Hileli Finansal Raporlama

Bilerek yanıltıcı finansal tabloların hazırlanması, hileli finansal raporlama olarak adlandırılır.190 Hileli finansal raporlama, doğru olmayan finansal tabloların şirketler tarafından bilerek, isteyerek, finansal tablo kullanıcılarını yanıltmak veya       

186 _{Wild, Subramanyam ve Halsey, s.23.}

187 _{Klein, April. “Likely Effects of Stock Exchange Governance Proposals and Sarbanes-Oxley on}

Corporate Boards and Financial Reporting”, Accounting Horizons, Vol.17, No.4, December 2003, p.353.

188 _{Walker, Protecting the Public Interest, Selected Governance, Regulatory Oversight, Auditing,}

Accounting , and Financial Reporting Issues, s.17.

189 _{Parlakkaya, s.75.}

yanlış yönlendirmek amacıyla hazırlanması ve yayınlanması teşebbüsüdür. Hileli finansal tablolar, üst yöneticiler ve denetçiler gibi bilgi sahibi profesyonel fakat kötü niyetli kişiler tarafından çok iyi düşünülmüş, planmış bir senaryonun uygulamaya konulması şeklinde gerçekleşebilmektedir.191 Finansal raporlama hileleri aşağıdaki eylemler şeklinde gerçekleştirilmektedir:192

• Muhasebe kayıtları dolayısı ile finansal tabloların hazırlanmasına dayanak oluşturan belgelerin sahte olması, tahrifi ya da değiştirilmesi, • İşletmede gerçekleşmiş olaylar ile ilgili önemli bilgilerin finansal

tablolarda yanlış gösterilmesi veya hiç gösterilmemesi,

• Tutar, sınıflandırma, gösterim ve açıklamalar yapılırken bilerek ve isteyerek genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine uyulmaması.

Finansal tablolardaki yanlış beyanların sorumlusu, işletme yönetimi veya bağımsız denetçiler kim olursa olsun; sonuç olarak yanlış beyan bir kusurdur ve aşağıdaki şekil 2.2’de görüldüğü gibi; hata (ihmal), hile (kasıt) olmak üzere iki nedeni olabilir.193

191 _{Rezaee, Causes, Consequences, and Deterence of Financial Statement Fraud, s.279.} 192 _{Erdoğan, Hileler Karşısında Denetçinin Sorumluluğu ve SAS.No.82, s.21.}

Şekil 2.3: Yanlış Beyanın Nedenleri

Kaynak: Özbirecikli, Mehmet. “Bağımsız Denetçinin Müşteri Firmanın Yolsuzluk Eylemi Karşısındaki Tutumu: Şirket Yolsuzluk Vakaları ve Yasal Düzenlemeler Çerçevesinde Bir İnceleme”, Muhasebe ve Denetime Bakış, Yıl:5, Sayı:18, (Nisan 2006), s.4.

Hileli finansal raporlamayı önlemek için gerekli yöntem ve araçları araştırmak, geliştirmek amacıyla 1980’lerin sonlarında kurulmuş olan Treadway Komisyonu, hileli finansal raporlamanın, çoğunlukla finansal sorunlar yaşamakta olan şirketlerle ilişkili olduğunu gözlemlemiştir.194

Finansal raporlama sürecinin kalitesinden ve güvenilir finansal raporlar üretilmesinden işletme yönetimi sorumlu olduğu için, finansal tablo hileleri ile yönetim hileleri eş anlamlı olarak kullanılabilmektedir.195 Bununla birlikte hileli finansal raporlamayı anladığı veya anlamak için gerekli mesleki özeni göstererek, durumu raporlarına yansıtmayan bağımsız denetçilerin de sorumlulukları vardır.

Hileli finansal tablolar genellikle şu amaçlara ulaşabilmek için düzenlenebilmektedir:196

• Yanıltıcı finansal tablolara dayanarak, kredi, uzun vadeli finansman veya ek sermaye yatırımı sağlamak,

194 _{Chorafas, Dimitris N. Reliable Financial Reporting and Internal Control, New York: John}

Wiley & Sons. Inc., 2000, p.70.

195 _{Rezaee, Financial Statement Fraud Prevention and Detection, s.2.} 196 _{Rezaee, Financial Statement Fraud Prevention and Detection, s.45.}

• İstenilen piyasa değerini sağlamak, • Performanstaki eksiklikleri gizlemek,

• İşletme faaliyetleri ile ilgili uygun olmayan işlemleri gizlemek, • Finansal sıkıntıları geçici olarak çözmek,

Hileli finansal raporlamanın nedenlerinden bir tanesi de, pozitif muhasebe teorisi gereği yönetimin rasyonel davranarak kendi çıkarlarını maksimize etmek istemesidir.197

Yöneticilerin bile, gerçek ekonomik durumu yansıtmayan yalın muhasebe değişikliklerinden yatırımcıların etkilendiklerine inanıyor gözükmelerine rağmen, gerçek bir ekonomik etkiyi yansıtmayan muhasebe değişikliklerinin hisse senedi fiyatlarını uzun dönemde etkilemeyeceği konusunda bazı bulgular da ortaya koymuştur. Kaplan ve Roll (1972) yaptıkları çalışmada; bir firma şirket gelirlerini muhasebe manipülasyonları ile şişirilmiş olarak gösterdiği zaman; önce hisse senedi fiyatları kısa dönemli ve geçici olarak yükseleceği, fakat daha sonra hisse senedinin piyasa fiyatının şirketin gerçek piyasa değeri düzeylerine gelme eğilimi göstereceği sonucuna ulaşmışlardır.198 Ortaya çıkan muhasebe manipülasyonları ve hileli finansal raporlama skandallarından sonra ilgili şirketlerin hisse senedi fiyatları aşırı değer yitirmiş bazıları piyasadan silinmişlerdir. Bu durum, hileli finansal raporlama ve muhasebe manipülasyonlarının finansal raporlamanın güven kaybetmesinin nedenlerinden biri olduğunu göstermektedir.

A.B.D.’de ortaya çıkan finansal raporlama skandalları incelendiğinde finansal tablo hilelerinin yaklaşık %20’si şirket borçları ve giderlerinin olduğundan düşük, %80 ise gelirlerin ve aktiflerin olduğundan yüksek gösterilmesi şeklinde gerçekleşmiştir. Hileli finansal tabloların hazırlanmasında psikolojik (psychotic), ben merkezli (egocentric) veya ideolojik (ideological) güdülerin rolü olmasına rağmen en yaygın olanı ekonomik güdülerdir. Yönetim kurulu, denetim komitesi, denetçiler, kurumsal yatırımcılar ve finansal analistler tarafından yapılan gözetimin kalitesi,       

197 _{Brownlee II, Ferris ve Haskins, s.245.}

198 _{Jupe, Robert E. ve Diğerleri. Cases in Company Financial Reporting, Second Edition, London:}

hileli finansal tabloların ortaya çıkarılması ve engellenmesi olasılığı üzerinde çok önemli etkiye sahiptir. Hileli finansal raporlama yapan şirketlerin üst yöneticileri istifa etmeleri için zorlanmışlar ya da işten atılmışlar, diğer halka açık şirketlerde yönetici veya memur olarak çalışabilmeleri SEC tarafından yasaklanmış, para cezası ve hapisle cezalandırılmışlardır. Yine hileli finansal tablo ile ilişkili olan bağımsız denetçiler kişisel ve profesyonel olarak acı sonuçlarına katlanmışlardır.199

Enron, Xerox, Lucent ve benzer büyük şirketler tarafından işlenmiş olan yüksek düzeyli finansal tablo hileleri, bağımsız denetimden geçmiş finansal tabloların doğruluğu, güvenirliliği, kalitesi ile kurumsal yönetimin etkinliği ve güvenirliliği gibi konuları gündeme taşımıştır. Hileli finansal raporlama, yayınlanmış finansal tabloların kullanışlılığı ve güvenirliliği konusunda kamuoyu güvenini erozyona uğratmıştır. Finansal tablo hilelerinin düzeyi çok düşük olsa bile, yatırımcılar ve kredi verenler finansal tabloların hileli işlemler nedeniyle tehlike altında oldukları şeklinde bir algılamaya sahip olabilmektedirler.200