Artık; iş doyumsuzluğu yaşayan çalışanın şu davranışları göstereceğini ifade etmektedir. “iş doyumsuzluğu; çalışanın yaptığı işten bir doyum ya da haz almaması, aksine işe karşı bir hoşnutsuzluk, bıkkınlık, isteksizlik, huzursuzluk ve kaçma duygusu hissetmesidir. işten doyumsuzluk, iş görene acı ve kaygı verir ve onu olumsuz duygulara yöneltebilmektedir. işten doyumsuzluğun ruhsal açıdan iş gören de kaygı yaratması, bu kaygının yoğun ve sürekli olması, onun fiziksel ve ruhsal sağlığını olumsuz yönde etkileyebilmekte, bunun yanında iş görende bıkkınlık, işi bırakma,
102 Bilge Akbal, Bankalarda Uygulanan Performans Değerlendirme Kriterlerinin, Çalışanların iş
Tatminleri Üzerindeki Etkilerini Belirlemeye Yönelik Bir Alan Araştırması: Ankara ili Özel ve Kamu Bankaları Karşılaştırması, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Atılım Üniversitesi, Ankara, 2010, s.56 (Yayınlanmış Yüksek Lisans tezi)
103 Çalışır, a.g.e. s.92
104 Şenol Yavuz, Hacettepe Üniversitesi Erişkin Hastanesi Çalışanlarının Liderlik Algılarının ve Örgütsel
Bağlılıklarının iş Tatmini Üzerine Etkisi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Hacettepe Üniversitesi, Ankara, 2009, s.55 ( Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi)
42
devamsızlık, geç gelme, iş yeri kurallarına uymama, itaatsizlik, kavgacılık gibi örgüt için istenmeyen davranışlar görülebilmektedir.”105
“Literatürde sağlık çalışanlarında iş doyumsuzluğunun nedenlerine genel hatlarıyla şu şekilde değinilmiştir:
-Rollerdeki belirsizlik ve rol çatışması, - Sorumlulukların fazla olması,
- Karara katılımda azlık,
- iş güvenliğinin yetersizliği veya yokluğu, - Yönetimin olumsuz yaklaşımları,
- Fiziki mekân ve çalışma ortamının uygunsuz koşulları, - Yoğun iş yükü, zamanın yetersizliği,
- Nöbet veya vardiya sisteminde çalışma, icaplar,
- Çalışma arkadaşları ve çalışma ekibi ile iletişimin bozukluğu, - Ücretlerdeki yetersizlik,
- Ödüllendirme vb. teşviklerin olmaması veya yetersiz olması, - Terfi vb. konularda adaletsizlik, - Statü ve kariyer engeli
- Yaş, medeni durum, kişilik, eğitim düzeyi, cinsiyet, deneyim gibi bireysel nedenler.”106
Kişinin işinden memnun olmaması; iş yerinde rahatsız ve mutsuz olması iş doyumsuzluğunu ifade eder. Beklentilerin karşılanmaması kişide davranış bozukluklarına neden olmaktadır. Bu durum bozukluklara, uykusuzluk, iştahsızlık ve hayal kırıklığı gibi rahatsızlıkları oluşturabilmektedir107.
105 Selçuk Artık, Yönetsel Davranış Biçimlerinin iş Doyumuna Etkisi Üzerine Bir Araştırma, Sosyal
Bilimler Enstitüsü, Atılım Üniversitesi, Ankara, 2009, s.59 (Yayınlanmış Yüksek Lisans)
106 Hatice Çalışır, Sağlık Çalışanlarında iş Doyumu (Antalya Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Hemşire –
Ebe Hemşireler Örneği), Sosyal Bilimler Enstitüsü, Beykent Üniversitesi, İstanbul, 2012, s.100-101 (Yayınlanmış Yüksek Lisans)
107 Yakup Baştemur, İş Tatminiyle Yaşam Tatmini Arasındaki İlişkiler:Kayseri Emniyet Müdürlüğü’nde
Bir Araştırma, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erciyes Üniversitesi, Kayseri, 2006, s.28 ( Yayınlanmamış
43
İş yaşamında istediği işi yapan, ihtiyaçlarını karşılayacak ücreti alan, istediği olanak ve koşulları kısmen de olsa bulan, gereksinimlerinin çoğunu karşılayan bir kimsenin maddi ve manevi doyumu yakaladığı için gerek iş gerekse iş yaşamında huzurlu olmaktadır, oysa istediği işi yapmayan, isteklerinin sürekli göz ardı edildiği bir ortamda çalışan, gereksinimleri karşılanmayan birey olumsuz tutumlar içinde olacağından iş ve özel hayatı bundan olumsuz etkilenecektir.108
İş doyumsuzluğunun psikolojik etkileri çalışandan çalışana farklılık göstermektedir.
Bunlar: Saldırganlık Geriye Dönüş Davranışlar:
Tekrar Denenmek istenen Sabit Davranışlar: - işi Oluruna Bırakma (Tevekkül Olma):
“İş doyumu ya da iş doyumsuzluğunun hem birey hem de örgüt açısından önemli sonuçlar meydana getirdiği bilinmektedir. İş doyumu çalışanın mutluluk düzeyini artırarak yaşam tatmini de beraberinde getirir. İşten tatminsizlik, çalışanın ruh ve beden sağlığını olumsuz etkilemekte, kişide gerilim ve strese neden olmaktadır. Bunun yanında, çalışanların iş tatminlerinin yüksek olması kişinin işine bağlanması, verimli çalışması, çalışan devir hızı oranının azalması gibi önemli gelişmeler sağlayacaktır.”109
Şu halde özet olarak; düşük moral seviyesinin işyerine verebileceği zararları şu şekilde açıklayabiliriz: İş görenin düşük morale sahip olması sonucu iş yavaşlatmalar, iş durdurmaları, aşırı ölçüde devamsızlık ve gecikmeler çalışan devir hızındaki yükseklik, iş veriminde düşmeler, iş ilişkilerinde olumsuzlaşmalar, çalışanlar arasında geçimsizlik, iş kurallarına ve iş emirlerine uyumsuzluk durumları ortaya çıkar.110
108Edip Örücü, Kalite Yönetimi Çerçevesinde Bankalarda Çalışan Personelin İş Tatmini ve İş Tatminini
Etkileyen Faktörlerin İncelenmesine Yönelik Bir Araştırma, Celal Bayar Üniversitesi Yönetim ve
Ekonomi Dergisi, cilt:13, sayı:1,39-51, ss.39-40
109 Tamer Gündoğan, İş Tatmini ve Örgütsel Bağlılık: Bir İnsan Kaynakları Bölümünde Uygulama,
Sosyal Bilimler Üniversitesi, Ankara Üniversitesi, Ankara, 2010, s.47 (Yayınlanmış Yüksek Lisans
Tezi)
44
İşyerinde kendini mutlu hisseden bireyler, başarı, işin kendisi, sorumluluk gibi etkenlerden dolayı olduğu görülmektedir. İşyerinde mutsuz ve doyumsuz bireyler ise, yönetim, bireysel konular gibi etkenlerle ilgilidir.
Çalışanlar çoğu durumlarda, kendilerini çok az veya hiç katkıları olmayan bir düzen içinde kendilerini bulmaktadırlar. Bu yeni çalışma düzeni çalışanlar arasında huzursuzluklara ve kendilerinden oluşan direnmelere yol açmaktadır. Bu direnme ise bazı durumlarda yüksek oranda ortaya çıkan devamsızlık, işe geç gelme, emirlere uymama, işin yavaş ve düşük kalitede yapılması şeklinde ortaya çıkmaktadır. Ayrıca işinden memnun olamayan çalışan işyerindeki işinden çok işyeri dışındaki dünyası ile ilgilenecektir. İşine yeterince ilgi duymayan çalışan iş kazalarına daha çok yatkın olmaktadır çünkü kazaların bireyin psikolojik ve fiziksel durumlarıyla ilişkisi bulunmaktadır111.
İşyerlerinde hissedilen gerginliğin işten doyum sağlayamamanın hem nedeni hem sonucu olabileceği öne sürülmektedir. Bu durum iş doyumsuzluğunun nedeni veya sonucu da olsa gerginliğin çeşitli psikosomatik rahatsızlıklara yol açtığı; işlerinden doyum sağlayamayan bireylerde bağımlılık yapan madde kullanımına da rastlandığı belirtilmektedir112.
İş görenler iş tatminsizliği yaşadığında birey olarak beden ve ruh sağlığı olumsuz etkilenirken işletme olarak da olumsuz etkiler doğmaktadır işe gitmede isteksizlik, devamsızlık, işte hata yapma, işten ayrılma gibi sonuçları doğurmaktadır113.
Bireyin biyolojik ihtiyacı olan uyumak dışında en fazla zamanını harcadığı diğer bir eylemde iş yapmaktır. Bu kapsamda iş tatmini, bireyin fiziksel ve ruhsal sağlığının en önemli belirleyicisidir. “Bu alanda yapılan araştırmalar sağlık ve iş doyumunun ilişkili olduğunu göstermektedir. Çeşitli araştırmaların incelendiği bir raporda iş doyumsuzluğunu; stres, çatışma, sıkıntı ve koroner rahatsızlıklarla bağlantılı bulunmuştur114.”
111 Figen Sevimli ve Ömer Faruk İşcan, Bireysel ve İş Ortamına Ait Etkenler Açısından İş doyumu, Tıp
Fakültesi, Atatürk Üniversitesi, http://www.onlinedergi.com/MakaleDosyalari/51/PDF2005_1_7.pdf (erişim tarihi 1.1.2016)
112 Spector, P.E. Job Satisfaction: Application, Assessment, Cause and Consequences, SAGE
Publications, USA, 1997, s.2
113 Sezai Türk, Örgüt Kültürü ve İş Tatmini, Gazi Kitabevi, Ankara, 2007, s.97-98
45
Bireyin işinin hayal kırıklığı yaratması ve beklentilerini karşılamaması iş doyumsuzluğuna ve buna bağlı olarak psikolojik çeşitli rahatsızlıklara neden olduğu söylenebilir. Erdoğan iş doyumsuzluğunun insan sağlığına etkilerini şöyle sıralamıştır: “- Beden Sağlığına Etkisi
- Ruh Sağlığına Etkisi - işten Bıkma
- Devamsızlık
- işgücü (Personel) Devri - Hırsızlık
- Saldırgan Davranışlar
- Tekrarlanan Sabit Davranışlar - İlkel Davranışlara Dönüş - Grev ve Lokavt115”
“Çalışanların işe ve işyerine karşı olumsuz bir tutum içerisinde olması mutsuzluk ve doyumsuzluk getirmektedir. Mutsuz ve doyumsuz çalışan, genellikle o işyerinde bulunmaktan ve sorumluluğunu üstlendiği işten hoşlanmamakta, bu nedenle de mümkün olduğunda işle ilgili beklentilerden kaçmak istemektedir. Kaçmak isteme duygusu bazen işe geç gelme, bazen işyerinde problem yaratma, bazen ise işyerinden ayrılma davranışları ile sonuçlanmaktadır. Her çalışan işyeri için bir değer, aynı zamanda bir maliyettir. Çalışanın psikolojik özelliklerinde meydana gelen bu gibi değişimler işte verimsizliğe neden olmasının yanında, işyeri açısından da çok çeşitli zararlara neden olabilmektedir.”116
115 Yunus Emre Erdoğan, Hizmet işletmelerinde Yöneticilerin Liderlik Davranışları ile Çalışanların iş
Doyumu Arasındaki ilişkinin Belirlenmesine Yönelik Bir Alan Araştırması: Kütahya ili Örneği, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Dumlupınar Üniversitesi, Kütahya, 2010, s.71 (Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi)
46
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
SAĞLIK ÇALIŞANLARININ DUYGUSAL ZEKA DÜZEYLERİ
İLE İŞ DOYUMU ARASINDAKİ İLİŞKİYE DAİR
BİR ALAN ARAŞTIRMASI
Tez çalışmasının bu bölümünde, sağlık çalışanlarının duygusal zeka düzeyi ile iş doyumu arasındaki ilişki belirlemesine dair yapılan araştırmanın önemi ve amacı, araştırmanın soruları, hipotezleri, sınırlılıkları, evren ve örneklemi, veri toplama yöntemi, ve araçları ve anket bulgularına yer verilmiştir.