticileri, hammadde ve yarı mamulleri işlenmiş ürüne dönüştürmesi yani imalat işlemleri sırasında tedarik işleri ile uğraşanlar ve bunun ardından bitmiş ürünleri dağıtım kanallarında nihai tüketiciye kadar ulaştırılması sırasında değer yaratan bütün unsurlardır. Ürünün tedarik süresinin kısaltılması, tasarım, satın alma, üretim ve dağıtım sürelerinin düşürülmesi ile mümkündür. Tedarik zinciri içinde yer alan satın alma, üretim, dağıtım, perakendeci ve son kullanıcı arasındaki iletişim faaliyetlerde etkinlik sağlamaktadır. Örneğin tekstil sektöründe doğrudan üretim yapan ve pazarlayan işletmeler olduğu gibi, aracı kurumlar ile çalışan işletmelerde mevcuttur. Bu sektördeki üreticiler genelde ürünlerinin tamamını kendileri üretmezler. Ortaya çıkacak olan ürün şayet bir gömlek ise bu ürünün elde edilebilmesi için, kumaşının dokunması, boyanması, ilik açılması, düğme dikilmesi, etiket basılması, ütülenmesi, paketlenmesi v.b gibi birçok elden geçmesi gerekmektedir. Bu işlemlerin her birinin farklı işletmelerde yapıldığını düşünürsek doğru ürünün ortaya çıkabilmesi ve zamanında teslim edilebilmesi için bu işletmelerin her birinin diğeri ile iletişim kurması ve proje üzerinde beraber çalışması gerekmektedir. İşlemlerden birinin aksaması veya bir üretim hatası diğer tüm işlemleri etkileyecektir.163 Sonuç olarak her bir tedarikçinin sorumluluğu sıfır hata yani üretim hatası yapmamak ve gecikmeye neden olmamaktır çünkü bu diğer tedarikçileri de etkileyecek, zaman kaybı ve maliyet artışı doğuracaktır. Bu noktada işletmenin tedarikçilerine karşı sorumlulukları, aralarında iyi bir iletişimin kurulmasının sağlanması ve alınan tedarik malzemelerinin karşılığının zamanında ödenmesini sağlamasıdır.

Kurumsal satın alma işlemlerinin internet üzerinden gerçekleştirilmesine imkân sağlayan internet çözümleri elektronik tedarik (e-tedarik) sistemlerini ortaya çıkarmıştır. Bilişim teknolojisinde yaşanılan gelişmeler ile maliyet azaltma fırsatından yararlanma ve lojistik kolaylıklarda e-tedarike odaklanmanın temel nedenlerindendir. Genellikle e-tedarik kurumsal işletmelerin tedarik süreçlerini hızlandırmak ve etkinleştirmeye yönelik çözümler üretmektedir. Tedarikçilerin, ürün ve hizmet bilgilerini online olarak kataloglamak suretiyle satış işlemlerini daha kolay ve verimli bir şekilde gerçekleşmesine yönelik çözüm oluşturması da rekabet piyasasında istenilen ürüne ulaşmanın kolaylığını arttırmaktadır. Bu alandaki ilk

çözümler 24 saat açık bir ortam oluşturarak stok durumunun en son halinin görüntülenmesi, sipariş sürecinin kolaylaştırılması ve işlemlerin izlenmesi konularında şekillenmiştir. Alıcılar ile tedarikçilerin internet üzerinde buluşmalarına ve ticari aktivitelerini gerçekleştirmelerine yönelik bu çabalar ile geleneksel tedarik yöntemleri, zamanın etkin kullanımının önemi nedeniyle pratikliğini yitirmektedir. E-tedarik uygulamalarının işletmeler açısından en önemli avantajı idari maliyetleri düşürme ve verimliliği arttırma alanında olmaktadır. Bu sayede, satınalma departmanında görev alan uzmanlar da, rutin işlemlere odaklı bir çalışma şekli yerine organizasyon için daha stratejik olan tedarik aktivitelerine odaklanma fırsatını bulacaklardır.164 Demek oluyor ki işletmeler değişen şartlara göre yeni sistemleri organizasyonlarında uygulayacaklar ve asla tedarikçilerinin denetiminde vazgeçmeyeceklerdir. Tedarikçilerine, gelişen üretim sistemleri nedeniyle kendilerini yenilemeleri için eğitimlerine katkıda bulunacaklar, tam zamanında ve kaliteli üretimin gerçekleşmesini sağlayacaklardır.