İşletmelerin Ekonomik Analizi ve Sütün Maliyetine İlişkin Bulgular

Tablo 21. İşletmelerde ekonomik analiz bulgularının il ve ilçelerde maliyet kalemlerine göre dağılımı (TL)

Genel Burdur Bucak Çavdır Çeltikçi

1.a) Satın Alınan Yemler (TL) 157596,40 170555,45 234325,72 39534,20 105962,74 1.b) Üretilen Yemler (TL) 43394,69 26107,59 34731,05 56259,03 18892,45 1. Toplam Yem Masrafları (TL) 200991,09 196663,04 269056,77 95793,23 124855,19

2.a) Yabancı İşgücü Tutarı (TL) 6940,54 5295,49 21400,00 0,00 0,00

2.b) Aile İşgücü Tutarı (TL) 22432,05 24773,59 13678,08 14730,24 23673,60 2. Toplam İşgücü Tutarı (TL) 29372,59 30069,08 35078,08 14730,24 23673,60 3. Veteriner Hekim-Sağlık Masrafı (TL) 18306,00 18654,55 19566,67 6000,00 20550,00 4. Elektrik ve Su Masrafı (TL) 6842,60 6599,09 10966,67 2050,00 3835,00

5. Sigorta Masrafı (TL) 3183,00 4756,82 0,00 0,00 3125,00

6. Kredi Faizi (TL) 50885,60 35957,47 84060,79 14972,56 31117,74

7. Envanter Kıymet Azalışı (TL) 15352,63 8303,79 97491,33 0,00 0,00

8. Buzağılara Verilen Süt Masrafı (TL) 10400,47 10048,00 12628,35 5985,00 9566,03

9. Diğer Giderler (TL) 3822,90 4222,50 4733,33 2075,00 1750,00

10. Genel İdare Giderleri (TL) 3391,57 3152,74 5335,82 1416,06 2184,73 11. Canlı Demirbaş Amortismanları (TL) 22021,96 19735,04 31173,94 15166,67 20536,46

12.a) Amortismanlar (TL) 4310,07 3093,05 12739,07 1190,00 2275,00

12.b) Bakım-Onarım Giderleri (TL) 7109,82 6196,14 12606,00 2550,00 4875,00

12. Bina Masrafları (TL) 11619,89 9743,73 25345,07 3740,00 7150,00

13.a) Amortismanlar (TL) 1062,08 1055,15 1497,78 146,67 543,33

13.b) Bakım-Onarım Giderleri (TL) 597,42 593,52 842,50 82,50 305,63

13. Ekipman Masrafları (TL) 1659,50 1648,67 2340,28 229,17 848,96

14. MASRAFLAR GENEL TOPLAMI

(TL) 377849,79 349554,51 597777,09 162157,93 249192,70

15. GELİRLER

a) Buzağı Geliri (TL) 67561,50 60569,32 94808,33 34050,00 43718,75

b) Gübre Geliri (TL) 1220,00 0,00 500,00 4000,00 500,00

c) Envanter Kıymet Artışı (TL) 107159,67 92865,91 136872,22 17283,33 93041,67

d) Besi Sığırı Geliri (TL) 7143,00 5938,64 4666,67 0,00 0,00

e) Teşvik ve Destekleme Gelirleri (TL) 26986,71 26101,32 38842,17 14113,75 17296,00 f) Süt Satış Geliri (TL) 212630,57 208050,98 335632,80 86700,00 117006,30 16. GELİRLER TOPLAMI (TL) 425546,94 396267,07 615147,19 157909,58 273437,72

1 LİTRE SÜT MALİYETİ (TL) 0,65 0,65 0,66 1,06 0,72

29

Tablo 22. İşletmelerde ekonomik analiz bulgularının il ve ilçelerde maliyet kalemlerine göre dağılımı (TL)

Gölhisar Karamanlı Kemer Tefenni Yeşilova

1.a) Satın Alınan Yemler (TL) 138430,54 173415,62 118634,95 103578,56 149187,93 1.b) Üretilen Yemler (TL) 65052,12 83405,12 62835,98 169182,76 13812,30 1. Toplam Yem Masrafları (TL) 203482,66 256820,74 181470,92 272761,32 163000,23

2.a) Yabancı İşgücü Tutarı (TL) 12925,20 4808,40 0,00 4800,00 5400,00

2.b) Aile İşgücü Tutarı (TL) 16834,56 23848,96 27356,16 34370,56 18412,80 2. Toplam İşgücü Tutarı (TL) 29759,76 28657,36 27356,16 39170,56 23812,80 3. Veteriner Hekim-Sağlık Masrafı (TL) 11350,00 22666,67 11950,00 41166,67 8125,00 4. Elektrik ve Su Masrafı (TL) 8325,00 10800,00 4680,00 6043,33 4630,00

5. Sigorta Masrafı (TL) 1125,00 0,00 0,00 5000,00 5625,00

6. Kredi Faizi (TL) 85513,37 40025,61 34646,22 134102,10 40176,53

7. Envanter Kıymet Azalışı (TL) 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

8. Buzağılara Verilen Süt Masrafı (TL) 10498,69 8700,42 8678,25 18181,10 8241,84

9. Diğer Giderler (TL) 3737,50 5333,33 1950,00 4733,33 2412,50

10. Genel İdare Giderleri (TL) 3537,92 3730,04 2707,32 5211,58 2560,24 11. Canlı Demirbaş Amortismanları (TL) 17346,88 25388,89 19187,50 33077,78 21060,42

12.a) Amortismanlar (TL) 6275,50 1778,00 4207,00 3560,67 2502,50

12.b) Bakım-Onarım Giderleri (TL) 11285,00 3810,00 9015,00 7630,00 5362,50

12. Bina Masrafları (TL) 17560,50 5588,00 13222,00 11190,67 7865,00

13.a) Amortismanlar (TL) 980,00 1440,00 1693,33 1301,33 726,67

13.b) Bakım-Onarım Giderleri (TL) 551,25 810,00 952,50 732,00 408,75

13. Ekipman Masrafları (TL) 1531,25 2250,00 2645,83 2033,33 1135,42

14. MASRAFLAR GENEL TOPLAMI

(TL) 393768,52 409961,06 308494,20 572671,78 288644,98

15. GELİRLER

a) Buzağı Geliri (TL) 54893,75 87000,00 51150,00 144033,33 54687,50

b) Gübre Geliri (TL) 0,00 12500,00 0,00 3500,00 0,00

c) Envanter Kıymet Artışı (TL) 178358,33 142888,89 61883,33 113400,00 120225,00

d) Besi Sığırı Geliri (TL) 0,00 22000,00 29250,00 8000,00 12500,00

e) Teşvik ve Destekleme Gelirleri (TL) 25483,63 31443,33 18895,00 38040,50 24116,50 f) Süt Satış Geliri (TL) 187275,00 264600,00 136620,00 281321,60 184770,00 16. GELİRLER TOPLAMI (TL) 448541,96 563332,22 300048,33 593070,43 398886,50

1 LİTRE SÜT MALİYETİ (TL) 0,54 0,36 1,06 0,88 0,37

Burdur ili geneli itibariyle bir litre sütün üretim maliyetinin ortalama 0,65 TL olduğu tespit edilmiştir (Tablo 21, Tablo 22). İlçelere göre farklılıklar bulunmakla birlikte bu farklılıklar

30

istatistiksel farklılık tanımlaması için yeter sayıda değildir. Bazı ilçelerde yalnızca iki işletme ziyaret edilebilmiştir.

Araştırmanın yapıldığı merkezlerdeki orta ölçekli işletmelerde, il genelinde masraf-gelir kalemlerinin yüzdelik dağılımları ile bir litre sütün, il ve ilçeler itibariyle, maliyetine ilişkin bulguları Tablo 23 ve Tablo 24’de sunulmuştur.

Tablo 23. İşletmelerde ekonomik analiz bulgularının il ve ilçelerde maliyet kalemlerine göre oransal dağılımı (%)

Burdur ili ve ilçelerinde araştırma kapsamına alınan orta ölçekli işletmelerin masraf ve gelir kalemleri oransal olarak incelendiğinde en önemli masraf kaleminin il genelinde %54,76 ile

31

yem olduğu ortaya çıkmıştır. Masraf kalemlerinde ikinci sırayı %12,79 ile kredi faizlerinin aldığı dikkat çekicidir. Kredi faizi oranın bu kadar yüksek olmasında Tarım, Gıda ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından sağlanan düşük faizli cazip yem ve yatırım kredilerinin önemli etkisi bulunmaktadır. İşletmelerin büyük bir çoğunluğunun bu kredilerden yararlandığı belirlenmiştir.

Gelir kalemleri içerisinde sütün oranın yaklaşık tüm gelirin yarısı kadar olduğu tespit edilmiştir. Bu oranı envanter kıymet artışı %24,97 ve buzağı geliri %16,13 izlemektedir.

Tablo 24. İşletmelerde ekonomik analiz bulgularının il ve ilçelerde maliyet kalemlerine göre oransal dağılımı (%)

32

Tablo 25’de görülmekte olan kârlılık ve verimlilik analizleri sonucunda 50 işletmeden 14’ünün (%28) incelenen üretim dönemini zarar ile kapattığı tespit edilmiştir. Zarar eden işletmelerden bir bölümünün; kuruluş aşamasında olması ve henüz yatırım maliyetlerinin çok yüksek olması nedeniyle bu üretim döneminde kâr elde edememesi, diğer bir bölümünün, salgın hastalıklar nedeniyle envanter kıymet kayıpları yaşaması ve veteriner sağlık harcamalarının maliyetinin çok artması, bir bölüm işletmenin de süt veriminin tüketilen yeme göre çok düşük kalması nedeniyle maliyetlere göre gelirinin düşük kalması, yine geçtiğimiz üretim döneminde cari fiyatlara göre yüksek fiyatlarla süt sığırına yatırım yapan bazı işletmelerin de içinde bulunduğumuz dönemde süt sığırı fiyatlarının düşmesi nedeniyle zarar ettikleri tespit edilmiştir.

Tablo 25. İncelenen üretim döneminde işletmelerin kâr/zarar durumları

İl-İlçe Zarar Eden İşletme Kar Eden İşletme Sayısı

Sayı % Sayı %

İşletmelerin tamamı incelendiğinde süt maliyetinin ortalama 0,65 TL/litre olduğu tespit edilmiştir (Tablo 26). Yalnızca kâr eden işletmelerde süt maliyeti 0,44 TL/litre olarak

Genel Toplamı (TL) Gelirler

Toplamı (TL) Net Kâr- Zarar(TL)

1 Litre Süt Maliyeti (TL / litre)

Bucak 597777,09 615147,19 17370,09 0,66

Burdur 349554,51 396267,07 46712,56 0,65

Çavdır 162157,93 157909,58 -4248,34 1,06

Çeltikçi 249192,70 273437,72 24245,02 0,72

Gölhisar 393768,52 448541,96 54773,44 0,54

Karamanlı 409961,06 563332,22 153371,17 0,36

Kemer 308494,20 300048,33 -8445,87 1,06

Tefenni 572671,78 593070,43 20398,66 0,88

Yeşilova 288644,98 398886,50 110241,52 0,37

Genel Toplam 377849,79 425546,94 47697,16 0,65

33

Tablo 27.Yalnızca kâr eden 36 işletmede il merkezi ve ilçelere göre gelir gider durumları bir litre süt maliyeti

Bucak 402676,04 559088,13 156412,08 0,40

Burdur 315537,75 410567,49 95029,73 0,46

Çavdır 184293,14 222526,67 38233,52 0,57

Çeltikçi 331908,45 395853,85 63945,40 0,54

Gölhisar 366138,97 515397,00 149258,03 0,13

Karamanlı 409961,06 563332,22 153371,17 0,36

Kemer 463742,99 506364,17 42621,18 0,65

Tefenni 711852,90 778101,48 66248,59 0,67

Yeşilova 288644,98 398886,50 110241,52 0,37

Genel Toplam 358730,11 465490,52 106760,40 0,44

Tablo 28. Zarar eden 14 işletmede il merkezi ve ilçelere göre gelir gider durumları bir litre süt maliyeti

İl-İlçe Masraflar

Genel Toplamı (TL) Gelirler

Toplamı (TL) Net Kar/

Zarar(TL)

1 Litre Süt Maliyeti (TL / litre)

Bucak 1573282,34 895442,50 -677839,84 1,96

Burdur 440265,86 358132,64 -82133,22 1,15

Çavdır 140022,71 93292,50 -46730,21 1,56

Çeltikçi 166476,95 151021,58 -15455,37 0,90

Gölhisar 421398,07 381686,92 -39711,16 0,95

Kemer 153245,42 93732,50 -59512,92 1,47

Tefenni 294309,54 223008,33 -71301,20 1,31

Genel Toplam 427014,66 322834,90 -104179,75 1,21

34 Tablo 29. İşletmelerin kârlılık ve verimlilik oranları

İl-İlçe-Köy

35

Faizler ve vergiler karşılandıktan sonra işletme sahibine ve/veya sahiplerine kârdan ne kaldığını ölçen mali rantabilite oranı, ne kadar yüksek ve yıllara göre kararlılık gösteriyorsa işletmecinin kârlılığı için o kadar iyidir. Negatif değerleri işletmenin zarar ettiğini göstermektedir. Mali rantabilitenin işletmeler arasında büyük çeşitlilik gösterdiği tespit edilmiştir (Tablo 29). En düşük mali rantabiliteye sahip işletmede oran -%24 iken en yüksek mali rantabiliteye sahip işletmede oran %35’tir.

Ekonomik rantabilite ise bir işletmenin kaynaklar toplamının ne oranda kâr ettiğini gösterir ve oran ne kadar yüksek çıkarsa kaynakların kârlılığı o oranda iyi demektir. Ekonomik rantabilitenin işletmelerde genel olarak mali rantabiliteden daha yüksek olduğu görülmüştür (Tablo 29). Bu durum yabancı kaynaklardan yararlanma maliyeti normalin üzerinde olduğunda ortaya çıkmaktadır. İşletmelerde en önemli yabancı kaynak işletmelerin kullandığı kredi olduğu için işletmelerde ekonomik rantabilitenin mali rantabiliteden yüksek oluşu bu kredilerden işletmelerin etkin bir biçimde yararlanamadığını göstermektedir.

İşletmelerde rantabilite faktörü saf hâsılanın gayri safi hâsılaya oranlanmasıyla bulunmuştur.

Bu oranın yüksek ve pozitif olması da kârlılık açısından önemlidir. Üretilen çıktıların girdilere oranı işletmelerin verimliliğini ölçmekte kullanılmaktadır. Bir birim girdiyle ne kadar çıktı elde ediliyorsa işletme verimliliği o derece yüksektir. Anbahan’da yer alan işletmenin verimliliğinin diğer işletmelerin verimliliğinden yaklaşık dört kat yüksek olduğu (6,34) görülmektedir. Bu işletmeye ilişkin veriler incelendiğinde işletmenin merada uzun süre otlatma yapma imkânı bulduğu tespit edilmiştir. Yem maliyetlerini düşürücü bu pozitif ayrımın verimliliği artırmada en önemli etmen olduğu düşünülmektedir.

İşletmede satılan bir litre sütün yem maliyeti, süt sığırı başına düşen yatırım oranı ve süt sığırı başına düşen masraf oranı Tablo 30’da sunulmuştur. Bir litre sütün yem maliyeti bir litre sütten elde edilen gelirden ne kadarının yemi ödemede kullanıldığını göstermektedir. Bir litre sütün yem maliyetinin tüm işletmelerde ortalama değeri 0,81 TL/Lt olarak hesaplanmıştır.

Ortalama süt satış fiyatının hesaplanan değeri ise tüm işletmelerde 0,87 TL/lt’dir. Bu da bir litre sütten elde edilen kazancın %93’ünün yem masraflarını ödemede kullanıldığı göstermektedir. İşletmelerin kâr payının daha çok buzağı geliri, envanter kıymet artışı ile teşvik ve desteklemelerden oluştuğu görülmüştür.

Süt sığır başına düşen yatırım oranının proje kapsamındaki işletmelerde ortalama 17.429 TL olduğu tespit edilmiştir. Ancak hesaplanan ortalama değeri kuruluş aşamasındaki bazı işletmelerin yükselttiği görülmektedir. Örneğin Bucak Karaaliler’de yer alan işletmenin yatırım masrafları çok yüksek olduğu için süt sığırı başına düşen yatırım oranının 52.087 TL olduğu belirlenmiştir.

İşletmelerin hayvansal üretimde kullanılan makine ve teçhizatlara sahip olma durumları Tablo 31’de sunulmuştur. Buna göre işletmelerin hepsinin traktörünün bulunduğu, %80’inin süt sağım ünitesi kurduğu, %68’inin yemleme römorku kullandığı, %34’ünün de silaj makinasına sahip olduğu belirlenmiştir.

36

37

Tablo 31. İşletmelerin hayvansal üretimde kullanılan makina ve teçhizatlara sahip olma durumları

Satır Etiketleri Traktör Yemleme Römorku Silaj Makinası Süt Sağım Ünitesi

Bucak 6 5 2 6

Burdur 22 16 6 20

Çavdır 2 - 1 -

Çeltikçi 4 1 2 1

Gölhisar 4 3 1 4

Karamanlı 3 3 2 3

Kemer 2 2 1 1

Tefenni 3 2 2 2

Yeşilova 4 2 - 3

Genel Toplam 50 %100 34 %68 17 %34 40 %80