İşletme Üst Yönetiminin Başarısızlıkları

Finansal raporlamada yer alan bilgiler işletme yönetimlerinin iddialarından ibaret olduğu için, bu bilgilerin ilgili işletmenin gerçek durumunu yansıtmaması ile ilgili olarak en büyük sorumluluk işletme yönetimine ait olmalıdır.

Schipper (1989) gelir manipülasyonunu; bazı özel çıkarlar elde etmek amacıyla dış finansal raporlama sürecine bilinçli olarak yapılan müdahale olarak tanımlamaktadır.153

A.B.D.’de yöneticilerin başarıları ve ikramiye planları muhasebe sonuçlarına göre belirlendiği için finansal raporlama ortamı, gelir manipülasyonu, kötü haberleri ertelemek veya gizlemek açısından yöneticileri yüreklendirmiştir. Bu durum finansal tabloları, yönetimin zenginlik maksimizasyon stratejisinin odak noktası haline getirmiştir.154

Denis ve diğerleri (2006) tarafından yapılan çalışmada; şirket yöneticileri tarafından kullanılan rüçhan hakları (stock options) ile hile iddiaları olasılığı arasında pozitif bir ilişki olduğu belirlenmiştir.155 Bu durum, şirket hisse senetlerinin prim

152 _{Rezaee, Causes, Consequences, and Deterence of Financial Statement Fraud, ss.289-290.}

153 _{Matoussuii, Hamadi and Mohamed Chakip Kolsi. “The Interaction Between Accruals Management}

and Financial Engineering with Special Purpose Entities”, Journal of Human Resource Costing &

Accounting, Vol.10, No.2, (2006), s.73. 154 _{Imhoff, ss.120-121.}

155 _{Gillan, Stuart L. “Recent Developments in Corporate Governance: An Overview”, Journal of} Corporate Finance, Vol.12, Issue 3, (June 2006), s.387.

olarak şirket yöneticilerine verilmesi uygulamasının finansal raporlamanın güvenirlik algılaması üzerine olan olumsuz etkisine işaret etmektedir.

Şirket yönetiminin, yönetim kurullarının oluşması ve faaliyetlerinin yürütülmesinde çok fazla etkiye sahip olması, yönetim kurulu üyelerinin yetersiz olması veya yöneticilerin fırsatçı davranışlarını önleyecek kadar bağımsız olamamaları; şirketlerin ortakların çıkarları doğrultusunda yönetilmelerini engellemektedir.156

Şirket yöneticilerinden hissedarların mutluluğunu arttıracak şirket politikaları izlemeleri beklenir. Fakat Enron ve diğer bazı şirket skandallarında görüldüğü gibi, yatırımcıların yatırım arzularını yapay olarak arttırarak borsanın yükselmesini sağlamak amacıyla finansal verileri manipüle etmek bazen şirket yöneticilerine çekici gelebilmektedir.157

2.4.3.2.1. Yaratıcı Muhasebe Uygulamaları

Şirket yönetimleri, şirketin sağlıklı bir görünüme sahip olduğunu veya yatırımcılara sadece iletmek istedikleri mesajı sunmak amacıyla, finansal tablolar üzerinde, zaman zaman yaratıcı muhasebe (creative accounting) ya da gelir manipülasyonu (earnings managements) uygulamalarına başvurmaktadırlar. Amat, Blake ve Dowds (1999) a göre yaratıcı muhasebe “işletmenin finansal tablolarında yer alan rakamlarını, muhasebecilerin sahip oldukları muhasebe kuralları ile ilgili bilgileri kullanarak, istedikleri şekilde değiştirebilmeleri için kullandıkları bir süreçtir.”158

“Yaratıcı” (creative) kavramı, muhasebe ilkelerinde “muhafazakarlık” ve “tutarlılık” kavramlarının tam tersi, -kitabına uydurarak-“istediği gibi göstermek” anlamına gelir. Yaratıcı muhasebe, uzun dönemli yerleşmiş uygulama ve geleneklerin dışına çıkarak finansal raporları gizli bir şekilde “iyi göstermek” için üst düzey şirket yöneticileri tarafından kendi çıkarlarını korumak için kullandıkları bir yöntemdir. Finansal tabloların iyi gösterilmesi, “görünüş olarak” genel kabul görmüş       

156 _{Imhoff, s.123.} 157 _{Taparia, s.10.} 158 _{Parlakkaya, ss.5-6.}

muhasebe ilkelerine uyuyor olmasına rağmen, “gerçekte” mevcut düzenlemelerin farklı yorum sınırları içinde kalarak üst düzey yöneticilerin kişisel çıkar sağlamak için kullandıkları bir yöntemdir.159 Doğal olarak burada ortaya çıkan bilgi asimetrisinin zararlarına küçük yatırımcılar ve bu bilgiye sahip olmayan diğer ortaklar maruz kalacaktır. Bu bilgiyi sonradan da olsa öğrenen yatırımcıların finansal raporlamaya olan güvenleri zayıflayacaktır. Finansal tablolar şirketlerin gerçek durumunu göstermekten uzak, ancak şirket üst yöneticilerinin istediği güzel şeyleri gösteren “sihirli aynalar” olarak algılanmaya başlanacağı için kamuoyunun finansal raporlamaya olan güvenleri zedelenmiş olacaktır.

İşletmeler ayrıca; borç/özkaynak ve kârlılık oranları gibi belirli finansal oranların sağlıklı görünümünü sağlamak amacıyla; menkul kıymetleştirme, proje finansmanı ve bazı duran varlıkların kiralanması şeklindeki bilanço dışı finansman yöntemleri olan farklı yaratıcı muhasebe uygulamalarına başvurabilmektedirler. Kısaca finansal tablolara makyaj yapılması veya istenilen şekilde ayarlanması şeklinde tanımlanabilen yaratıcı muhasebe için fırsatlar ve çözüm yolları, Amat, Blake ve Dowds (1999)’dan uyarlanmış olan tablo 2.1 de görülmektedir.160

Tablo 2.1 Yaratıcı Muhasebe İçin Fırsatlar ve Çözüm Yolları Yaratıcı Muhasebe İçin

Fırsatlar

Düzenleyici Kurumların Çözüm Önerileri

1. Muhasebe yöntemi seçimi İzin verilen seçenek sayısını azaltmak veya belirli kurallarla sınırlandırmak

2. Yanlı tahminler ve öngörüler Tahmin kapsamını azaltmak

3. Yapay işlemlerin kaydedilmesi Yasal şekilden çok ekonomik öze bakmak 4. Gerçek işlemlerin zamanlaması Piyasa değerini esas alan muhasebe yöntemi

(mark to market accounting) ni kullanmak Kaynak: Raif Parlakkaya, Özel Amaçlı Girişimlere İlişkin Muhasebe Sorunları, 1.Basım, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım, 2004, s.12.

159 _{Hsieh, Ling-Feng, Yao-Tsung Tsai. “Information Asymmetry, Creative Accounting and Moral}

Choice: An Apocalypse of Procomp Informatic Ltd.” Journal of American Academy of Business,

Cambridge, Vol.6, No.2, (March 2006), s.64. 160 _{Parlakkaya, ss.12-14.}

2.4.3.2.2. Özel Amaçlı Girişimler

Dharan (2002) a göre bilanço dışı kaynak sağlamak amacıyla, bir sponsor şirket ve bir grup dış yatırımcı arasında ortak girişim olarak tasarlanan bir yapı olarak tanımlanan özel amaçlı girişimler (Special Purpose Entities) (ÖAG); sponsor işletmelere, yatırımcılara göstermek istemedikleri bilgileri gizleme imkanı vererek, nakit akımları ile işletmenin finansal yapısı ve varlıklarının gerçekçi bir şekilde konsolide finansal tablolarda sunulmasını önlemekte, finansal tablolarda yer alan bilgilerin ihtiyaca uygunluk, zamanlılık, güvenilir ve karşılaştırılabilir olma özelliklerini ortadan kaldırabilmektedir.161

Matoussi ve Kolsi (2006) tarafından yapılan ampirik çalışmada; daha çok fırsatçı olarak “özel amaçlı girişimleri” kullanan firmaların, farklı tahakkuk seçeneklerini kullanma düzeylerinin düşük olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Aynı çalışma sonuçlarına göre; şirket yöneticileri yıl içinde işler devam ederken öncelikli olarak “özel amaçlı girişimleri” kullandıkları, özellikle yıl sonunda da farklı tahakkuk seçeneklerini kullanarak manipülasyon yaptıklarını ortaya koymuştur.162 Bu durum şirket yöneticilerinin kendi çıkarlarını öncelemek için, “özel amaçlı girişimleri” kullanmalarının yanında, yasa ve düzenlemeler tarafından farklı muhasebe yöntemlerini seçme konusunda tanınmış olan hakları da işlerine geldiği şekilde kullanarak; finansal tablo kullanıcılarının yanlış karar almalarına neden olabilmektedirler.