İş ortamındaki fiziki şartlardan kaynaklanan stres kaynakları

ÇalıĢma ortamı ve koĢulları, çalıĢanların özlem, istek, gereksinim ve beklentilerini yanıtladığında çalıĢmak keyifli olurken, çalıĢma ortamı ve koĢulları özlemleri, istekleri, gereksinim ve beklentileri karĢılamadığında, eziyete, angaryaya dönüĢebilmektedir(Ġncir, 2002; 69).

ÇalıĢanın içinde bulunduğu çalıĢma ortamı ve onu etkileyen fiziksel koĢullar, bireylerin stresle karĢı karĢıya kalmalarına yol açan önemli etkenlerdendir. Bu koĢulların en uygun düzeylere ulaĢması çalıĢanın moral yapısını etkileyebileceği

gibi, örgütle bütünleĢmesini de kolaylaĢtırmaktadır. Bu nedenle aydınlatma, ısınma, havalandırma, gürültü, titreĢim, tehlikeli çalıĢma koĢulları ve kalabalık gibi fiziksel koĢulların çalıĢanın çalıĢma temposu ve isteğini arttıracak biçimde düzenlenmesi gerekmektedir (Sabuncuoğlu, 1986, 55).

ĠĢyerinde çalıĢan insanların tümü, çalıĢtıkları ortamın fiziksel Ģartlarından psikolojik ve fizyolojik olarak etkilenmektedir. Stres düzeyi bireysel farklılıklar gösterse de, çalıĢma ortamının, kötü koĢullarda organize edilmiĢ olması, bütün çalıĢanlarda stres unsuru yaratıp, çalıĢanların iĢten soğumalarına ve isteksizce çalıĢmasına neden olmaktadır.

4.2.4.1. Gürültü

Gürültü ani olarak meydana geldiği zaman, insanda ani korkulara ve Ģoklara neden olmaktadır. Gürültü, özellikle zihinsel iĢlemleri gerektiren meslekler de oldukça rahatsız edici bir faktördür. Gürültü ruh ve sinir hastalıkları, tansiyon (kan basıncı) yükselmeleri, ülser ve kanser gibi sıhhati olumsuz yönde etkileyebileceği gibi, frekans ve Ģiddet bakımından aĢırı gürültüler geçici ve sürekli sağırlıklara, bedensel direnci düĢürerek de kronik yorgunluğa neden olmaktadır. Gürültünün iĢ yerinde kabul edilebilir en yüksek Ģiddet derecesi 90 desibel civarında olmalıdır (Eren, 2007:288).

Gürültü, çalıĢanların iĢlerine tam konsantre olamamasına, sosyal iliĢkilerin bozulmasına, enformasyonun bozularak yanlıĢ anlaĢılmasına sebep olmaktadır. Bu nedenle gürültü çalıĢanların sinirli ve gergin bir ruh hali içine girmesine ve stres altında kalmasına sebep olmaktadır (Dylan, 1984,88).

4.2.4.2. Titreşim

Özellikle gürültüyle birleĢtiğinde tehlike oranı yükselen titreĢim adale gerilimine yol açarak sinir, dolaĢım ve sindirim sistemlerini etkilemekte ve hormonal salgılarda değiĢikliklere, üreme sisteminde bozulmalara yol açmaktadır.

4.2.4.3. Aydınlatma düzeni

Yetersiz aydınlatma, göz kamaĢmasına ve uygun olmayan renklerin kullanımı da ıĢık stresine yol açmaktadır. Görme sistemi üzerindeki ıĢık stresinin sonucu olarak meydana gelen yorgunluk, kassal ve sinirsel niteliktedir. Özellikle sinirsel yorgunluğun kronikleĢmesi, uykusuzluk, dolaĢım bozukluğu ve çarpıntılar gibi otonom sinir sistemi rahatsızlıklarına neden olabilir. Bunun yanında sürekli göz kamaĢmasının yol açtığı kan basıncındaki değiĢikliklerin kalp rahatsızlıklarını geliĢtirdiği gözlenmiĢtir (Erdem,1992: 139–146).

Aydınlatma konusundaki önemli faktörlerden biri de gün ıĢığıdır. Kapalı gün ıĢığından yoksun mekânlarda uzun süre bulunma, hormonal dengedeki bozukluklar, bağıĢıklık yetersizliği, kemik dokusunda bozukluklar, yüksek tansiyon gibi sonuçlar doğurmaktadır. ĠĢyerindeki renklerin uygun seçilip kullanılmaması, monotonluğa, sıkılmaya, çabuk yorulmaya, neĢe kaybına hatta nörotik Ģikâyetlere yol açabilmektedir (Erdem, 1992:139–146).

Ġyi bir ıĢıklandırma hem erken yorulmayı önler hem de insanları güdüleyerek iĢ verimini arttırır. ÇalıĢanlar genellikle gün ıĢığına yakın bir ıĢıklandırmayı tercih ederler. Gün ıĢığına yakın bir ıĢıklandırma bireylere çalıĢma sırasında ferahlık verir. Kötü ıĢıklandırmanın getirdiği yorgunlukla birleĢen can sıkıntısı, çalıĢanın hem dikkatini dağıtır hem de moral olarak yıpratıp, sinirli kılar. Moral üzerindeki olumsuz etkilerinin yanında kötü ıĢıklandırma göz sinirlerini yıpratır, zayıflatır, geçici veya daimi körlüklere yol açmaktadır (Eren, 2007:280).

Aydınlatma, çalıĢanların iĢ verimliliğinde oldukça önemlidir. Bu nedenle bazı kriterler göz önünde bulundurularak yapılandırılmalıdır. Gözün alt ve üst sınırları dikkate alınarak yapılan aydınlatma yanında doğaya gün ıĢığına yakın bir aydınlatma sistemi çalıĢanların göz yorgunluğunu azaltıp, ferahlık getirir böylece iĢ veriminin artmasını sağlayacaktır.

4.2.4.4. Hava koşulları

Isı stresi, insan vücudunun soğuğa ve sıcağa karĢı gösterdiği değiĢik tepkileri kapsamaktadır. Organizma belli bir yere kadar soğuğa ve sıcağa adapte olabilmektedir. Ancak vücut adapte olurken, adapte olamadığı ısı durumlarında fizyolojik ve psikolojik açıdan zorlanır, bunlara bağlı olarak da performans düĢmesi, kaza ve hatalarda artıĢ meydana gelmektedir (IĢıkhan, 2004:130).

Soğuk ortamlarda çalıĢan kiĢilerde ısı stresi, kas ağrıları, dolaĢım bozuklukları, derinin kuruması Ģeklinde kendini göstermektedir. Bunun yanında, performans azalmaları, el duyarlılığının yitirilmesi, buna bağlı kaza ve hata oranında artıĢlar ve algılamada güçlükler ortaya çıkmaktadır. Sıcak ortamlarda tuz kaybına bağlı olarak halsizlik, adale krampları, cilt hastalıkları ve dolaĢım bozuklukları ve bunlara ek olarak durgunluk, endiĢe, sıkıntı, sinirlilik gibi ruhsal belirti ve yakınmalar ortaya çıkmaktadır (Erdem, 1992:143).

4.2.4.5. Zararlı kimyasal etkenler ve radyasyon

Çevre bozulmaları, hava kirliliği, toprak kirliliği, çöp ve artıkların yarattığı sorunlar gibi nedenler bireyin içinde yaĢamakta olduğu ortamı biyolojik ve sosyo psikolojik açıdan tehlikeye sokmaktadır. ÇeĢitli solunum hastalıkları, zehirlenmeler, yeni hastalıkların ortaya çıkması bu tür çevre bozulması ve kirlenmesinin sonuçlarıdır. ÇalıĢma ortamındaki zararlı maddeler bütün katı, sıvı ve havada bulunan zararlı maddeleri kapsamaktadır. En önemlileri ise toz, duman, gaz, buhar ve sistir. Bu maddeler çalıĢanların sağlığını tehdit ettiğinden ve çalıĢma sırasında zorluk çıkardıklarından çalıĢanların gerginlik ve stres yaĢamalarına neden olmaktadır(Öncer, 2000; 147).

ÇalıĢma ortamında stres yaratabilecek bir diğer faktör de radyasyondur. Günümüzün çalıĢma hayatının vazgeçilmez yardımcısı olan bilgisayarların yaydıkları radyasyon insan metabolizmasını olumsuz etkilemektedir. Yayılan bu radyasyon tehlikesini en

aza indirgeyecek bazı filtre sistemlerinin tedarik edilmesi ve mutlaka kullanılması Ģarttır.

4.2.4.6. Kalabalık

ĠĢyerinin kalabalık oluĢu, iĢ göreni iki Ģekilde etkilemektedir. Ġlki kalabalığın iĢ ortamındaki gürültüyü arttırması çalıĢanı olumsuz yönde etkilemektedir. Ġkincisi ise, kalabalık bir ortamda çalıĢmak, gizlilik ve kiĢiye özgünlüğü yok etmektedir. Örneğin çok kalabalık ortamlarda bireyler özel telefon görüĢmelerini bile gizlilik içinde yapamazlar. Gizliliğin ve özgünlüğün olmayıĢı bireylerin kendilerini engellenmiĢ ve sınırlandırılmıĢ hissetmelerine ve buna bağlı olarak stres yaĢamalarına neden olmaktadır (Aydın, 2002,54).

4.2.4.7. Tehlikeli çalışma koşulları

ĠĢ hayatında strese yol açan durumlar arasında önemli etkenlerden biri de, iĢ yaparken çalıĢanların maruz kalabilecekleri tehlikelerdir. Normal olarak, bir kısım iĢ kolunda tehlike unsuru ya mevcut değildir ya da asgari düzeydedir. Fakat bazı iĢ kollarında ise iĢ kazası olma ihtimali nispeten yüksektir. Mesela madencilik, metalürji, inĢaat, havacılık, denizcilik, enerji ve nükleer santraller gibi iĢ kollarında çalıĢanların ruh ve beden sağlıkları bakımından tehdit unsuru taĢıyan her tehlike faktörü potansiyel bir stres vericidir. Buna göre düĢme, yaralanma, zehirlenme, radyasyona maruz kalma ve hatta ölme gibi durumların ihtimal dâhilinde olması bile çalıĢanları gerilim ve tedirginlik içerisine sokmaktadır. Tehlikeli durumların söz konusu olduğu iĢlerde çalıĢan kiĢiler, devamlı bir korku ve gerilim içinde oldukları için bütün ilgi ve dikkatlerini ise yöneltmek zorundadırlar(Eroğlu, 2000; 325).

ĠĢ yerlerinde tehlike kaynağı olan nedenler ise Ģöyle sıralanabilir(Erkan, 1989; 120– 121):

- Yerlerin kaygan olması - Yetersiz aydınlatma

- Arızalı, eski ve bozuk ev aletleri

- Makine koruyucularının kullanılmaması

- Mal ve malzeme stoklarının düzensiz ve tehlikeli Ģekilde depolanması.

Yapılan iĢte söz konusu tehlike unsurlarının varlığı çalıĢanların yoğun stres yaĢamalarına neden olmaktadır.