İçsel Çalışan Modeller

Bağlanma kuramının esası “içsel çalışan modeller”e dayanmaktadır. Bowlby, çocuğun bağlanma davranışlarının çocuk ve ebeveyn ilişkisinin şematik bilişsel temsillerine bağlı olduğunu öne sürmüştür ve bunu içsel çalışan modeller olarak isimlendirmiştir. Bebeklik esnasında bağlanma bilinç öncesi ve içgüdüsel bir şekilde işlemektedir lakin çocuk büyümeye başladıkça bilişsel yetenekleri buna bağlı olarak da kendisinin nasıl davrandığı ve diğerlerinin nasıl tepkiler verdiği ile ilgili “içsel çalışan modeller” devreye girmektedir. Özkan (2013) bildirdiğine gore, Bowlby çocuğun, bakıcısı ile olan ilişkisiyle elde ettiği deneyimlerden hareketle 12. Ay itibariyle bağlanma ile ilişkili davranışları değerlendirmek ve gelecekteki davranışlarını düzenlemek niyetiyle içsel çalışan modelleri kullandığını belirtmiştir. İçsel çalışan modelleri temel alarak bebek (daha sonra çocuk ve yetişkin) bakım ve korunmaya değen/değmeyen bir benlik, bakım ve koruma sağlamaya uygun/uygun olmayan diğerleri gibi kendisi ve ötekiler hakkında beklentiler geliştirmektedir. Bunlara zihinsel temsiller yahut zihinsel modeller denir. İçsel çalışan modeller sabitmişçesine görünse de, yeni deneyimlerle, çocukluktaki aile ilişkileri ve yetişkinlikteki zihinsel temsillerle bu durumu değişebilmektedir.83

Yaşar (2016) bidirdiğine göre; Bowlby (1971) bebekler bir yaşına girdiğinde iç dünyasını oluşturmaya, iki yaşına girdiğinde konuşma becerisini kazanmaya ve yaşına girdiğinde bu yeteneğini geliştirmeye başladıklarını belirtmiştir.. Bu sayede çocuk dış dünyayı, çevredeki insanları ve bağlanma stiligeliştirdiği kişinin kendisine ne şekilde davrandığı ve kendisinin de onlara kanasıl davranacağı ilebağlantılıi olarak içsel bir çalışma modeli geliştirir. Geliştirdiği bu modelde kendi durumunun değerlendirmesini yaparak, ona göre bağlanma planları oluşturur.84 _{İçsel çalışma modelleri, bakımveren ile çocuk arasındaki tekrarlanan}

deneyimlerin bilişsel olarak işaretlenmesi, işlenmesi ve bilişsel şemalar halinde saklanmasıyla oluşur.

82 _{Zeynep İrem Tanış, Yetişkinlerde Bağlanmastilleri ve Öfke Tarzları Arasındaki İlişkinin İncelenmesi,}

Haliç Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2014, s. 22 (Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi).

83 _{Özgün Özkan, İnternet Kullanımıyla İlgili Değişkenlerin Cinsiyet, Kişilik Özellikleri, Yaşam Doyumu}

ve Bağlanma Stilleri Açısından İncelenmesi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2013, s. 13 (Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi).

Kişinin çevresine yönelik içsel çalışan modellerden en önemli etkeni bağlanma figürünün kim olduğu, nasıl ulaşılabileceği ve nasıl eylemlerde bulunduğu oluştururken, kişiliğine yönelik içsel çalışan modellerinin kaynağında ise bağlanma figürünün bakış açısından kişinin kabul edilmesi durumuna bağlanmaktadır.Bireyin kendineyönelik anlamlandırdığı şemalara kendi karakterineilişkingerçekçi birdüşünceelde etmesinde ehemiyetliyken, başka insanlara yönelik şemaları da diğerkişileri ne şekildekavramasına yönelik ön bilgi sağlar. Ayrıca bu şemalar bireyin nasıl bilgilere yoğunlaşacağını vekarşılaşacaklarını nasıl yorumlayacağını bulmaya yönelik önemli etkisi vardır.85

Çocuk gereksinimhissettiğinde bakımverenindegereksinim hissettiği alaka ve dayanağı aldığı takdirde bakımverenin ulaşılabilir ve güvenilir biri olduğuna yönelik şemalar geliştirirfakat, bakımvereni çocuğun ihtiyaçınıreddeder ya dakendisiyle ters düşen tepkiler verirse çocuk bağlanma stilini kabul etmeyici, şahsını dabeğenmediğini düşünür. İçsel çalışan modeller çocukluktan ergenliğe deksürekli olarak değişir. Ergenliğin bitişinde ise bu model artık farklılaşmaya karşın daha güçlü ve devamlıhale gelmeye başlayacaktır.86

Eken’in (2010), belirttiğine göre; Bowlby (1973), Bireyin içsel çalışan modellerinin oluşmasındakişilerarası iletişiminin yaralı olduğunu ifade eder. Bu modeller, bireyinbaşka önemli kişilere bağlanma şekillerinin ve süreçlerinin ne biçimde olacağını ifade etmektedir. Ayrıcasonraki senelerdesarsıcı olabilecek bir yapı da ortaya çıkabilmektedir. Güvenli bağlanmanın olduğu durumlarda çocuk, gerginlikdurumlarında bile güvenlik duygusunu koruyabilir. Bu sebeple çocuğun ebeveynin tutarlı, hassasve istediği zaman ulaşılabilecek birinin olması gerekir. Bağlanılan kişiifade edildiği gibi biri olmadığı durumlarda çocukta kaygılı bağlanma görülebilir.87

Bağlanma kuramı, bebeklikten yetişkinliğe kadar geçen süre içersinde yakın ilişkilerin şekillenmesi hakkında bir çerçeve sunmaktadır. Bağlanma kuramına göre yaşamın ilk yıllarında anne ve babaların çocuğa verdikleri tepkiler temelinde çocuk kendisine ve başkalarına ilişkin zihinsel temsiller oluşturur ve bu zihinsel temsiller daha sonraki yıllarda yakın kişiler arası ilişkiler için bir rehber, model görevi görür.       

85 _{Hüseyin Yolalan, Ergenlerde Depresyon ve Bağlanma Stilleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi,}

İstanbul Arel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2015, S. 27 (Yayımlanmış Yüksek

Lisans Tezi).

86 _{Ümit Morsünbül, (2005). Ergenlikte Kimlik Statülerinin Bağlanma Stilleri, Cinsiyete ve Eğitim Düzeyi}

Açısından İncelenmesi, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 2005, S.28

(Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi).

87 _{Asiye Eken, Ergenlerin Anne-Babaya Bağlanma Biçimleri İle Öznel İyi Oluş Durumların Sosyal}

Yetkinlik Beklentileriyle İlişkileri, Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trabzon, 2010, S. 16 (Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi).

Bowlby “içsel çalışan modeller” (internal working models) adını verdiği bu beklentililerin tamamen anne/baba ya da bakıcı davranışlarıyla şekillendiğini öne sürmüştür.88

Akmaz’ın (2009) bildirdiğine gore, Bowlby (1982), içsel çalışma modellerini açıklayabilmek için Piaget (1951)’in bilişsel gelişim teorisinden faydalanmıştır. Piaget, bebeklerin çevrelerini etkileyerek yeni ve karmaşık şartlara adapte olabileceklerini ve davranışsal şemalar geliştirebileceklerini belirtir. Buna bağlı olarak Bowlby (1982), bebeklerin kendileriyle yakın ilişkilerde bulunan içsel çalışma modelleri geliştirdikleri kanısına varmışlardır.89