E. Süre Belirlenmesinin Biçimleri
3. İşin Amacına Göre Sürelendirme
Sözleşmenin süresi takvim esasına göre belirlenebileceği gibi işin amacına göre de belirlenebilecektir.468 Kanunda öngörülen objektif nedenler, sürenin işin amacına göre belirlenmesi ile çoğu zaman örtüşmektedir.469
Örneğin bir organizasyon çerçevesinde sunuculuk yapmak için işe alınan işçinin sözleşmesinde “organizasyon süresince sunuculuk yapmak” ifadesi ile sözleşmenin süresi belirlenebilmektedir.
818 sayılı Borçlar Kanunu’nun 338. maddesinde süre açıklanırken “…işin
maksut olan gayesinden anlaşılmakta bulunmuş ise…” ifadesi yer almaktaydı. Bu
464 TUNÇOMAĞ, s. 444; ALPAGUT, s. 74 (4857 sayılı yasa); ŞENGÜL, s. 192; YİĞİT, s. 121;
EKONOMİ, s. 22 (kavram, süre ve yenilenme); ERTÜRK, s. 231; BOZKURT-GÜMRÜKÇÜOĞLU, s. 115; ARSLAN Arzu, “Yargıtay’ın Belirli/Belirsiz Süreli Hizmet Sözleşesi Nitelendirmesine İlişkin Bir Kararı Üzerine”, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Prof. Dr. Nuri ÇELİK’e Armağan, C.II, İstanbul 2001, s.1051; ŞAHLANAN, s. 4; AUZERO/DOCKES, s.286; ULUCAN Devrim, “Belirli Süreli Hizmet Akdinin Sona Ermesi”, REHBİNDER Manfred- EKONOMİ Münir, Türk –İsviçre Hukukunda Belirli Süreli Hizmet Akitlerinin Hukuki Sorunları, İstanbul, 1979, s. 103.
465
ESENER, s. 133.
466 YİĞİT, s. 122; BÜLBÜL, s. 315. 467 ESENER, s. 133.
468 BÜLBÜL, s. 312; TUNÇOMAĞ, s. 444; YİĞİT, s. 125; Arslan, s. 1051; EKONOMİ, s. 22
(kavram, süre ve yenilenme).
117 ifade sürenin kesin olarak bilinmemesi ancak işin niteliğinden ne kadar süreceğinin anlaşıldığı hallerde belirli süreli iş sözleşmesi yapılabileceğini göstermektedir. Yani işin amacından veya niteliğinden, işin belirli bir süre sonra sona ereceği anlaşılmakta ise bu sözleşme belirli süreli sayılabilecektir.470
Düzenlenen bu hükümle sözleşmenin amaca bağlı olarak sürelendirilmesi örtülü sürelendirme olarak kabul edilmekteydi.471
İşin amacına göre sürelendirme yapılması halinde bazı unsurların bulunması gerekmektedir. İş sözleşmesinde amaç belirlenmeli ve amacın sürelendirme niyetiyle belirlendiği anlaşılmalıdır. Taraflar özellikle de işçi, amacın sürelendirme niyetiyle belirlendiğini anlamış olmalıdır. Amacın gerçekleşme anı objektif olarak (taraflarca) anlaşılabilir şekilde açık olmalıdır.472
Amacın taraflarca objektif olarak bilinmediği, sözleşmede belirtilen amacın sürelendirme niyetiyle belirlendiğinin anlaşılmadığı hallerde amaca göre sürelendirmeden bahsedilemeyecek, sözleşme belirsiz süreli kabul edilecektir.
Yargıtay da sözleşmede ifa edilecek işin belirli olması ve tarafların da salt bu amaç için sözleşme yapmış olmaları halinde amaca göre sürelendirmenin varlığını kabul etmektedir. Yargıtay’a göre “Belirli bir sürede bitirilecek işler, bu işlerde
çalışanlarla iş sözleşmesinin belirli süreli olarak yapılmasına imkan veren objektif şartı oluşturur….işçinin sadece işverenin bir projesinde çalıştırılması kaydıyla işe alınması durumunda projeye bağlı olarak iş sözleşmesinin de belirli süreli yapılması mümkündür…”473
Kararı değerlendiren Şahlanan da; Oyakkent İkitelli Projesi’nin
yapımı için iş sözleşmesi yapıldığından işin süresi bellidir, iş yapılmakla sona erecektir, belirli süreli yapılabilmesi için gerekli objektif neden mevcuttur, işçinin söz konusu projenin yapımı amacıyla işe alındığı açıktır, söz konusu olayda belirli süreli iş sözleşmesi mevcuttur demiştir.474
470
ERTÜRK, s.227; BÜLBÜL, s. 312.
471 ALPAGUT, s. 9 (belirli süreli); BOZKURT-GÜMRÜKÇÜOĞLU, s. 118; YİĞİT, s. 122;
BÜLBÜL, s. 313; ŞAHLANAN, s. 4; SÜZEK, s. 270.
472 ARSLAN, s. 1053; ULUCAN, s. 105 (sona erme). 473
Yargıaty 22. HD. 2011/17480E. 2012/10195K. ve 17.05.2012 tarihli kararı bkz. ŞAHLANAN, s. 2.
118
a. Amacın Tespiti
Sözleşmenin amacı, tarafları o sözleşmeyi yapmaya iten nedendir. Taraflar arasında iş ilişkisi kurulmasının, iş sözleşmesi yapılmasının nedenidir. İşin amacı sözleşme öncesi görüşmelerde taraflarca anlaşılmış olmalıdır.
Amacın hem taraflarca hem de üçüncü kişilerce sözleşmeden objektif olarak anlaşılabiliyor olması gerekmektedir. Amaca göre sürelendirme; tarafların açıkça süre kararlaştırmaması ancak yapılacak işten belirli bir sürede biteceği, sona ereceğinin anlaşılmasıdır.475
Amacın ne zaman sona ereceğinin objektif olarak tespit edilebiliyor olması gerekmektedir.476
b. Sözleşme Yapılırken Amacın Gerçekleşeceği Tarihin Taraflarca Biliniyor veya Öngörülebiliyor Olması
İş Kanunu tarafından düzenlenen objektif koşullar çerçevesinde sözleşmede belirlenen işin ne zaman sona ereceği bilinmekte veya öngörülebilmektedir. İşin konusunun ne olduğu, niteliğinin sürekli mi arızi mi olduğu anlaşılabilmektedir. Bu nedenle belirli süreli iş sözleşmesi yapılabilmesi için gerekli objektif koşulların varlığı halinde taraflar zaten sözleşmenin ne zaman sona ereceğini bilmekte veya öngörebilmektedir.
İşin amacına göre sürelendirme yapabilmek için salt sözleşmenin amacının taraflarca biliniyor olması yeterli değildir. Sözleşmenin süresinin söz konusu amaçla sınırlı olduğunun da taraflarca özellikle de işçi tarafından bilinmesi gerekmektedir.477 Bir inşaatın fayans döşeme işi için işe alınan işçi açısından incelenecek olursa; inşaat işverenin sürekli nitelikte yaptığı iştir. İşçinin “inşaat işinde çalışmak üzere” işe alınması halinde işverenin diğer inşaat işlerinde de çalışacağı veya inşaatın farklı işlerinde çalışacağı anlamına geleceği için belirli süre söz konusu olmayacaktır. Ancak işin “…adresteki inşaatın fayans döşeme işi” olarak belirtilmesi halinde işçi sadece söz konusu inşaatta çalışacak ve burada işi sona erdiğinde sözleşme de sona ereceği anlamı çıkarılabilecektir.
475 BOZKURT-GÜMRÜKÇÜOĞLU, s. 118. 476
ULUCAN, s. 105 (sona erme); EKONOMİ, s. 23 (kavram, süre ve yenilenme).
119 İşin amacından veya niteliğinden belirli süreli olduğunun anlaşılması tek başına yetmemektedir. İşin amacı sözleşmenin taraflarınca objektif olarak biliniyor olmalı ve özellikle işçi açısından işin amacının sürelendirme için esas alındığının anlaşılmış olması gerekmektedir.478
Ancak burada bahsedilen amacın bilinmesinin yanında amacın ne zaman gerçekleşeceğinin de bilinmesidir.479
Amacın ne zaman gerçekleşmiş kabul edileceğinin taraflarca anlaşılması gerekmektedir. İş sözleşmesinde taraflar mesleki bilgileri ve deneyimleri neticesinde amacın gerçekleştiğini anlayabilecek konumdadırlar.480
Amaca bağlı olarak yapılan sürelendirmenin geçerli olabilmesi için amacın hangi anda gerçekleşeceğinin açıkça bilinemediği hallerde ne zaman gerçekleşeceğinin öngörülmesi de yeterli olacaktır.481
Sözleşmede belirlenen işin sona ereceği tarihin iki taraf açısından da objektif olarak anlaşılır olması gerekmektedir. Yargıtay Berke Barajı yapımında çalışmak üzere iş sözleşmesi yapan işçi açısından baraj projesinin açıkça biteceği tarihin yazılmadığı ve biteceği zamanın taraflarca bilinemeyeceği ve öngörülemeyeceği için belirsiz süreli iş sözleşmesine konu olacağına karar vermiştir. “…davacının barajın
bitim tarihine kadar çalışacağının öngörülmesiyle yetinilmiştir. Baraj inşaatı gibi uzun süre devam eden inşaat işine endeksli olarak çalışmanın öngörülmesi, sözleşmenin süresinin belirli olmadığını gösterir.”482
Yine başka bir baraj inşaatı
işinde de Yargıtay; işçinin baraj bitimine kadar çalışacağının öngörülmesi durumunda, baraj inşaatının uzun sürecek olması ve sona ereceği tarihin öngörülemez olması nedeniyle belirsiz süreli iş sözleşmesi olarak kabul edildiğine hükmetmiştir.483
Ancak yukarıda da bahsedildiği gibi Yargıtay484
tarafından da ifade edildiği üzere söz konusu işin bitecek olması tek başına yetmemekte, biteceği anın da
478 ARSLAN, s.1051.
479 SÜZEK, s.271; MEYER, s. 30; ULUCAN, s. 103 (sona erme). 480
MEYER, s. 30.
481 EKONOMİ, s. 23 (kavram, süre ve yenilenme).
482 Yargıtay 9. HD. 1998/20294E. 1998/3771K. ve 10.03.1998 tarihli kararı için bkz. AKYİĞİT, s.
514 (Şerh).
483
Yargıtay HGK. 1998/9-647E. 1998/687K. ve 07.10.1998 tarihli kararı. www.kazanci.com
120 öngörülebilir olması gerekmektedir. Yargıtay da inşaatın çok büyük bir proje olmasından dolayı ne zaman biteceğinin öngörülemeyeceğini ifade etmiş ve bu nedenle sözleşmeyi belirsiz süreli kabul etmiştir.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
İŞ SÖZLEŞMESİNDE BELİRLİ SÜRE BENZERİ SÜRELENDİRME
I. SÖZLEŞMEDE ASGARİ VE AZAMİ SÜRE BELİRLENMESİ
İş sözleşmelerinin ani edimli olmaması, edimin ifasının bir süreye yayılması, sözleşmelerde süre belirlenmesi gereğini ortaya çıkarmıştır. Daha önce de ifade ettiğimiz gibi bu süre belirli süre olabileceği gibi belirsiz süre de olabilir. Sözleşmede asgari süre belirlenebileceği gibi azami süre de belirlenebilmektedir.
İşveren nitelikli iş gücünün sürekliliğini sağlamak için, işçi ise işinin devamını sağlayabilmek için belirli süreli iş sözleşmesi yapmaktadırlar. Ancak belirli süreli iş sözleşmesinin yapılabilmesi; işverenin belirli süreli iş sözleşmesi yapma hakkını kötüye kullanmasının önlenmesi için objektif koşullara tabi tutulmuştur. Taraflar, söz konusu objektif koşulların mevcut olmaması halinde belirli süreli iş sözleşmesi yapamayacaklardır. Bu nedenle, sözleşme süresini sınırlayacak başka sözleşme türlerine yönelmektedirler.
121 Objektif koşulların varlığı halinde taraflar belirli süreli iş sözleşmesi yapmak zorunda olmadıklarından, dilerlerse asgari veya azami süreli iş sözleşmelerinden birini de yapabileceklerdir. Taraflar bu konuda serbestçe karar verebilirler. Asgari ve azami süreli iş sözleşmelerinde de taraflar süreyi ister takvim esasına göre ister işin amacına bağlı olarak belirleyebilmektedirler. Bu başlıkta asgari süreli ve azami süreli iş sözleşmeleri incelenecek ve belirli süre niteliğinde olup olmadıkları tartışılacaktır.