bakış
43
1. Türkiye'deki KOBİ'lere genel bakış
Hali hazırda e-ticaret operasyonları yürütmekte olan işletmeler için e-ticaret faaliyetleri COVID-19 döneminde daha da önem kazanmış, e-ticaret faaliyetine başlama konusunda çekinceleri bulunan küçük ve orta büyüklükteki işletmeler ise satış yaptıkları ürün gamının hemen hemen hepsini çevrimiçi kanallar üzerinden satmaya başlamışlar ve Türkiye’deki e-ticaret pazarında erişilebilir durumda olan ürün çeşitliliğini artırmışlardır. Tüm bu gelişmelerin ışığında Türkiye’de e-ticaret pazarı 2020 yılı içerisinde, ekosistemde yer alan tüm paydaşların faydalandığı büyük bir pazar haline gelmiştir.
E-ticaret pazar dinamiklerin anlaşılması için tüketiciler kadar işletmelerin de demografik özelliklerinin incelenmesinde fayda görülmektedir. Türkiye’de faaliyet gösteren işletmeler Bakanlar Kurulu Kararı’na göre ciro ve çalışan sayısına göre sınıflandırılmakta olup yıllık 250 kişiden az çalışan sayısına sahip ve yıllık net satış hasılatı veya mali bilançosundan herhangi biri 125 milyon Türk Lirasını aşmayan girişimler KOBİ (Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler) olarak tanımlanmaktadır. KOBİ’ler de kendi içerisinde;
• mikro işletme (10 kişiden az çalışan sayısı ve mali bilançosu 3 milyon TL’yi aşmayan),
• küçük işletme (50 kişiden az çalışan sayısı ve mali bilançosu 25 milyon TL’yi aşmayan) ve
• orta ölçekli işletme (250 kişiden az çalışan sayısı ve mali bilançosu 125 milyon TL’yi aşmayan) olmak üzere üç alt sınıfa ayrılmaktadır (TÜİK, Kobi İstatistik Raporu, 2019).
TÜİK tarafından açıklanan ve raporun yazıldığı dönemde elde edilen verilere göre, 2020 yılında Türkiye’deki toplam girişim sayısının
%99,8’ini KOBİ’ler oluştururken; %91,9’unu mikro işletmeler, %6,8’ini küçük işletmeler ve
%1,1’ini orta ölçekli işletmeler oluşturmaktadır.
TÜİK tarafından yayınlanan işletme bazlı verilere göre; KOBİ’lerin Türkiye’de istihdamın
%72’sini, personel maliyetinin %49,2’sini, cironun %49,4’ünü, üretim değerinin %42,7’sini ve faktör maliyetiyle katma değerin %41,3’ünü oluşturduğu, KOBİ’lerin Türkiye ekonomisi üzerinde oldukça büyük bir etkiye sahip olduğu görülmektedir (TÜİK, Küçük ve Orta Büyüklükteki Girişim İstatistikleri 2020). Bu nedenle büyük işletmelerin dijitalleşmesinin yanında küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin dijitalleşmesi de e-ticaret pazarı için büyük önem arz etmektedir.
Türkiye’de e-ticaret pazarında rekabet eden işletmelerin elektronik satış ile ticaret yapması şirketlerin dijital olgunlukları açısından önemli bir gösterge olmaktadır. Eurostat tarafından paylaşılan verilerde 2019 yılında EU-27 ülkelerinde işletmelerin yaklaşık %20
’si elektronik satış gerçekleştirebilmekteyken, Türkiye’de işletmelerin %10’unun elektronik satış gerçekleştirebildiği görülmektedir.
Ülkede faaliyet gösteren işletmeler içerisinde elektronik satış gerçekleştiren işletmelerin payı incelendiğinde Türkiye EU-27 ortalamasının altında kalırken Balkan ülkeleriyle oldukça yakın seviyede olduğu görülmektedir. Türkiye ve grafikte yer alan bütün ülkeler için e-ticaret faaliyeti gösteren işletmeler içerisinde web (web siteleri veya uygulamalar) üzerinden satış gerçekleştiren işletmelerin oldukça yüksek bir paya sahip olduğu görülmektedir (Eurostat, E-sales broken down by web and EDI-type sales, 2019). Türkiye’de faaliyet gösteren işletmelerin %99,8’ini KOBİ'lerin oluşturduğu göz önüne alındığında Türkiye’de elektronik satış yapabilen şirketlerin sayısında artış yaşanması için KOBİ'lerin dijitalleşmesi ve olgunluk düzeylerinin yükseltilmesi adına çeşitli adımlar atılması gerektiği ortadadır.
Danimarka
EU-27 Litvanya Polonyaİspanyaİrlanda Almanya
İsveç KıbrısÇekya Hırvatistan Avusturya PortekizBelçika Fransa Türkiye
Slovenya Finlandiya SlovakyaEstonya Romanya Macaristan İtalya Letonya Lüksemburg İzlanda Norveç Sırbistan Bosna ve Hersek
Hollanda Bulgaristan
Sadece web satışları Her ikisi de EDI (elektronik veri değişimi) tipi satışları
Grafik 23- 2019 web satışları ve EDI (elektronik veri değişimi) tipi satışlara göre ayrılmış elektronik satışlar (% işletme) - Eurostat, E-sales broken down by web and EDI-type sales, 2019
2019 WEB S ATIŞL ARI VE EDI (ELEK TRONİK VERİ DEĞİŞİMİ) TİPİ S ATIŞL AR A GÖRE AYRILMIŞ ELEK TRONİK S ATIŞL AR (% İŞLE TME )
45 E-ticaret aktivitelerinde önemli bir kanal
haline gelmeye başlayan sosyal medya, tüketicilerin farklı alanlarda faaliyet gösteren işletmelere erişmesini sağlarken, işletmelere de farklı coğrafya ve demografilerden tüketicilere erişim imkanı sunmakta ve işletmelerin marka bilinirliğini artırmasında önemli bir rol üstlenmektedir. Facebook (Meta) ve Deloitte’un 2018 yılında yayınladığı rapora göre, Türkiye’de işletmelerin
%55’inin Facebook sayfası bulunmakta ve Türkiye’deki Facebook kullanıcılarının %80’i bir veya daha fazla işletme hesabını takip etmektedir (Deloitte, Digital Bridges: The shortest path to go beyond borders, 2018).
KOBİ'lerin dijital kanallardan müşterilerine kolaylıkla ulaşabilmesi için sosyal medyanın önemli ve yaygın kullanılan bir kanal olduğu görülmektedir. Ülkemizde işletmelerin büyük çoğunluğunun internete erişimi mevcuttur, internet üzerinden satış yapabilmektedir ve bu sayede e-ticareti destekleyecek pazarlama aktivitelerini sosyal medya kanalları üzerinden gerçekleştirebilmektedir (Deloitte Analizi).
Ülkemizde KOBİ'lere destek verilmesi ve dijitalleşmelerine katkıda bulunulması;
pazaryerleri, ödeme servis sağlayıcıları, telekom hizmet sağlayıcıları, e-ticaret altyapı sağlayıcıları ve pazardaki diğer paydaşlar tarafından dikkate alınması gereken bir konudur. KOBİ'lerin dijitalleşmesi, işletmelerin üretim, iş yapış ve hizmet sunuş şekillerinde teknolojik gelişmelere uyumlu hale gelmelerini, daha rekabetçi olma ve daha yüksek verimlilikle çalışmalarını sağlamaktadır. KOBİ'lerin dijital olgunluk seviyelerinin yükselmesi ile içinde bulunduğumuz pandemi dönemini fırsata çevirerek, dijital pazarlama başta olmak üzere ödeme sistemleri, internet altyapısı, e-ticaret altyapısı gibi farklı alanlarda gelişim göstermeleri, küçük ve orta ölçekli işletmelerin hacimlerini artırarak ticari faaliyetlerine olumlu etkiler yaratacaktır (Deloitte Analizi).
2021 Nisan ayında 1000 KOBİ ile gerçekleştirilen görüşmeler neticesinde yayınlanmış nicel araştırma kapsamında, Türkiye’deki KOBİ'lerin dijital olgunluk düzeyleri üç farklı kriterin ortalamasının alınması ile hesaplanmıştır. Bu çalışma sonunda KOBİ’lerin dijital olgunluk seviyesi %56,2 oranında çıkmış olup bu oran “orta düzey” bir dijital olgunluk seviyesi olarak değerlendirilmiştir. Araştırmaya katılan KOBİ'lerin üç yıl içerisindeki dijital/
teknoloji alanına yatırım planları sorulduğunda KOBİ'lerin %61,8’i COVID-19 sürecinde -dijitalin öneminin artması sebebiyle- yatırım yapmayı planladıklarını ifade etmişlerdir. Diğer yandan araştırmaya katılan işletmelerin %56,3'ü ise COVID-19 sürecinden ötürü dijital/teknoloji alanına yatırım planlamadıklarını dile getirmiştir (TURKONFED ve Paynet, “KOBİ’lerin Dijital ve Finansal Karnesi”, 2021).
Türkiye’de birçok kurum eğitim programları düzenleyerek KOBİ’lerin e-ticaret faaliyetlerini artırmayı, dijitalleşme süreçlerine destek olmayı ve katkı sağlamayı amaçlamaktadır.
Trendyol, Hepsiburada, Gittigidiyor, N11, Amazon ve Çiçeksepeti, yeni satıcıların pazaryerlerine girişlerini kolaylaştırmak ve mevcut satıcıların performanslarını artırmalarına yardımcı olmak amacıyla akademi programları sunmaktadır.
Bu programlarda verilen eğitimlerde üyelik, mağaza açılışı, listeleme, satış sonrası takip ve performans sistemine yönelik bilgilendirmeler yapılmaktadır. Akademi programları özellikle satıcılardan gelen eğitim talepleri üzerine şekillendirilmektedir. Pazaryerleri kendi akademi programlarının yanı sıra Ticaret Bakanlığı’nın KOBİ’ler için düzenlediği eğitim programlarına da katılarak KOBİ’lerin e-ticarette büyümesine katkı sağlamaktadır.
Türkiye’de KOBİ'ler tarafından e-ticaret aktivitelerinin etkili bir şekilde yürütülebilmesinde işletmelerin dijitalleşme planı oluşturmaları, teknoloji alanında hedefler belirlemeleri, kurulan yeni pozisyon ve ekiplerin yardımıyla teknoloji odaklı projeleri uygulamaya geçirmeleri ve yatırımlarla bu konudaki gelişim alanlarının desteklenmek üzere eyleme geçirilmesi büyük önem arz etmektedir.
KOBİ'lere dijitalleşme sürecinde yol göstermesi için STK’lar ve devlet kurumları tarafından konuyla ilişkin eğitimlerin yaygınlaştırılması, desteklerin artırılması ve desteklerle ilgili KOBİ'lerin bilinçlendirilmesi büyük önem taşımaktadır (Deloitte Analizi).